گسترش رابطه با تهران؛ تعادل سیاست خارجی قاره سبز

رابطه ايران و اروپا گاه در فراز و همكاریهای گسترده سياسی و اقتصادی بوده و گاه در فرود و همراهی اروپايیها با امريكا برای تحريم ايران. با اين‌همه با روی كار آمدن دولت يازدهم، اروپا و ايران وارد فاز گفت‌وگوهای بسيار جدی هسته‌ای شدند و تداوم اين فاز هم امروز در مباحث غيرهسته‌ای تبلور يافته است. پس از حصول برنامه جامع اقدام مشترك در جولای سال 2015 بود كه فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجی اتحاديه اروپا در تاريخ 6 مرداد (28 جولاي 2015) در سفری كه به غنی سازی سياسی توافق هسته‌ای ايران و 1+5 می ماند به تهران آمد.

 در همان سفر ظريف و موگريني كه در قالب مذاكرات هسته‌ای، تجربه خوبی را پيش برده بودند، براي نخستين‌بار از آغاز گفت‌وگوهای سطح بالای ايران و اروپا سخن گفتند. چند هفته پس از اين سفر بود كه وزير امور خارجه ايران و مسوول سياست خارجی اتحاديه اروپا در حاشيه مجمع عمومی سازمان ملل با هم ديدار كردند و همان جا بود كه قرارهايی براي زمانبندی آغاز گفت‌وگوهای متفاوت ايران و اروپا صورت گرفت. سخن از آغاز اين رايزنیها در روزهای پس از توافق هسته‌ای صورت گرفت و اجرايی شدن آن هم در روزهای پس از اجرای برجام محقق شد. 

اتحاديه اروپا در چهار دهه پس از انقلاب اسلامی ترجيح داده در خصوص همكاري‌های اقتصادی، اختلاف‌ها بر سر مسائل حقوق بشر و همكاریهای سياسی با ايران گفت‌وگوها و حتی ديالوگ‌های قالب‌مند را پيش ببرد. بر همين اساس بوده كه در هرمقطع زماني گفت‌وگوهاي چارچوب‌دار و مشخصي ميان ايران و اتحاديه اروپا صورت گرفته است. به عنوان مثال در مقاطعی با توجه به ميزان بالای اختلاف‌های دوطرف گفت‌وگوهای انتقادي شكل گرفت و در مقاطع ديگر كه همزمان در ايران بود گفت‌وگوهاي فراگير يا جامعه برگزار مي‌شد.

بدين‌ترتيب اروپايیها در مواجهه با ايران به جای توافقنامه‌های رايج سياسی، اقتصادی ابتدا كانالی  براي پيشبرد گفت‌وگوها را تعيين مي‌كنند. هرچند كه ايران و اروپا در 12 سال گذشته برای به فرجام رساندن گفت‌وگوهای هسته‌ای همواره با هم ارتباط داشته‌اند اما جنس اين همكاریها در دو سال گذشته فشرده و هدفمند بوده است و نيل به توافق هسته‌ای هم نشان داد كه حل و فصل پيچيده‌ترين پرونده‌ها هم با توسل به ديپلماسی نوین  و به دور از تهدید جمهوری اسلامی ایران ممكن است. در شرايطي كه  ايران و اروپا رابطه نسبتا خوبی را تجربه كردند اما اين وضعيت از سال 2005 به بعد اندك‌اندك رنگ و بوي ديگري به خود گرفت.

مساله هسته‌اي كه محمدجواد ظريف از آن با عنوان بحران غيرضروری در جهان پرآشوب امروز نام مي‌برد، بر تمام همكاري‌های استراتژيك در حوزه‌های متفاوت از انرژی، امنيت خاورميانه، گفت‌وگوهای حقوق بشری و همكاریهای سياسی و اقتصادی ايران اثر گذاشت. پس از اين مقطع بود كه، سياست خارجی اتحاديه اروپا در قبال ايران اندك‌اندك به سیاست خارجي آمريكا نزديك‌تر شد. 

موسسه صلح آمريكا پيش از اين در گزارشي در خصوص رابطه ايران و اروپا، نوشته بود: ژوئن 2010 بود و صدور قطعنامه 1929 كه پايان استقلال سياست خارجي اروپا در قبال ايران كليد خورد. حمايت اروپايیها از اين قطعنامه عملا آنها را هم راستا با سياست‌های امريكا در مواجهه با ايران قرار داد. قطعنامه 1929 كه بسياری آن را جنايت حقوقی عليه ايران مي‌دانند جرقه‌ای شد براي تنش‌آفرينی های بيشتر و بيشتر در رابطه ايران و قاره سبزنشين‌ها.

در فاصله سال‌هاي 2010 تا 2013 همزمان با سياست افزايش فشار همه‌جانبه کاخ سفید بر ايران، اروپايي‌ها هم تن به دومينوی مضحک تحريم تهران دادند. از تحريم‌های نفتی تا هر روز تنگ‌تر كردن حلقه مراوده اقتصادی با ايران به بهانه برنامه هسته‌ای كشورمان. رابطه ايران و اروپا همچنان در فرودهای پياپی قرار داشت كه دولت حسن روحانی، چهره آشنای غرب به رياست‌جمهوری رسيد. پرونده هسته‌ای در فاصله 2013 تا 2015 حل و فصل شد و حالا اروپا در مقام جبران گذشته برآمده است.

سال 2015 براي ايران و اروپا سال پايان مهجوریها و گام برداشتن در كاستن از فاصله‌ها بود. در فاصله ماه مارس تا ماه دسامبر همين سال، نيمي از 140 هيات اقتصادی كه از ايران بازديد كرده‌اند، از كشورهای اروپايی بوده‌اند. حسن روحانی هم پيش از سفر به ايتاليا و فرانسه در نخستين ماه ميلادي سال جديد اعلام كرد كه گسترش رابطه با ايران در زمره اولويت‌هایی دولت وی است. اولويتي كه به نظر می رسد در طرف اروپايي‌ها هم مصداق دارد.

فدريكا موگرينی، مسوول سياست خارجی اتحاديه اروپا كه در يك سال و نيم گذشته هم سياست كاستن از اختلاف‌های اروپا با تهران را دنبال كرده است در جريان سفر يك روزه خود به ايران در مرداد ماه سال جاري اعلام كرد كه برجام ظرفيت و بستر لازم برای همکاریهای گسترده‌تر ميان اروپا و امريكا را ايجاد كرده است. موگرينی در همان مقطع در يادداشتی براي گاردين هم نوشت: همكاری ايران و غرب میتواند به شكست دادن داعش منتهی شود. توافق هسته‌ای وين نشان داد كه اگر همكاری را بر برخورد انتخاب كنيم، با دستاوردهای بيشتری روبه رو خواهيم شد.

 در مقام پررنگ شدن اهميت نظام جمهوری اسلامی ایران براي اروپا در روزهای بحران در خاورميانه و حركت‌هاي زيگزاگی برخی متحدان عربی امريكا در منطقه كه هيزم بر ‌آتش افراط‌گرايی و بحران‌ها میريزد، همين بس كه ايران در اجلاس غيررسمی وزرای خارجه اتحاديه كه روز جمعه برگزار شد بخش اعظمی از بحث‌ها را به خود اختصاص داده بود. موگريني در اين نشست به وزرای امور خارجه اتحاديه اروپا در خصوص آمادگي‌های در حال انجام برای مذاكرات سطح بالا و خطوط مشترك ايران و اروپا براي پيشبرد روابط دوجانبه گزارش داد.

اشميد به عنوان نماينده اتحاديه اروپا به تهران می آيد تا گفت‌وگوهايی را پيش ببرد كه برای برقراری توازن قوا در خاورميانه امری ضروری است. اروپايیها پس از سال‌ها رابطه تنگاتنگ با تركيه، عربستان، كشورهای حاشيه خليج فارس و رژيم صهيونيستی امروز به ناكارامدی نسخه‌های آنها برای درمان درد رو به شيوع خاورميانه پی برده‌اند. براي اروپا ايران نه مانند روزهای دستاويز قرار دادن پرونده هسته‌اي آن بخشي از مشكل كه قسمت اصلی از راه‌حل است.

اروپا حالا به دنبال اين است كه با گسترش رابطه با تهران آن تعادل در سياست خارجی قاره سبز را برقرار كند. اروپايیها اعتقاد دارند كه رويكرد ديپلماتيك و مبتنی بر تعاملات سازنده جمهوری اسلامی بهترين فرصت برای آنها در مسير بهبود همه‌جانبه رابطه و پيشبرد سياست برد – برد است. در شرايطی كه چين و روسيه به عنوان شركای زمان تحريم ايران از شانس بيشتری برای حضور در بازارهای ايران برخوردار هستند اما كارشناسان اعتقاد دارند كه نياز چين و روسيه به ايران نياز به مواد خام مانند نفتا و مواد معدنی است اما غربیها زمينه تجارت با ايران در ساير حوزه‌ها را هم دارند. رابطه ميان ايران و اروپا و همكاریهای گسترده آنها جدا از فوايد اقتصادی آن براي منطقه ناآرام امروز نه يك انتخاب بلکه يك ضرورت است، همكاری ايران با اروپا و برعكس در جهان آسيب‌ديده از جريان‌های تروريستی نه يك آمال سياسي كه اولويتي امنيتي است.

گزارش از محمدرضا شجاعیان

انتهای پیام/