روزهای سالمندی تیمچه قم

به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان قم، بازار بزرگ قم یکی از گنجینه‌های معماری اسلامی را در قسمت شمالی خود به نام «تیمچه» جای داده است. این اثر توسط استاد حسن قمی معروف به معمارباشی از هنرمندان برجسته عصر ناصری در سال 1301 هجری قمری طراحی و اجرا شد و بانی آن شخصی به نام حاج سید محمد طباطبایی از تجار معروف قم بود.

قم از گذشته یکی از مراکز تولید فرش در کشور بوده‌ است و به دلیل سوددهی کسب و کار آن، سه تیمچه در این شهر برای تجارت فرش ساخته شد. 2 تیمچه که کوچکتر از تیمچه اصلی بود سال‌ها پیش به دلیل احداث خیابان‌های جدید تخریب شد.

تیمچه بزرگ قم بنایی با 2 طبقه دارای 26 حجره در طبقه همکف و 20 حجره در طبقه بالا و با ارسی‌های زیبا است که متاسفانه قسمت عمده آن از بین رفته است و بالای حجره‌ها در زوایا با مقرنس گچی تزیین شده است.

به گفته زهرا عباسی تیمچه بزرگ قم شکلی کشیده دارد که فضای آن با ظرافت در ابتدا و انتها تنگ‌تر می‌شود و طاق بزرگ آن دارای دهانه‌ای به وسعت 16 متر و ارتفاع 15 متر است. فضای تیمچه دارای سه طاق رسمی بندی آجری است که رسمی بندی طاق میانی پرکارتر بوده و این موضوع موجب شده فضا دارای مرکز باشد.

این کارشناس معماری می‌گوید: ارسی‌های چوبی پرکار حجره‌ها در کنار بدنه آجری و چین و شکن آن کاربندی ترکیبی زیبایی را در تیمچه بزرگ پدید آورده است.

وی با اشاره به 2 طبقه بودن تیمچه ادامه می‌دهد: حجره‌ها در 2 طبقه قرار دارند و سر دیگر تیمچه قرینه قسمت ورودی چهره متفاوتی دارد. در طبقه بالا ایوانی با نیم طاق مقرنس گچی و دست‌انداز چوبی قرار گرفته و در پس آن حجره‌ای شاه‌نشین گونه و مشرف بر فضای تیمچه قرار دارد؛یکی از مواردی که هر بیننده با ورود به تیمچه درک می‌کند یکپارچگی فضا است به این معنی که در عین تنوع، اجزا به گونه‌ای در کنار هم قرار داده شده که نوعی هماهنگی در آن‌ها مشاهده می‌شود.

عباسی می‌گوید: فضای تیمچه دارای سه طاق مدور است که هر یک نورگیری در مرکز دارد. ورود نور روی سطوح رنگی مختلف و ایجاد سایه روشن در بافت‌های آجری و فرورفتگی و بیرون‌زدگی٬ نمایشی زیبا از هنرهای به کار رفته در بنا است که آن را در معرض دید بیننده قرار می‌دهد.

این کارشناس معماری ادامه می‌دهد: گنبد تیمچه بزرگ از نوع عرق‌چینی و پوشش زیر آن شمسه‌کاری با اسلوب رسمی‌بندی و یزدی‌بندی است. معماری زیبا و مجلل تیمچه با سکوت و آرامش آن همچنین تجارت یک کالا یعنی فرش از ویژگی‌های تیمچه بزرگ بازار قم است.

سطح تیمچه از سطح بازار بزرگ پایین‌تر است و با چند پله به کف آن می‌رسیم دور تا دور فضای حیاط سکو و دارای چند پلکان در اطراف برای عبور و مرور است در گوشه شمال شرقی آن برای دسترسی به پشت بام بنا پلکانی تعبیه شده.

تیمچه قم در سال 1376 به شماره 1902 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. این بنا از بین دیگر نمونه‌های تیمچه‌ کشور مثل «تیمچه بازار تبریز» و یا «تیمچه امین‌دوله بازار کاشان» وسعت بیشتری داشته و تکنیک سازه طاق آن در کشور بی‌نظیر است.

تیمچه با تمام بزرگی و هنر معماری آن به دست فراموشی سپرده شده و حتی بسیاری از شهروندان قمی نام این بنا را نشنیده‌اند.

برخی از بناهای تاریخی در کشور دارای مالکان شخصی هستند که تیمچه بزرگ قم نیز یکی از آن‌ها است. اگر سری به تیمچه تبریز بزنید تابلویی در قسمت ورودی مشاهده می‌شود که در زیر تاریخ بازسازی نوشته شده «به همت کسبه». اگر چه حفظ و مرمت تاریخی از وظایف دولت است اما مالکان آن‌ها نیز باید در این زمینه مشارکت داشته باشند.