"عمليات کمان 99" چگونه محاسبات صدام و هم‌پيمانان وي را بر هم زد؟

هر چه زمان بگذرد و هر چقدر درباره رشادت‌های جوانان با اخلاص در میدان نبرد و صبر و ایستادگی مردم ایران درآن دوران طلایی گفته شود و قلم‌فرسایی شود باز هم حق مطلب ادا نخواهد شد. اما رسالتی که بر دوش رسانه‌ها و اهالی قلم و عموم مردم است نشر ارزش‌ها و بازگویی آن رشادت‌ها است چرا که همه ما مدیون خون شهیدان هستیم و وظیفه داریم با افتخار در پاسداشت آن روزهای مقدس به هر نحو بکوشیم.

از این رو در این گزارش قصد داریم به نقش بی‌بدیل گل سر سبد نیروهای مسلح یعنی نیروی هوایی ارتش در آغازین روزهای جنگ تحمیلی بپردازیم.

با پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی که به باور اکثر صاحبنظران مهم‌ترین انقلاب قرن بیستم بود. سران کشورهای عربی از این رویداد تاریخی  هراسان شدند. آغاز جنگ‌ تحميلي‌ از سوي‌ عراق در حقيقت‌، مقابله‌ عملي‌ با انقلاب‌ اسلامي‌ و از پای درآوردن‌ نظام‌ نو پاي‌ جمهوري‌ اسلامي‌ ايران به‌حساب‌ مي‌آمد. هر چند تجاوز گسترده‌ عراق ابتدا با موفقيت‌هايي‌ همراه‌ بود امّا ديري‌ نگذشت‌ كه‌ شيريني‌ تجاوز به‌ تلخي‌ زهرآگين ‌شكست‌ براي‌ حاكمان‌ بغداد بدل‌ شد.

تهاجم‌ عراق به‌ ايران‌ در واقع‌، تهاجم‌ به‌ يك‌ انقلاب‌ بود. به‌ عبارت‌ ديگر، ايران‌ بهاي‌ انقلاب‌ خود را پرداخت‌؛ زيرا  شرایط حاکم بر وضعیت دو کشور ایران و عراق در زمینه‌های مختلف اعم از سیاسی، نظامی  و اقتصادی امكان‌ ممانعت‌ از وقوع‌ جنگ‌ را از ميان‌ برده‌ بود.

تحرکات نیروهای عراقی قبل از آغاز جنگ

تا قبل از آغاز جنگ تحمیلی تحرکات رژیم بعثی در مرزهای کشورمان خبر از جنگ تمام عیار می‌داد. عراق با حمله به پاسگاه‌های مرزی و نقض مکرر حریم هوایی ایران بدنبال ماجراجویی بود  و در مرزهای خود مشغول جاده‌سازی و سنگرسازی  و تدارک حمله نظامی به ایران بود.

جنگنده‌های عراقی بارها حريم هوايي ايران را نقض كرده و دست به عمليات شناسايي هوايي در خاك ايران مي‌زدند. همزمان شهرهاي مرزي ايران از جمله "پيرانشهر"،"پاوه"، "سردشت"، "دهلران"، "قصر شيرين"، "نفت‌شهر" و "موسيان" را نيز مورد حملات پراكنده قرار گرفته بودند، به طوري كه تا 31 شهريور سال 1359 جمعاً 464 مورد تجاوز زميني، هوايي و دريايي به از نیروهای عراقی به ثبت رسيده است.

جنگ آغاز می شود

صدام حسین در 26 شهريور سال 1359 در مجلس ملي عراق قرارداد 1975 الجزاير را به صورت يك جانبه لغو و آن را در جلوي دوربين تلويزيون پاره كرد و با آرزوی تسلط بر اروندرود و استان خوزستان آتش جنگ با ایران را برافروخت. عراق در این جنگ از تاکتیک رژیم صهیونیستی در جنگ شش روزه اعراب استفاده کرد و جنگ را با حمله هوایی در 31 شهریور مصادف با 22 سپتامبر 1980  آغاز کرد.

در آغاز جنگ نیروی هوایی دشمن با این تصور که ارتش ایران با از دست دادن پوشش و پشتیبانی هوایی به سرعت از پا در خواهد آمد به ده مرکز عمده هوایی کشور حمله کرد.

ساعت 14 بعد از ظهر 31 شهریور نیروی هوایی عراق با هدف از بین بردن توان هوایی ایران و هموار کردن راه نفوذ زمینی به خاک ایران دست به حمله گسترده پایگاه‌های هوایی مهم ایران زد. به این منظور دو موج از جنگنده- بمب‌افکن‌های عراقی به هشت پایگاه اصلی نیروی هوایی، چهار فرودگاه و چهار پایگاه تاسیسات نظامی ارتش یورش بردند، اما به دلیل اجرای ضعیف عملیات، عدم آگاهی کلی نسبت به اهداف و همین طور استفاده از سلاح‌های نا‌مناسب در برابر آشیانه‌های مستحکم جنگنده‌های ایران، عملیات مطابق طرح پیش‌بینی شده اجرا نشد.

اولین واکنش نیروی هوایی ارتش تنها به فاصله 2 ساعت

به دنبال اين تهاجم ناجوانمردانه، سرهنگ خلبان شهيد "جواد فكوري" فرمانده وقت نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي، با اعلام وضعيت اضطراري از كليه فرماندهان براي جلسه اي در ستاد نيروي هوايي دعوت و درجلسه تأكيد مي‌كند كه بايد جواب قاطع و سريعي به اين حملات داده شود. شهيد فكوري تأكيد مي كند "ما بايد به تكليف خودمان عمل نماييم و از كشورمان دفاع كنيم ما براي اين روزها آموزش ديده‌ايم و نتيجه آن دست خداوند است ".

 با پايان جلسه، همه روي اين نكته تأكيد دارند كه بايد جوابي قاطع و سريع به دشمن داده شود. برهمين اساس به پايگاه‌هاي سوم شكاري همدان و ششم شكاري بوشهر مأموريت داده مي‌شود تا در عمليات‌هاي جداگانه‌اي و با در نظر گرفتن اصل غافلگيري جوابي سريع به اين حمله هوايي عراق بدهند.

تنها دو ساعت بعد نیروی هوایی ایران به حملات عراقی‌ها واکنش نشان داد در هنگام حمله به فرودگاه مهرآباد تهران، با اعلام تعقیب جنگندهای دشمن دو فروند فانتوم، اين پايگاه اقدام به رهگيري ميگ‌های عراقی مي‌كنند.

همزمان با این عملیات، خلبانان و تکنیسین‌ها در پایگاه "سوم شکاری نوژه" و پایگاه "ششم شکاری بوشهر" پیشاپیش تدارک اولین حمله تلافی‌جویانه به خاک عراق را دیده بودند. در مدت زمان کمتر از دو ساعت عقاب‌های تیز چنگال ایرانی مهم‌ترین پایگاه‌های هوایی شامل "الرشید" در جنوب بغداد و شعیبه در نزدیکی بصره را مورد هدف قرار دادند.

دقایقی بعد دومین دسته پرواز چهارتایی متشکل از چهار فروند فانتوم از بوشهر به پرواز درآمد. فرماندهی دسته پروازی را سرهنگ "سپید موی آذر" به عهده داشت؛  شهید سروان "دژپسند" به عنوان بال لیدر همراه با  سرلشگر  خلبان شهید "علیرضا یاسینی" (کمک خلبان مسعود اقدام) در نقطه شماره 3 و سروان "فعلی‌زاده" به عنوان جنگنده شماره چهار اوج گرفتند و با موفقییت پایگاه شعیبه را در بصره کوبیدند.

اولین عملیات پایگاه هوایی بوشهر دقیقاً همان‌طور که برنامه‌ریزی شده بود انجام گرفت و تا چند هفته بعد خبری از جنگنده‌های‌ عراقی بر فراز آسمان ایران نبود. 

در اولین روز جنگ در جريان تعقیب جنگنده‌های عراقی جمعا 5 فروند از هواپيماهاي عراق ساقط شد كه سه فروند آن توسط پدافند فرودگاه همدان، يك فروند توسط خلبانان فرودگاه تبريز و يك فروند هم در غرب تهران مورد هدف فانتوم‌هاي ايراني قرار مي‌گيرد.

آتش خشم ایران با اجرای عملیات کمان 99

"پرسنل نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی" (معاونت‌های عملیات پایگاه‌ها) با دستور فرمانده محترم نیروی هوایی سرتیپ شهید "جواد فکوری" که شخصا در طرح این عملیات شرکت داشت، شبانه مشغول طراحی، طرح عملیاتی کمان 99 می‌شوند و طرح عملیات در واپسین دقایق شامگاه 31 شهریور 59 آماده می‌شود.

برای اجرای این طرح، خلبانان در هر پایگاه به فرماندهی فراخوانده شدند و تا صبح بر روی برنامه پروازی، نوع ماموریت و مشخص نمودن اهدافی که باید هدف قرار بگیرد، کار کردند.

 در همین حین کلیه خدمه فنی تا صبح بیدار بودند تا بمب‌های MK82/83/84، بمب‌های خوشه‌ای، موشک‌های ماوریک، موشک‌های حرارتی و موشک‌های راداری را بر روی جنگنده‌ها باز کنند.

. 

پس از اولین واکنش دلیرانه نیروی هوایی ارتش به جنگنده‌های عراقی، به فاصله کمتر  از 10 ساعت، نيروي هوايي ايران در يكي از بي‌نظيرترين عمليات‌هاي هوايي جهان در قالب عمليات كمان 99، دويست فروند هواپيماي جنگنده بمب‌افكن را به پرواز در آورد و با عبور 140 فروند آنها از مرز، تمامي پايگاه‌هاي هوايي عراق، به جز پايگاه الوليد را مورد هدف قرار داد و خواب را به چشم صداميان حرام كرد. با انجام  عمليات کمان 99 تنها با گذشت 12 ساعت از آغاز جنگ نيروي هوايي عراق عملاً بخش عمده‌اي از توان هوايي خود را از دست داد.

.

مواضع دشمن پس از عملیات

تمامی اهداف از پیش تعیین شده در خاک عراق کوبیده شد و هیچ منطقه عملیاتی از قلم نیفتاد. در این عملیات، پایگاه‌های هوایی الرشید بغداد، کوت در استان العماره، موصل در استان نینوا، ناصریه در استان ذیقار، شعیبه در استان بصره، پایگاه هوایی کرکوک در استان کرکوک، پایگاه‌های هوایی حبانیه شامل دو پایگاه تموز و هضبه در غرب بغداد، پایگاه هوایی ام‌القصر، "فرودگاه بين‌المللي بغداد" و "فرودگاه المثنی"، توسط بمب‌افکن‌های ایرانی بمباران شد.

با انجام این عملیات، نیروی هوایی عراق بیش از 55 درصد از توان خود را از دست داد و تا مدت‌ها پایگاه‌های هوایی آنان قادر به استفاده از تمام یا بخشی از توان خود نبودند. "پايگاه هوايي الرشيد" به عنوان یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های هوایی عراق، تا 69 روز نتوانست عملیاتی شود.

چرا اين عمليات کمان 99 نام گرفت؟

قرار شد نام عملیات "کمان ۹۹ "باشد که نمادی از فرستادن آتش خشم ملت ایران به سوی متجاوز بود به این معنی که تیری در چله کمان گذاشته می‌شود و تا دور دست‌ترین نقاط عراق رها می‌شود، تا یادآور حماسه آرش کمانگير در دفاع از مرزهاي ايران باشد. عدد ۹۹ نیز از شمار صفحات طرح عملیاتی کمان گرفته شده بود.

ملت فدای ارتش ارتش فدای ملت

نیروی هوایی جمهوری اسلامی ايران به رغم مشکلات بی‌شمار، توان و قابلیت رزمی خود را با این حمله به منصه ظهور رسانده و به طرز باشکوهی به نمایش می‌گذارد. مردم باشور و شعف به پایگاه‌های هوایی هجوم برده و با قربانی کردن، مقدم خلبانان شایسته و شجاع را گرامی می‌دارند و شعار می‌دهند "ملت فدای ارتش، ارتش فدای ملت". بدین ترتیب نیروی هوایی، از این پس با عزمی جزم، در سه جبهه به مقابله با نیروی هوایی، دریایی و زمینی عراق پرداخت.

صدام که به خاطر پدافند قوی عراق و به زعم خود ضعف نیروی هوایی ایران، هرگز انتظار چنین حمله گسترده‌ای را از سوی ایران نداشت، مدعی می‌شود که هواپیماهای ایران از سوریه به پرواز در‌آمده‌اند.

در پی این عملیات  هم‌پیمانان  عربی و اروپایی صدام و بخصوص آمریکا به اشتباه بودن محاسبات خود در برآورد توان آمادگی و دفاعی ایران پی بردند اما آنچه که اهمیت این عملیات را بیشتر کرد تضعیف روحی دشمن بود بود بطوری که اتاق  فرماندهی جنگ صدام  در اولین روزهای جنگ متوجه شد بازنده قطعی جنگ عراق خواهد بود.

از طرف دیگر رشادت‌های تیز پروازان نیروی هوایی ارتش  چنان غیرت ایرانی را بجوش آورد که همه مردم ایران یکپارچه برای دفاع از کیان خویش برخاستند و اسلحه بدست گرفت.

ایران در زمانی کوتاه به یک پادگان نظامی تبدیل شد و دژ مستحکمی در برابر دشمن تشکیل داد. بدین ترتیب صدام که خواب خوش تسلط بر خوزستان و خلیج فارس و ژاندارمی منطقه را می‌دید با سیلی دلاورمردان ایرانی به یکباره از خواب پرید و خود را غرق در باتلاق اشتباهات و حماقت‌های محاسباتی دید و تا سال‌های بعد رشادت‌هایجوانان ایرانی در میدان نبرد زندگی را بر صدامیان به جهنم تبدیل کرد.

در عمل‌، انرژي‌ عظيم‌ انقلاب‌ اسلامي‌ به رهبری خمینی کبیر ماشين‌ جنگي‌ دشمن‌ را كه ‌از سوي‌ شرق و غرب‌ پشتيباني‌ مي‌شد از حركت‌ باز داشت‌ و هرقدر كه‌ زرادخانه‌هاي‌ ارتش‌ عراق انباشته‌ از تجهيزات‌ شرقي‌ و غربي‌ مي‌شد، تحركات‌ نظامي‌ نيروهاي‌ مسلح ایران منسجم‌تر و سازمان‌ يافته‌تر مي‌گشت‌ تا جايي‌ كه‌ بعدها عمليات‌ بزرگي‌ چون‌ بيت‌المقدس‌، والفجر8 وكربلاي‌ 5 را طراحي‌ و هدايت‌ كردند.

بدون شک نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران  33 سال  پیش  که توانست با همه مشکلات و کاستی ها تدارک چنین عملیات  برق آسایی را ببیند و چنان حماسه‌ای را بیافریند امروز با داشتن آن تجربه‌ها قدرتی چندین برابری دارد و به ماجراجویی‌های احتمالی دشمنان این خاک و بوم پاسخی کوبنده خواهد داد.  

اين دوران خدايي  از تاريخ اين ملت پاك نخواهد شد. اگر كسي قادر بود آفتاب را از گنبد كبود حذف كند، آنگاه خواهد توانست دوران شهامت، شجاعت و رشادت دفاع مقدس را از تاريخ اين مرز و بوم حذف نمايد. اگر در هر جاي از اين كره خاكي، آزاده‌اي نفس مي‌كشد، بدون شك جوانمردي‌ها و شهادت طلبي‌هاي مردان و زنان غيور ايراني را در سينه زنده نگه خواهد داشت.

هفته دفاع مقدس یادآور تجربه‌های گرانقدر و پرارزشی در تاریخ کشورمان است. یادآور رشادت‌های دلاور مردانی است که همه مدیون آن‌ها هستیم و ما امروز با غرور از آن روزها یاد می‌کنیم و در بهار آزادی و امنیت یاد شهدای هشت سال جنگ تحمیلی و تیز پروازان نیرو هوایی ارتش که پروازشان جاوادنه شد تا همچون حقیقتی بر گونه اساطیر بماند را گرامی می‌داریم .

انتهاي پيام/