شاهنامه یک حماسه جهانی محسوب می‌شود/ خرد کلید قفل‌های جهان است

به گزارش حوزه رادیو تلویزیون باشگاه خبرنگاران، شب گذشته جمعه 18 بهمن ماه برنامه "معرفت" با حضور "دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی" استاد دانشگاه از شبکه چهار سیما پخش شد.
 
در ابتدای برنامه دکتر غلامحسین منصوری لاریجانی مجری کارشناس و استاد دانشگاه گفت: در جلسه گذشته درخصوص "اسرار آفرینش" و "سرّ خلقت آفرینش" از نگاه حکیم فردوسی سخن گفتیم تا به "ستایش خرد" رسیدم.
 
کنون ای خردمند ارج خرد                                    بدین جایگاه گفتن اندر خرد
 
خرد بهتر از هرچه ایزدت دارد                              ستایش خرد را، به از داد راه
 
خرد رهنمای و خرد دلگشای                                  خرد دست گیرد به هر دو سرای
 
خرد چشم جان است چون بنگری                             تو بی‌چشم شادان جهان نسپری
 
نخست آفرینش خرد را شناس                                 نگهبان جان ست و آن را سپاس
 
سپاس تو چشم است گوش و زبان                            کزین سه رسد نیک و بد بی‌گمان
 
منصوری لاریجانی افزود: فردوسی می‌گوید؛ اولین آفریده خداوند عقل است که نگهبان جان و سه پاس توست.
 
این سه پاس چشم، گوش و زبان است.
 
ابراهیمی دینانی گفت: ما درباره فردوسی و کتاب حماسه شاهنامه صحبت می‌کنیم که در واقع فردوسی و شاهنامه یک حماسه جهانی است.
 
اشعاری که شما قرائت کردید بدون تردید توحید محض است. اما این کتاب علاوه بر حماسی بودن دارای تراژدی هم هست.
 
فردوسی موحدانه صحبت می‌کند و همین ویژگی و خصلت حماسه‌ی فردوسی در حماسه‌های جهانی دیگر کمتر دیده می‌شود.
 
وی ادامه داد: بارها این را گفته‌ام که حماسه فردوسی از حماسه‌های مشهور در جهان همانند "لیک کمشن" و "هومر" اینها خیلی بالاتر است. و در این حماسه مسئله تراژدی مطرح می‌شود.
 
این استاد دانشگاه ضمن اشاره به این مطلب که داستان رستم و سهراب یک تراژدی بی‌نظیر است، افزود: تراژدی یکی از اصیل‌ترین انواع سخن ادبی انسان است، چون تراژدی بیان تعارض‌های عمیق و گسترده درون هر آدمی است. انسان در درونش دارای تعارض‌های عمیق است، آرزوها، ایده آل‌ها، غم‌ها، آرزوی جاودانگی و غم نابودی همه این موارد با هم در تعارض هستند.
 
ابراهیمی دینانی اظهار داشت: بسیاری از ناکامی‌ها برای تعارض‌های درونی بسیار عمیق است.
 
تراژدی بیان این تعارض‌های درونی بوده که هیچ انسانی را از آن بی‌بهره نیست، انسان درصورتی انسان است که با این تعارض‌ها در درونش گرفتار باشد، حتی گاهی گفته می‌شود، انسان‌هایی که راحت زندگی می‌کنند، تراژدی را نمی‌فهمند.
 
وی افزود: هیجان و غمگین بودن تعارض است، اگر تعارض نبود هیجان، غم وغصه‌ای نیز نبود.
 
منصوری لاریجانی گفت: هیجانات را عقل خاموش می‌کند.
 
ابراهیمی دینانی در پاسخ به سوال مجری برنامه اظهار داشت: در درون روحیه هر انسانی تراژدی وجود داشته و نهفته است.
 
بسیاری از مردم در صلح و صفا زندگی می‌کنند و اصلا نمی‌دانند تراژدی چیست، اشکال این مسئله این است که زندگی تصالح بین این تعارض‌ها بوده یعنی اصل، این تعارض‌ها است و انسان با کمک عقل و دیانت یک تعارض موقتی بین این تعارض‌های اساسی زندگی برقرار می‌کند.
 
وی تصریح کرد: تراژدی در اعماق هر انسانی ریشه‌دار است. این تراژدی‌ها وجود دارد و ما باید تصالح برقرار کنیم و این تعارض‌های عمیق درونی را با عقل مدیریت کنیم و تمام پیام فردوسی همین است.
 
این استاد دانشگاه عنوان کرد: فردوسی بیش از همه عمل‌گرا است یعنی وی به عمل انسان‌ها کار دارد و به آرزوهای درونی متوقف نمی‌ماند. تمام کتاب فردوسی صحنه عمل و پیکار است یعنی آرزوها به ظهور می‌رسد.
 
وی بیان کرد: یکی از غمگین‌ترین جنگ‌ها تعارض بین دو حق است مثل رستم و سهراب که هر دو حق بودند اما یکی از آنها کشته می‌شود.
 
وی ادامه داد: فردوسی می‌خواهد این تراژدی درونی انسان را به نوعی به مصالحه بکشاند.
 
این استاد دانشگاه افزود: حماسه وقتی به ظهور می‌رسد که انسان هویتش در خطر است. وقتی هویت ملی یک ملیتی در خطر باشد، یکی از چیزهایی که کارساز بوده و می‌تواند منشأ اثر نیرومندی باشد، حماسه است.
 
شاید فردوسی در یک زمانی احساس خطر هویتی می‌کرد که حماسه سروده است.
 
ابراهیمی دینانی اظهار داشت: اکنون به نوعی هویت ما درخطر است، در زمان ما جنگ نرم (سایبری) مطرح است، یعنی در این جهانی که همه به هم مربوط هستند و روابط مستقیم بین همه افراد بشر در این کره خاکی وجود دارد به طور طبیعی کسی که فرهنگ قوی‌تری داشته باشد مهاجم است و می‌خواهد جلو برود. 

"ابراهیمی دینانی" در ادامه گفت: هویت ما در خطر است و اکنون زمانی است که حماسه به درد می‌خورد. حماسه نفی ارتباط نیست، ارتباط باید در جهان باشد.

وی ادامه داد: یک موجود مرتبط با اجتماع است، یعنی انسان باید با عالم و آدم مرتبط باشد اما در این ارتباط باید حفظ هویت را نیز انجام دهد.

این استاد دانشگاه افزود: ایران یکی از پر سابقه‌ترین تاریخ‌ها را در جهان دارد، اینجا جای حماسه فردوسی است و باید به حماسه فردوسی برسیم.

هنر فردوسی این است که تعارض درونی که در هر انسانی جاودانه است، به صحنه عمل می‌رود فردوسی عمل را طوری بیان می‌:ند که شما باید منتظر نتیجه اعمال باشید.

وی اظهار داشت: به طور دقیق عصاره فرهنگ اسلامی همین است که انسان باید عمل کند و منتظر نتیجه عملش باشد هر عملی نتیجه‌ای دارد، فردوسی این تعارض را در عمل نشان می‌دهد و نتیجه عمل را نگاه می‌کند.

ابراهیمی دینانی تصریح کرد: این مرد بزرگ حماسه سرا بوده و تراژدی می‌گوید، در تراژدی‌های دیگر همچون حماسه گیل گمش، حماسه ایلیاد و ادیسه این موارد به طور غالب شرکت آلود بوده و ظلم و استکبار در آن است ولی در حماسه فردوسی توحید، خرد و خردمندی وجود دارد.

این استاد دانشگاه بیان کرد: این اشعار که شما قرائت کردید، همه آنها در ستایش خرد است.

خرد در فارسی یعنی عقل، فردوسی به خرد و دانش که نتیجه عقل است، تکیه می‌کند، که ما باید جهان و زندگی را براساس خرد تنظیم کنیم.

وی گفت: باید براساس خرد با جهان هماهنگ باشیم و آرزوها را تنظیم کنیم و این تعارض‌های درونی را به اطلاع برسانیم، همه این موارد حکمت است.

منصوری لاریجانی مجری برنامه بیت دیگری از شاهنامه خواند و گفت:

از اویی به هر دو سرای ارجمند

گسسته خرد پای دارد به بند

آنهایی که عقل را به ماندن دعوت می‌کنند، عقل را محبوس کردند، در حالی که صفت عقل همه موانع و بندها را باز می‌کند.

ابراهیمی دینانی اظهار داشت: کسی که با خرد غزل خداحافظی بخواند و کسی که دارای عقل، توانایی و هوشمندی و خردمندی نیست، پایش در بند تعلقات وهمی، نفسانی و شهوای است.

خرد می‌تواند این بندها را باز و دست و پای انسان را از این زنجیرهای آهنی رها کند. خرد به آرامی این قفل‌ها را باز می‌کند.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: هیچ کلیدی جز خرد قفل‌های بسته عالم را نمی‌گشاید، کلید، خرد بوده و تنها خرد تمام راه‌های بسته و قفل‌ها را می‌گشاید و تمام مشکلات را رفع می‌کند.

وی گفت: وسعت و گسترش حوزه عقل لاینتاهی است یعنی بیرون از حوزه خرد چیزی نیست. حق تعالی خرد و علم محض بوده و خرد جلوه حق تعالی است.

این استاد دانشگاه افزود: خرد را باید شناخت و با این گستردگی که دارد، انسان توانایی گسترده‌تر کردن خود را دارد.

گسترش وجودی انسان وابسته به گسترش خرد است. همه حکمت ما در این یک مصرع فردوسی جمع است که می‌گوید: "گسسته خرد پای دارد به بند" و رهایی از بند تنها در پرتو خرد است.

منصوری لاریجانی مجری برنامه "معرفت" گفت: همانطور که شما فرمودید خاستگاه عقل توحیدی و عقلانیت محض در حوزه این ما است. و این لذت و زینت را به بحث می‌دهد.

سنایی در یکی از بیت‌های شعر خود می‌گوید:

عقل در ره حق دلیل تو بس عقل به هر جایگه خلیل تو بس

عقل بر هیچ دل ستان نکند به طمع قصد مدح و ذم نکند

ابراهیمی دینانی اظهار داشت: باید ستایش کرد، طمع کار عقل نیست، ستایش حقیقی جزء واجبات بوده و از روی طمع نیست.

بعضی از اشخاص گرفتار این حرف هستند که بعضی افراد که خسته و تنبل می‌شوند و حوصله تفکر را ندارند، می‌گویند که اهل دل هستیم. این مرد بزرگ می‌گوید

که بین عقل و دل تعارض نیست.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: "خلیل" دوست و "دلیل" راهنما است و تنها این دو صفت فقط در عقل است. "دلیل" را به درستی راهنمایی می‌کند و خلیل رفیق راه و دوست است.

این استاد دانشگاه بیان کرد: عقل با کسی دشمنی نمی‌کند، حتی با دشمن، دشمنی نمی‌کند و دشمن را دوست می‌کند، این نکته قابل توجهی است.

عقل به هر جا اصابت کند و نورش به هر جا افکنده شود، آنجا را روشن می‌کند و جهل را می‌زداید. در جایی که عقل باشد دشمنی وجود ندارد.

خردگیر که آرایش جان توست نگهدار گفتار و پیمان توست

دینانی افزود: "جان" همان نفس است

جان اگر خرد نداشته باشد، زیبایی ندارد. زیبایی جان انسانی به خرد، فهم و شعور است.

وی ادامه داد: اگر تمام زیبایی در چهره شخصی باشد ولی یک سخن نابهنگام و بی‌جا بگوید تمام زیبایی‌ها فرو می‌ریزد.

ابراهیمی دینانی ادامه داد: وقتی خُلق، حَسَن باشد، خَلق حَسَن است. "خُلق" و "خَلق" از یک ماده هستند و از نظر لغوی یک چیز است ولی خُلق در درون و خَلق در برون است. خُلق درونی خَلق در برون است. خُلق درونی خَلق بیرونی را زیبا می‌کند.

خرد مرد را خلعت ایزدی است سزاوار خلعت نگه کن که کیست

وی اظهار داشت: خدا به انسان خلعت داده عقل نخستین آفرینش و نخستین و زیبایی است. زیبایی این عالم در نظم آن بوده، نظم آن برای خرد است.

خرد همچون آب‌ست و دانش زمین بدان کین جدا و آن جدا نیست زین

این استاد دانشگاه افزود: زمین در اثر آب سبزه‌زار می‌شود، عقل و دانش زمینی است که عقل در این دانش جاری و سبزه می‌رویاند. دانشی که در پرتو عقل است، این عالم را می‌سازد.

دینانی ضمن اشاره به این نکته که علم نتیجه عقل است، عنوان کرد: ممکن است عقل به یک مرتبه علوم را فرا بگیرد ولی مراتب عالی نداشته باشد، آنجا یک نقصی وجود دارد، اگر عقل نباشد مطلقا علم نیز نخواهد بود.

برای فرا گرفتن علوم حداقل عقل لازم است.

در این بیت شعر، دانش را به آب و زمین تشبیه کرده است.

همیشه خردمند امیدوار نبیند به جزء شادی از روزگار

منصوری لاریجانی گفت: این روزها بحث در مورد امید زیاد بوده و اسم دولت ما نیز "تدبیر و امید" است.

ابراهیمی دینانی عنوان کرد: خاصیت خرد امیدواری است، امید یعنی انتظار خوبی داشتن و خاصیت خرد به خوبی رسیدن است. یعنی لازمه لاینفک آن بوده و از هم جدا نمی‌شود. خرد مرتب در حال پیروزی است. در عالم همه چیز شکست می‌خورد اما خرد (عقل) شکست ندارد.

چو دانش تنش را نگهبان بود همه زندگانیش آسان بود

این استاد دانشگاه گفت: اگر دانش نگهبان تن باشد، زندگی راحت‌ است. یعنی زندگی عقلانی و خوب است. در عقل هیچ وقت جفا، ستم و ناروایی نیست هر کجا که خرد باشد، مبارک است.

هر آنکس که باشد خداوند گاه میانجی خرد را کند مرد راه

نه سستی نه تیزی به کار اندرون خرد با جان تو را رهنمون

دینانی تصریح کرد: "نه سستی" ، " نه تیزی" این درست بهترین عبارت فارسی است، "تیزی" آنجاست که "افراط" بوده و "سستی" آنجاست که "تفریط" باشد. افراط و تفریط هردو خطرناک هستند. اعتدال این سستی و تیزی نتیجه عقلانیت بوده و عقل همیشه میانه‌رو است. تمام پیام فردوسی در این حماسه اعتدال است.

وی عنوان کرد: حماسه فردوسی تنها حماسه توحیدی در عالم است.

وارد حماسه‌های دیگر نمی‌شویم و همانطور هم که در گذشته گفتمف حماسه‌های دیگر شرک آلود است.

حماسه فردوسی ضمن اینکه در بعضی از جاها غم انگیز بوده مبنا و نتیجه آن توحید است.

دینانی ادامه داد: این یگانه حماسه‌ای است که توحید محض بوده، حماسه‌ای توحیدی‌تر از حماسه فردوسی نداریم و این خصلت ایرانی‌ها است. ایرانی‌ها از روزگار باستان به معنویت خیلی علاقه داشتند.

هر بشری، معنوی بوده اما ایرانی‌ها ذوق معنوی در آنها شدید بوده و فردوسی مظهر یک ایرانی تمام عیار است که فرهنگ معنوی ما را با این حماسه توحیدی متبلور می‌کند.

چو حد وسط امت احمد است گواهی همه خوب و بد است

این استاد دانشگاه افزود: فردوسی به مبانی دینی احاطه داشته است، شما امت وسط هستید. حد وسط راه اعتدال یعنی راه عقل است. فردوسی بزرگ با این فرهنگ ایرانی کلمه امت وسط را خوب متوجه شد.

هر آنکس که دارد روان از خرد سرمایه کارها بهتر بنگرد

وی خاطر نشان کرد: اگر کسی خردمند نباشد، کم و زیاد را نمی‌فهمد و حد هر کاری را نمی‌شناسد.

همه چیز به خرد برمی‌گردد. شاهنامه کتاب خرد است.

انتهای پیام/ اس