به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از تبریز؛ کیومرث کریمی افزود: ناحیۀ کوهستانی  جنگلی ارسباران بخش شمالی محال قراداغ در استان آذربایجان شرقی را تشکیل می دهد. رشته کوه های محال کوهستانی قراداغ، شمال آذربایجان ایران را در راستای شرقی  غربی به دو نیمه تقسیم می کند که نیمۀ جنوبی آن تحت تأیر اقلیم دریاچۀ ارومیه و نیمۀ شمالی آن هم تحت تأثیر اقلیم درۀ رود ارس است؛ بنابراین، مشاهده می شود که نیمۀ جنوبی قراداغ دارای اقلیم نیمه بیابانی است؛ در حالی که قراداغ شمالی اقلیمی جنگلی و مرطوب دارد، به همین سبب، که به معنی سمت ارس، ساحل ارس و یا جایی که بارش های ارس در آنجا فرود می آید، است.

وی تصریح کرد: اقلیم جنگلی و مرطوب ارسباران سبب شده است که این ناحیه از دوران پیش از تاریخ تا دوران تمدن اسلامی دارای شواهدی متعدد از فرهنگ ها و تمدن هایی باشد که اینک مطالعات و کاوش های باستان شناختی ارتباط آنها را با قفقاز و شرق آناتولی اثبات کرده است.

وی با اشاره به چشم انداز باستان شناختی ارسباران از حدود ده هزارۀ پیش از میلاد تا عهد صفوی تشریح کرد: شواهد نقش کنده ها و سنگ نگاره هایی از مردمان کوچ رو و شکارچی بر صخره های دهستا ن های « هوراند » و « للقان » نقش بسته است که قدمت آنها را بین ده هزار سال تا پنج هزار سال پیش از میلاد پیشنهاد کرده اند. این نقوش صخره ای ارتباط فرهنگی ارسباران پیش از تاریخ کهن را با نواحی « جنگیرداغ » و « قوبوستان » و « گمی گایا » در جمهوری آذربایجان و « گغام » در جمهوری ارمنستان و حتی لرستان در زاگرس ایران ثابت می کند.

این باستان شناس و محقق میراث فرهنگی ومدیر میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری شهرستان کلیبر با بیان اینکه  از کاوش های غار « آزیخ » در ناحیۀ کلبجر فضولی جمهوری آذربایجان، در حدود 25 کیلومتری شمال رود ارس، شواهد انسان نوع « هوموارکتوس » با قدمت حدود یک میلیون سال کشف شده است، اذعان کرد:  این انسان کشف شده را « آزیخ آنتروپوس » لقب داده اند.

وی ادامه داد: آثار و شواهد روستانشینی دورۀ پایانی نوسنگی با قدمت حدود پنج هزار سال پیش از میلاد در کاوش های ناحیۀ خداآفرین درۀ رود ارس نیز کشف شده است که یافته های ابزارسنگی ابسیدینی و سفال گری دست ساز قرمزفام و سنت تدفین آن، ارتباط مردمان این محال را با فرهنگ معروف به « شولاوری شوموتپه » در جمهوری های آذربایجان و گرجستان و نیز شرق فلات آناتولی در ترکیۀ حالیه ثابت می کند.

وی با اشاره به آثار و شواهد روستانشینی دورۀ مس سنگی با قدمت حدود چهار هزار سال پیش از میلاد که در کاوش های ناحیۀ خداآفرین درۀ رود ارس کشف شده است، نیز تشریح کرد: یافته های ابزارسنگی ابسیدینی و سفال گری دست ساز قرمزفام آن، ارتباط مردمان این محال را با فرهنگ معروف به « اووچولارتپه سی » و « سیراب » در ناحیۀ نخجوان ثابت می کند.

کارشناس میراث فرهنگی ومدیر میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری شهرستان کلیبر استان آذربایجان شرقی  در ادامه توصیف دورانهای تاریخی این منطقه گفت: آثار و شواهد روستانشینی و کوچ نشینی دورۀ مفرغ قدیم با قدمت حدود 2000- 3500  پیش از میلاد در کاوش های ناحیۀ خداآفرین درۀ رود ارس کشف شده است که یافته های ابزارسنگی ابسیدینی، مفرغینه ها و سفال گری دست ساز خاکستری سیاه رنگ و سنت تدفین آن، ارتباط مردمان این محال را با فرهنگ¬های معروف به « کاراز » در شرق ترکیه، « خربت کراک » در فلسطین، « یانیق تپه » در جنوب تبریز، « گودین تپه IV » در محال کنگاور استان کرمانشاه، دشت ساوه و ری در جنوب تهران، « شنگاویت » در جمهوری ارمنستان، « آمیرانیس گورا » در جمهوری گرجستان و « کؤل¬تپۀ 1 » در نخجوان جمهوری آذربایجان را ثابت می کند.

وی افزود: آثار و شواهد روستانشینی و کوچ نشینی دورۀ مفرغ پایانی با قدمت حدود 1500- 2000  پیش از میلاد در کاوش های ناحیۀ خداآفرین درۀ رود ارس کشف شده است که یافته های مفرغی و سفال گری دست ساز نخودی رنگارنگ و سنت تدفین آن، ارتباط مردمان این محال با فرهنگ های معروف به « وان  ارومیه » و « تازه کند » و « اؤزرلیک تپه » و « کؤل تپۀ 2 » در شرق ترکیه، جمهوری ارمنستان و جمهوری خودمختار نخجوان آذربایجان و « هفتوان تپه » در جنوب ارومیه را ثابت می کند.

کیومرث کریمی ادامه داد: آثار و شواهد روستانشینی و کوچ نشینی ادوار آهن قدیم و میانه با قدمت حدود 800- 1500  پیش از میلاد در کاوش های ناحیۀ خداآفرین درۀ رود ارس کشف شده است که یافته های آهنی و مفرغی و سفال گری دست ساز خاکستری  سیاه رنگ و سنت تدفین آن، بالاخص قبور نوع « مگالیتیک » و گورپشته های معروف به نوع « کورگان » ارتباط مردمان این محال را با فرهنگ های معروف به « خواجه علی  گده بیگ » و « ساری دره » در جمهوری آذربایجان و دیگر محوطه های باستانی مشابه در جمهوری¬های ارمنستان و گرجستان، شرق ترکیه و شمال غربی و شمال مرکزی فلات ایران، مثل گورستان عصر آهن مسجد کبود تبریز را ثابت می کند. آثار این دوران همچنین ارتباط با اقوام استپ های جنوب اوراسیا مانند « کیمری ها » و « سکایی ها » را نشان می دهد. همچنین از بررسی های باستان شناختی ارتفاعات کوهستانی ارسباران بیش از 200 محوطۀ باستانی ادوار قدیم و میانۀ آهن در انواع گورستان و محوطۀ محصور و قلعه کشف و شناسایی شده است که منتظر کاوش هستند.

وی با بیان اینکه دورۀ آهن پایانی، که  حدود 800 تا 550 پیش از میلاد،است  مترادف است با دوران پادشاهی اورارتو و مادها در قراداغ است، تصریح کرد: آثار این دوره هنوز به درستی در ارسباران شناسایی و معرفی نشده است؛ اما از آنجا که منابع تاریخی اورارتویی از نبرد اورارتوها در نخجوان گزارش کرده¬اند و نیز با توجه به کشف کتیبه و قلعۀ اورارتویی « شیشه » و « سیقیندل» در محال جنوبی قراداغ و نیز کاوش قلعۀ اورارتویی « اوغلان قلعه سی » در نخجوان، احتمال بسیار می-رود که آثار این دوره نیز در آینده از ارسباران کشف شود.

وی با اشاره به اینکه آثار دوران تاریخی پیش از اسلام، حدود 500 پ.م. تا 650 م.، این منطقه هنوز به درستی شناسایی و معرفی نشده است.خاطر نشان کرد:  شاید آثار معماری خشتی مکشوف از بخش معروف به پاسگاه مرزبانی « شتربان » به عهد اشکانی منسوب باشد. وانگهی، احتمال بسیار می رود که قلعۀ معروف به « بابک » در کلیبر، که آن را به بابک خرمدین (قرن سوم هجری قمری) منسوب کرد ه اند، اصالت ساسانی داشته باشد.