بيرجند/
علم بندان؛ سوز دل مردم خراسان جنوبی در فراق امام حسین (ع)
یکی از مراسم های سنتی عزاداری شهرستان بیرجند در ماه محرم مراسم علم بندان است که مردم بیرجند به ویژه سادات با مراسم علم بندان عزاداری سالار شهیدان را آغاز می کنند.
به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران بیرجند؛ شهر بیرجند در آستانه ماه محرم چهره دیگری به خود گرفته است. ایام عزاداری آزادگان کربلا از گذشتگان دور با مراسم سنتی در مناطق مختلف خراسان جنوبی تلفیق یافته که مناظری زیبا از عشق، دلدادگی و ارادت به اهل بیت (ع) را به نمایش می گذارد. مردم این خطه با نزدیک شدن به روز سوم محرم آیین علم بندی ارا به یاد علم دار کربلا برگزار می کنند.
آداب و رسوم حاکم بر عزاداری‌های مذهبی سالار شهیدان یکی از دیدنی ترین و عرفانی ترین مراسم مردم خراسان جنوبی است.
دهه محرم در این منطقه ایامی است که در آن غرورها خاموش، نخوت‌ها فراموش، بزرگی‌‌ها کنار افتاده و مرد و زن، غنی و فقیر خاک سار و غلام مولا امام حسین(ع) می شوند و با ذکر مصیبت های آن حضرت به عزاداری می پردازند.
"علم" از مهم ترین و اصیل ترین علائم عزاداری است و مردم برای آن احترام زیادی قائل هستند به طوری که وقتی علم ها را می بندند انگار که دوباره با آن جان می گیرند و هرگز به علم پشت نمی کنند.
مراسم علم بندان یا علم بند در بیرجند و روستاهای این شهرستان در روزهای مختلف دهه نخست محرم از جمله روز اول، دوم، سوم، چهارم و هفتم انجام می شود.
در روستای درخش، علم بندان مراسمی است که در روز چهارم محرم الحرام انجام می شود، به گونه ای که علم بندها در مسجد جامع درخش، گرد هم می آیند و علمها را گرفته و تا عصر عاشورا همراه عزاداران در مراسم حمل می کنند.
هرکدام از علمها به نام یکی از ائمه اطهار(ع) نامگذاری و برپا می شود و به این ترتیب 12 علم به نام 12 امام و دو علم به نام حضرت فاطمه زهرا(س) و قمر بنی هاشم حضرت ابالفضل العباس(ع) در مراسم خاص با پارچه هایی به رنگهای مختلف پوشانده می شود.
بعد از آن پارچه هایی که مردم محل برای برطرف شدن گرفتاری ها و مشکلات شان نذر علم ها کرده اند، با نظم و رنگبندی خاصی بر روی علم ها بسته می شود و در همین زمان نوحه سرایی و مداحی در مجلس برپاست. با برافراشته شدن علمها مراسم سینه زنی و عزاداری امام حسین(ع) هم آغاز می شود.
این مراسم نسل به نسل از پدر به پسر بزرگتر خانواده انتقال می یابد و هرکدام از علمها علاوه بر اینکه دارای صاحبی موروثی است دارای علم گردانی موروثی نیز هست.
نگهداری طوق بالای علم در تمام سال بر عهده علم گردان است، علم گردان در زمان مراسم، حراست و مواظبت از علم را برعهده دارد و به اعتقاد اهالی روستای درخش اگر علم دچار خسارت شود یا بر زمین بیفتد، صاحب علم باید قربانی کند.
از روز چهارم محرم تا پایان مراسم عزاداری در عصر عاشورا، علم گردانان علمها را دور روستا می چرخانند و برای صحت و سلامتی اهالی منزل و شادی مردگان آنان ذکر فاتحه سر می دهند.
آمدن علمها به منزل اهالی روستا بسیار خوش یمن و نیامدن آنان بد یمن است، بنابراین اهالی روستا مواظب هستند در این چند روز علمها به درب منازل آنان آمده و برای لحظاتی جلوی منزل آنان توقف کنند.
هر علم گردان برای خود یک جارچی یا همراه استخدام می کند که وظیفه جارچی همراهی با علم گردان و جمع آوری نذوراتی است که مردم به علم گردانان اهدا می کنند و چه بسا بسیاری از مردم به خاطر حضور علمها در جلوی منزلشان گوسفند قربانی کنند و در پایان مراسم نذورات جمع آوری شده بین علم گردان و جارچی تقسیم می شود.
در شهرستان بیرجند مراسم علم گردانی در شهرها اغلب در نیمه نخست و در روستاها در نیمه دوم دهه اول محرم برگزار می شود.
در حال حاضر مراسم علم بندان در شهر بیرجند در شب نخست ماه محرم در هیئت محبان الزهرا(س) با حضور تعدادی از سادات که به سادات علم دار معروف هستند برگزار می شود.
در این مراسم ابتدا مجلس روضه خوانی در داخل حسینیه هیئت برگزار می شود و بعد از آن تعدادی از سادات به همراه علمها در حالی که چاووشی می خوانند به داخل حسینیه می روند و علم را می بندند و دیگران نوحه خوانی می کنند.
پس از بستن علم یکی از سادات آن را برداشته و دور حسینیه می چرخاند و سپس در اطراف علم سینه می زنند که به آن حسن - حسینی گفته می شود و در پایان علمها را در جای ویژه نصب می کنند./س
