در گزارش باشگاه خبرنگاران جوان بخوانید؛
مروری بر مناظرههای انتخاباتی تلویزیون؛ از اردیبهشت ۱۳۸۸ تا تیر ۱۴۰۳
اهواز/
تعزيه 200 ساله در شوش/از حله عراق تا بيت چريم با کاروان حسيني
يکي از قديمي ترين شبيه خواني هاي خوزستان هم اکنون در يکي از روستاهاي شهرستان شوش با قدمتي 200 ساله در حال اجرا است و هنوز مردم فراواني را از گوشه و کنار خوزستان به سمت خود مي کشاند.
به گزارش باشگاه خبرنگاران خوزستان؛
حدود 200 سال پيش، شيخ غافل در سفري که به همراه يکي از روحانيون منطقه بيت چريم داشت آئين شبيه خواني را در شهر حله عراق ديد. شيخ غافل مجذب اين مراسم شد و با دقت مراسم را از اول تا پايان نظاره گر بود. پس از اتمام شبيه خواني تصميم گرفت که همين مراسم را براي مردم ديار خودش اجرا کند. نزديکترين شخص به او شيخ حسين بود. از او خواست تا همه مراسم را با جزئيات ثبت و ضبط کند.
شيخ حسين، روحاني متواضع ديار شوش بود. با علاقه از اين پيشنهاد شيخ استقبال کرد و همه آنچه که ديده بود را در سينه حفظ و بر کاغذ ثبت کرد.
نخستين شبيه خواني عربي کشورمان در بيت چريم (شهر ُحر) شکل گرفت. بيت چريم در شمال شرق شوش و در حاشيه رودخانه دز قرار دارد. از آنجايي که اهالي اين مردم عرب هستند، مراسم تعزيه را نيز به زبان عربي اجرا مي‌کنند.
مراسم شبيه واقعه کربلا و عزاداري امام حسين (ع) در اين منطقه ريشه تاريخي دارد. به گفته ريش سفيدان اين محل ابتدا اين مراسم توسط شيخ فرحان، شيخ غافل و شيخ فارس ابن شيخ سالم از قبيله آل کثير تيره (بيت چريم) بر پا مي‌شد.
اهالي قديمي بيت چريم در رابطه با تاريخچه اين مراسم به خبرنگار مهر مي‌گويند: شيخ غافل سال (1224 هجري قمري مصادف با 1181 هجري خورشيدي) به همراهي شخصي روحاني به نام شيخ حسين به قصد زيارت عتبات عاليات به عراق سفر کرد و به شهر حله رسيد.
جبار يکي از اهالي شهر حر در اين رابطه افزود: به اين علت که زمان سفر شيخ غافل مصادف با ماه محرم‌الحرام بود، مراسم عزاداري شبيه يا تعزيه‌گرداني را در آن شهر ديد و شيخ غافل تمايل خود را به برپايي اين نوع تعزيه در منطقه به شيخ حسين ابراز کرد و از وي خواست نسبت به يادگيري و يادداشت شعرهاي آن اقدام کند.
گفته مي شود شيخ حسين نيز تمامي ديالوگ‌ها را مکتوب و تصاوير و نحوه برگزاري شبيه‌خواني را به خاطر سپرد. سال بعد شيخ غافل به همراهي شيخ حسين اقدام به برگزاري اين مراسم در منطقه خود کردند. آوازه اين عزاداري به سرعت منتشر شد و سال به سال برشهرت آن نيز افزوده مي‌شد.
از آن پس قبيله‌هاي همجوار بيت چريم منتظر حلول ماه محرم الحرام مي‌شدند تا در مراسم عزاداري شبيه‌خواني شرکت کنند. مردم آن مناطق مي‌گويند: برخي از آنها از روز هفتم ماه محرم به روستا مي‌آمدند و فرزندان روستا در اين مدت ميزبان آنان بودند. مدتي شيخ علي که مردي متدين و نسبت به دينش متعهد بود رهبري اين مراسم را به عهده داشت.
در شبيه‌خواني‌هاي قديم بعضي از خانواده‌ها به صورت موروثي کار تعزيه‌خواني را دنبال مي‌کردند و گاه کل يک گروه تعزيه‌خوان از اعضاي يک خانواده بودند. در شبيه‌خواني بيت چريم نيز چنين بود که بعد از شيخ علي مديريت مراسم شبيه‌خواني به فرزندش شيخ حيدر و پس از آن به شيخ خلف بن حيدر آل کثير رسيد. سپس حميد حرمشاهي مديريت اين شبيه‌خواني را بر عهده مي‌گيرد.
بعد از شيخ خلف بود که برگزاري مراسم شبيه‌خواني از حالت موروثي خود خارج شد و به دست ستاد برگزاري شهر ُحر رسيد، ميان اعضاي ستاد برگزاري شبيه‌خواني شهر ُحر(بيت چريم) اختلاف پيش آمد. گفته مي شود براي جلوگيري از درگيري‌هاي احتمالي، اين مراسم چهار سال پياپي تعطيل شد.
در اين مدت که مردم منطقه ارتباط معنوي خاصي با شبيه خواني برقرار کرده بودند خلاء مراسم را در ايام محرم احساس مي‌کردند.
بدون وقفه در جريه سيد محمد(الهدامه)
در همين موقع، کمي آن سوتر از بيت چريم شخصي با نام حاج ملا عزيز هلاکوپور که يکي از خويشاوندان شيخ حيدر بود در روستاي مجاور که روستاي سيد محمد تفاخ (الهدامه) نام داشت به همت تعدادي از اهالي آن روستا تصميم به برپايي مراسم شبيه‌خواني در روستاي خود گرفتند. روستاي سيد محمد تفاخ معروف به جريه سيد محمد از توابع شهرستان شوش دانيال و جنب کارخانه قند دزفول قرار دارد.حاج ملا عزيز متولد 1312 با وجودي که در سن 80 سالگي به سر مي برد اما همچنان مسرانه و متعهد بر اجراي اين آئين کارگرداني را بر عهده دارد. حاج عزيز کارگرداني است که نه درس تئاتر خوانده و نه در کلاس هاي بازيگري شرکت کرده. با اين حال توانسته اصول تئاتر خياباني را به صورت تجربي بياموزد و سال ها در حفظ آن کوشيده است.
حاج جمعه نهراوي، حاج سيد رحيم، حسن و سيد محسن تفاخ، حاج کريم، حاج عظيم و حميد خنيفر، ابراهيم، عيسي، حسن، جليل و عبد نيسي، حاج سرهنگ، سرتيپ، مرتضي و مصطفي هلاکوپور، حاج عبدالنبي حيدري اصل از پيشکسوتان اين آئين مذهبي – هنري هستند. محمود و غلام حيدري و ناصر چناني از ديگر فعالان شبيه خواني هستند. عباس خنيفر10 ساله نيز که نقش عمر بن جنادله را ايفا مي کند، کوچکترين بازيگر اين ميدان ِ حسيني است.
پاسداران نظم
نظم از موارد بارز در اجراي شبيه جريه سيد محمد است. گفته مي شود، سال هاست که فعالان بسيجي و نيروهاي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي توسط حوزه شهيد بقايي و به همکاري سرهنگ عليرضا هلاکوپور برقراري نظم و امنيت اين مراسم را بر عهده گرفتند. شايد به صراحت مي توان گفت، وجود فرهنگ تعاون ميان اعضاي اين روستا و نظم موجود در شبيه خواني يکي از دلايل استقبال هزاران دوستدار اهل بيت از اين آئين است.
برپايي شبيه‌خواني رفته رفته به روستا و شهرهاي مجاور از جمله شوش، منطقه صرخه، چنانه، الوان، عبدالخان و… نيز رسيد. حتي در شهر شوش نيز از همين افراد براي اجراي تئاتر خياباني در شب‌هاي دهه اول محرم استفاده مي‌شود.
هم اکنون شبيه‌خواني در ميدان قديمي شهر حر و در روستاي سيد محمد تفاخ برپا مي‌شود. جمعيت شرکت کننده در اين مراسم حدود هفت تا هشت هزار نفر است. اين مراسم در شهر حر و روستاي سيد محمد تفاخ به صورت شبيه‌خواني حضرت زينب(س) و امام سجاد (ع) در ظهر تاسوعا از ساعت 14 ظهر تا 18 عصر و شبيه‌خواني شهادت امام‌حسين (ع) و يارانش در صبح عاشورا از ساعت 6 صبح شروع مي‌شود و تا ساعت 15 ظهر ادامه دارد.
از ويژگي‌هاي اين فعاليت هنري-مذهبي اين است که تمام بازيگران اين روستاها هيچ کدام پيشينه‌اي در کارهاي هنري ندارند. حتي کودکان کم سن و سال هم در اين مراسم نقش‌هاي مهمي ايفا مي‌کنند و در مقابل چشم صدها و شايد هزاران نفر نقش خود را طوري اجرا مي‌کنند که اشک را بر ديدگان تماشاگران جاري مي‌کنند.
سرتيپ هلاکوپور در رابطه با تأثير اين مراسم مي‌گويد: اگر ما همين مراسم را با حمايت بيشتر ارگان‌ها حفظ کنيم، مي‌توانيم از هر جاي دنيا خصوصاً کشورهاي عربي همسايه نيز جذب توريست و تبليغ فرهنگ تشيع اسلامي را بخوبي انجام دهيم.
همانطور که گفته شد مراسم از ابتداي روز عاشورا آغاز مي‌شود و ماجراي شهداي کربلا را به تصوير مي‌کشد. بعد از آن و شب هنگام، اهالي روستاي سيد محمد تفاخ براي شام غريبان باز هم به ميدان مي‌روند و شمع‌هاي مرادشان را در تاريکي مطلق همچون روزنه‌اي رو به اميد روشن مي‌کنند.
در قديم، چند شب جلوتر از روز عاشورا مردم خود را به محل برگزاري مراسم مي‌رساندند تا جايي براي خود در اين مراسم پيدا کنند و تا صبح روز عاشورا منتظر مي‌ماندند تا شبيه‌خواني شروع شود. اين مراسم از ساعت 6 صبح آغاز مي‌شد و تا غروب همان روز ادامه داشت.
شبيه خواني در شهر حر و روستاي سيد محمد به لحاظ وسعت محل اجرا، از بزرگترين نمايش هاي خياباني کشور نيز به حساب مي آيند. حضور ده ها سوارکار با اسب هاي زيبا، همچنين شترهاي فراواني که در اين نمايش ها استفاده مي شوند، فضاي سنتي که يادآور تاريخ است را شکل مي دهند./س
حدود 200 سال پيش، شيخ غافل در سفري که به همراه يکي از روحانيون منطقه بيت چريم داشت آئين شبيه خواني را در شهر حله عراق ديد. شيخ غافل مجذب اين مراسم شد و با دقت مراسم را از اول تا پايان نظاره گر بود. پس از اتمام شبيه خواني تصميم گرفت که همين مراسم را براي مردم ديار خودش اجرا کند. نزديکترين شخص به او شيخ حسين بود. از او خواست تا همه مراسم را با جزئيات ثبت و ضبط کند.
شيخ حسين، روحاني متواضع ديار شوش بود. با علاقه از اين پيشنهاد شيخ استقبال کرد و همه آنچه که ديده بود را در سينه حفظ و بر کاغذ ثبت کرد.
نخستين شبيه خواني عربي کشورمان در بيت چريم (شهر ُحر) شکل گرفت. بيت چريم در شمال شرق شوش و در حاشيه رودخانه دز قرار دارد. از آنجايي که اهالي اين مردم عرب هستند، مراسم تعزيه را نيز به زبان عربي اجرا مي‌کنند.
مراسم شبيه واقعه کربلا و عزاداري امام حسين (ع) در اين منطقه ريشه تاريخي دارد. به گفته ريش سفيدان اين محل ابتدا اين مراسم توسط شيخ فرحان، شيخ غافل و شيخ فارس ابن شيخ سالم از قبيله آل کثير تيره (بيت چريم) بر پا مي‌شد.
اهالي قديمي بيت چريم در رابطه با تاريخچه اين مراسم به خبرنگار مهر مي‌گويند: شيخ غافل سال (1224 هجري قمري مصادف با 1181 هجري خورشيدي) به همراهي شخصي روحاني به نام شيخ حسين به قصد زيارت عتبات عاليات به عراق سفر کرد و به شهر حله رسيد.
جبار يکي از اهالي شهر حر در اين رابطه افزود: به اين علت که زمان سفر شيخ غافل مصادف با ماه محرم‌الحرام بود، مراسم عزاداري شبيه يا تعزيه‌گرداني را در آن شهر ديد و شيخ غافل تمايل خود را به برپايي اين نوع تعزيه در منطقه به شيخ حسين ابراز کرد و از وي خواست نسبت به يادگيري و يادداشت شعرهاي آن اقدام کند.
گفته مي شود شيخ حسين نيز تمامي ديالوگ‌ها را مکتوب و تصاوير و نحوه برگزاري شبيه‌خواني را به خاطر سپرد. سال بعد شيخ غافل به همراهي شيخ حسين اقدام به برگزاري اين مراسم در منطقه خود کردند. آوازه اين عزاداري به سرعت منتشر شد و سال به سال برشهرت آن نيز افزوده مي‌شد.
از آن پس قبيله‌هاي همجوار بيت چريم منتظر حلول ماه محرم الحرام مي‌شدند تا در مراسم عزاداري شبيه‌خواني شرکت کنند. مردم آن مناطق مي‌گويند: برخي از آنها از روز هفتم ماه محرم به روستا مي‌آمدند و فرزندان روستا در اين مدت ميزبان آنان بودند. مدتي شيخ علي که مردي متدين و نسبت به دينش متعهد بود رهبري اين مراسم را به عهده داشت.
در شبيه‌خواني‌هاي قديم بعضي از خانواده‌ها به صورت موروثي کار تعزيه‌خواني را دنبال مي‌کردند و گاه کل يک گروه تعزيه‌خوان از اعضاي يک خانواده بودند. در شبيه‌خواني بيت چريم نيز چنين بود که بعد از شيخ علي مديريت مراسم شبيه‌خواني به فرزندش شيخ حيدر و پس از آن به شيخ خلف بن حيدر آل کثير رسيد. سپس حميد حرمشاهي مديريت اين شبيه‌خواني را بر عهده مي‌گيرد.
بعد از شيخ خلف بود که برگزاري مراسم شبيه‌خواني از حالت موروثي خود خارج شد و به دست ستاد برگزاري شهر ُحر رسيد، ميان اعضاي ستاد برگزاري شبيه‌خواني شهر ُحر(بيت چريم) اختلاف پيش آمد. گفته مي شود براي جلوگيري از درگيري‌هاي احتمالي، اين مراسم چهار سال پياپي تعطيل شد.
در اين مدت که مردم منطقه ارتباط معنوي خاصي با شبيه خواني برقرار کرده بودند خلاء مراسم را در ايام محرم احساس مي‌کردند.
بدون وقفه در جريه سيد محمد(الهدامه)
در همين موقع، کمي آن سوتر از بيت چريم شخصي با نام حاج ملا عزيز هلاکوپور که يکي از خويشاوندان شيخ حيدر بود در روستاي مجاور که روستاي سيد محمد تفاخ (الهدامه) نام داشت به همت تعدادي از اهالي آن روستا تصميم به برپايي مراسم شبيه‌خواني در روستاي خود گرفتند. روستاي سيد محمد تفاخ معروف به جريه سيد محمد از توابع شهرستان شوش دانيال و جنب کارخانه قند دزفول قرار دارد.حاج ملا عزيز متولد 1312 با وجودي که در سن 80 سالگي به سر مي برد اما همچنان مسرانه و متعهد بر اجراي اين آئين کارگرداني را بر عهده دارد. حاج عزيز کارگرداني است که نه درس تئاتر خوانده و نه در کلاس هاي بازيگري شرکت کرده. با اين حال توانسته اصول تئاتر خياباني را به صورت تجربي بياموزد و سال ها در حفظ آن کوشيده است.
حاج جمعه نهراوي، حاج سيد رحيم، حسن و سيد محسن تفاخ، حاج کريم، حاج عظيم و حميد خنيفر، ابراهيم، عيسي، حسن، جليل و عبد نيسي، حاج سرهنگ، سرتيپ، مرتضي و مصطفي هلاکوپور، حاج عبدالنبي حيدري اصل از پيشکسوتان اين آئين مذهبي – هنري هستند. محمود و غلام حيدري و ناصر چناني از ديگر فعالان شبيه خواني هستند. عباس خنيفر10 ساله نيز که نقش عمر بن جنادله را ايفا مي کند، کوچکترين بازيگر اين ميدان ِ حسيني است.
پاسداران نظم
نظم از موارد بارز در اجراي شبيه جريه سيد محمد است. گفته مي شود، سال هاست که فعالان بسيجي و نيروهاي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي توسط حوزه شهيد بقايي و به همکاري سرهنگ عليرضا هلاکوپور برقراري نظم و امنيت اين مراسم را بر عهده گرفتند. شايد به صراحت مي توان گفت، وجود فرهنگ تعاون ميان اعضاي اين روستا و نظم موجود در شبيه خواني يکي از دلايل استقبال هزاران دوستدار اهل بيت از اين آئين است.
برپايي شبيه‌خواني رفته رفته به روستا و شهرهاي مجاور از جمله شوش، منطقه صرخه، چنانه، الوان، عبدالخان و… نيز رسيد. حتي در شهر شوش نيز از همين افراد براي اجراي تئاتر خياباني در شب‌هاي دهه اول محرم استفاده مي‌شود.
هم اکنون شبيه‌خواني در ميدان قديمي شهر حر و در روستاي سيد محمد تفاخ برپا مي‌شود. جمعيت شرکت کننده در اين مراسم حدود هفت تا هشت هزار نفر است. اين مراسم در شهر حر و روستاي سيد محمد تفاخ به صورت شبيه‌خواني حضرت زينب(س) و امام سجاد (ع) در ظهر تاسوعا از ساعت 14 ظهر تا 18 عصر و شبيه‌خواني شهادت امام‌حسين (ع) و يارانش در صبح عاشورا از ساعت 6 صبح شروع مي‌شود و تا ساعت 15 ظهر ادامه دارد.
از ويژگي‌هاي اين فعاليت هنري-مذهبي اين است که تمام بازيگران اين روستاها هيچ کدام پيشينه‌اي در کارهاي هنري ندارند. حتي کودکان کم سن و سال هم در اين مراسم نقش‌هاي مهمي ايفا مي‌کنند و در مقابل چشم صدها و شايد هزاران نفر نقش خود را طوري اجرا مي‌کنند که اشک را بر ديدگان تماشاگران جاري مي‌کنند.
سرتيپ هلاکوپور در رابطه با تأثير اين مراسم مي‌گويد: اگر ما همين مراسم را با حمايت بيشتر ارگان‌ها حفظ کنيم، مي‌توانيم از هر جاي دنيا خصوصاً کشورهاي عربي همسايه نيز جذب توريست و تبليغ فرهنگ تشيع اسلامي را بخوبي انجام دهيم.
همانطور که گفته شد مراسم از ابتداي روز عاشورا آغاز مي‌شود و ماجراي شهداي کربلا را به تصوير مي‌کشد. بعد از آن و شب هنگام، اهالي روستاي سيد محمد تفاخ براي شام غريبان باز هم به ميدان مي‌روند و شمع‌هاي مرادشان را در تاريکي مطلق همچون روزنه‌اي رو به اميد روشن مي‌کنند.
در قديم، چند شب جلوتر از روز عاشورا مردم خود را به محل برگزاري مراسم مي‌رساندند تا جايي براي خود در اين مراسم پيدا کنند و تا صبح روز عاشورا منتظر مي‌ماندند تا شبيه‌خواني شروع شود. اين مراسم از ساعت 6 صبح آغاز مي‌شد و تا غروب همان روز ادامه داشت.
شبيه خواني در شهر حر و روستاي سيد محمد به لحاظ وسعت محل اجرا، از بزرگترين نمايش هاي خياباني کشور نيز به حساب مي آيند. حضور ده ها سوارکار با اسب هاي زيبا، همچنين شترهاي فراواني که در اين نمايش ها استفاده مي شوند، فضاي سنتي که يادآور تاريخ است را شکل مي دهند./س
