نظر مراجع تقلید درباره ربا/ عاقبت ربا خواری چیست؟

توصیه مهم در زمینه اقتصاد مقاومتى، یکى توصیه به بانک‌هاست؛ بانک‌ها باید برای اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، نقش مثبت ایفا کنند و خود را با این سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های دولت برای اجرای آنها، تطبیق دهند.» (دیدار مسوولان با مقام معظم رهبری۹۳/ ۴/ ۱۲).

احکام ربا

زیادی‌ای که در معامله یا قرض ربوی شرط می‌شود، یا عین است یا منفعت، مانند سکونت در خانه‌ای یا عملی که مالیت دارد، مانند دوختن‌ لباس یا چیزی که در آن منفعت است، مانند شرط مصالحه یا بیع محابات و یا چیزی که در آن غرض عقلایی وجود دارد، مانند شرط نظافت مسجد. شرط زیادی عینی یا حکمی که مالیت دارد، مانند قسم دوم و سوم موجب تحقق ربا می‌شود. در تحقق ربا با شرط زیادی حکمی که مالیت ندارد، اختلاف است؛ چنان که در ثبوت ربا در شرط زیادی حکمی که از ناحیه اجل قرار دادن برای یکی از دو عوض در بیع نسیه حاصل می‌شود، اختلاف است؛ هرچند مشهور قائل به تحقق ربا با آن هستند. پول‌هایی که امروزه در بازار جریان دارد از جنس نقدین به شمار نمی‌روند؛ از این رو، ربا در آنها جریان ندارد.

ربا در شرع بر دو قسم است: ربای قرضی، ربای در معامله.

ربای قرضی آن است كه كسی مالش را به ديگری قرض دهد به شرطی كه پس از مدتی زيادتر از آن چه داده پس بگيرد، خواه زيادی از جنس باشد، مثل اين كه ده تومان بدهد و شرط كند يازده تومان بگيرد يا اين كه زيادی در كار باشد مثل اين كه ده تومان قرض بدهد و شرط كند كه علاوه بر پس دادن ده تومان لباسش را هم بدوزد و هم چنين است زيادی نسبت به بهره و منفعت مثل اين كه ده تومان قرض دهد به شرطی كه يك سال مجانی در خانه اش بنشيند و يا اين كه زيادی از قبيل وصف باشد مثل اين كه ده مثقال طلای نساخته قرض بدهد بعد ده مثقال طلای ساخته پس بگيرد.

ربای در معامله آن است كه معامله بريك جنس صورت بگيرد يعنی عوض و معوض از يك جنس باشند مثل اين كه برنج را به برنج بفروشد يا روغن را به روغن و آن جنس هم در داد و ستد كشيدنی يا پيمانه ای باشد با زيادی معامله شود مثل اين كه يك كيلو گندم را به دو كيلو معامله كند. يا يك پيمانه شير را به دو پيمانه بفروشد. اما ربا در اجناسی كه بصورت عددی خريد و فروش می‌شوند مثل گردو و يا تخم مرغ حرام نيست.

فرقی در حرمت معامله ربوی نيست بين اينكه عوض و معوض هر دو از جميع جهات برابر باشند يا يكی سالم و ديگری معيوب يا يكی بهتر از ديگری باشد مثل اين كه يك كيلو گندم اعلا بفروشد به دو كيلو گندم درجه پايين و نيز فرقی هم نيست بين اين كه زيادی از همان جنس باشد و يا از جنس ديگر يك كيلو گندم بفروشد به دو كيلو گندم يا يك كيلو گندم بفروشد به يك كيلو گندم با يك سير برنج و همچنين فرقی نيست كه زيادی عينی باشد مثل همين كه گندم بفروشد به بيشتر يا حكمی باشد مثل اين كه يك كيلو گندم را بفروشد به يك كيلو گندمی كه دو ماه ديگر مي گيرد.

 موارد ربای حلال

در چند مورد ربا حلال است که عبارتند از:

1- اگر مسلمان از کافری که در پناه اسلام نیست ربا بگیرد، اشکال ندارد؛

2- زن و شوهر دائمی اگر از یکدیگر ربا بگیرند، حرام نیست؛

3- پدر و فرزند اگر از یکدیگر ربا بگیرند حرام نیست، لیکن بین مادر و فرزند، مشهور از فقها فرموده‌اند، ربا حرام است.

 احاديثی درباره ربا

«قَالَ أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ(ع:) آكِلُ الرِّبَا و َمُؤْكِلُهُ وَ كَاتِبُهُ و َشَاهِدُهُ فِيهِ سَوَاءٌ»؛ امام علی(ع) می‌فرمايند: «خورنده (گيرنده) ربا و كسی كه ربا می‌دهد و كسی كه شاهد و ناظر ربا است و كسی كه نويسنده ربا است در اين كه كار حرام انجام می‌دهند، مساوی هستند».

ربا دين را از بين می برد

زراره می‌گويد به امام صادق(ع) گفتم: «اين كه خدا در قرآن می‌فرمايد خداوند كم می‌گرداند و بركت را می‌برد از مال ربائی و صدقات را زياد می‌كند در حالی كه كسی را می‌بينم كه ربا می‌خورد و مالش هم زياد می‌شود.» حضرت صادق(ع) فرمودند: «كدام كم شدن و بی بركتی بدتر از اين كه يک درهم ربا دين را از بين می‌برد و اگر توبه كند مالش می‌رود و فقيرمی‌گردد». (وسائل الشیغه، ج18، ص119)

ربا خوار،  آتش می‌خورد

«و َقَالَ صلی الله عليه و آله مَنْ أَكَلَ الرِّبَا مَلَأَ اللَّهُ بَطْنَهُ نَاراً بِقَدْرِ مَا أَكَلَ مِنْهُ فَإِنْ كَسَبَ مِنْهُ مَالًا لَمْ يَقْبَلِ اللَّهُ شَيْئاً مِنْ عَمَلِهِ و َلَمْ يَزَلْ فِي لَعْنَةِ اللَّهِ و َالْمَلَائِكَةِ مَا دَامَ عِنْدَهُ مِنْهُ قِيرَاطٌ»؛ پيامبر اكرم(ص) فرمودند: «كسی كه ربا خورد، خداوند شكمش را به مقدار آن چه خورده، از آتش پر می‌كند، پس اگر از ربا مالی را به دست آورد، عملش را نمی‌پذيرد و هميشه مورد لعن خدا و ملائکه است، مادامی كه قيراتی از مال ربوی نزدش باشد». (مستدرک الوسائل، ج13، ص332)

عذاب برزخی ربا خواران

«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): لَمَّا أُسْرِيَ بِي إِلَی السَّمَاءِ رَأَيْتُ أَقْوَاماً يُرِيدُ أَحَدُهُمْ أَنْ يَقُومَ و َلَا يَقْدِرُ عَلَيْهِ مِنْ عِظَمِ بَطْنِهِ فَقُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ يَا جَبْرَئِيلُ قَالَ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لايَقُومُونَ إِلّا كَما يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِّ وَ إِذَا هُمْ بِسَبِيلِ آلِ فِرْعَوْنَ يُعْرَضُونَ عَلَی النَّارِ غُدُوّاً وَعَشِيّاً يَقُولُونَ رَبَّنَا مَتَی تَقُومُ السَّاعَةُ»؛ رسول خدا(ص) فرمودند: «در شب معراج جماعتی را ديدم كه هرگاه يكی از ايشان می‌خواست برخيزد، از بزرگی شكمش نمی‌توانست. از جبرئیل پرسيدم اين‌ها چه كسانی هستند؟ گفت: ربا خوارانند كه روز قیامت بر نمی‌خيزند مگر مانند جن زده‌ها، ناگاه ايشان را بر راه آل فرعون ديدم كه بامداد و شامگاه بر ايشان آتش عرضه می‌شود می‌گو يند خدايا چه وقت قيامت برپا می‌شود». (مستدرك الوسائل، ج13، ص329)

فلسفه حرمت ربا

«قال عَلِيَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا عليه السلام: وَ عِلَّةُ تَحْرِيمِ الرِّبَا بِالنَّسِيئَةِ لِعِلَّةِ ذَهَابِ الْمَعْرُوفِ وَ تَلَفِ الْأَمْوَالِ و َرَغْبَةِ النَّاسِ فِي الرِّبْحِ و َتَرْكِهِمُ الْقَرْضَ و َالْقَرْضُ صَنَائِعُ الْمَعْرُوفِ و َلِمَا فِي ذَلِكَ مِنَ الْفَسَادِ و َالظُّلْمِ و َفَنَاءِ الْأَمْوَالِ»؛ امام رضا(ع) فرمودند: «علت تحريم ربا اين است كه خوبی‌ها از ميان جامعه می‌رودف ثروت های مردم تلف می‌شود، انسان ها به دنبال افزون طلبی در سود و منفعت می‌روند، به سبب رايج شدن ربا كسی به ديگری وام نمی‌دهد و موجب فساد و ظلم و ستم در اجتماع می‌شود». (وسائل الشيعة، ج18، ص117)

پست ترين شغل ها

«قال أَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام: قَالَ أَخْبَثُ الْمَكَاسِبِ كَسْبُ الرِّبَا»؛ امام باقر(ع) فرمودند: «پست ترين شغل‌ها، به دست آوردن درآمد از راه ربا است». (الكافي، ج5، ص144)

«قَالَ النَّبِيُّ صلی الله عليه و آله: إِذا ظَهَرَتْ فِي أُمَّتِي عَشْرَ خِصالٍ عَاقَبَهُمُ اللَّهُ بِعَشْرِ خِصالٍ إِذا كَثُرَ الرِّبا كَثُرَتِ الزِّلاْزلُ»؛ رسول خدا(ص) فرمودند: «هرگاه در بين امت من ربا زياد شود، زلزله هم زياد می‌شود. (جامع الاخبار، ص180)

  نکاتی درباره ربا

برای دوری از ربا، لازم است كه افرادی كه اهل تجارت هستند طبق روايت وارده، از مسائل و احكام ربا مطلع باشند.

-كلمات و گفتار در ايجاد و عدم آن، نقش اساسی دارند؛ مثلا شخصی كالای را به صورت نسيه يا قسطی می‌خرد، فروشنده بعد از بيان قيمت نقدی، می گويد: اين قيمتش صد هزار تومان است و برای سه ماه ديگر سودش می شود صد و بيست هزار تومان، اين گونه گفتار شبهه ربا دارد اما اگر بگويد قيمت نقدی اين قدر و قيمت نسيه سه ماهی صد و بيست هزار تومان است بدون بكار بردن كلمه سود كه شبهه ربا ندارد و يا در خريد و فروش طلا، نبايد كلمه تعويض را بكار برد و بايد كلمات خريد و فروش مطرح شود. هم چنان كه در برخورد و گفتگو بين افراد جملات در معنی شايد يكی باشند ولی از جهت ظاهری بعضی جمله ها قشنگ هستند و بعضی جمله ها زشت

- گاهی امور بانكی قوانين آن از لحاظ شرعی صحيح است اما مجريان امور بانكی وارد نيستند يا حوصله بكارگيری آن را ندارند.

- جو و گندم يك جنس حساب می‌شوند پس اگر يك من گندم را به دو من جو بفروشد ربوی و حرام است.

برای رهائی از ربا اگر كسی چيزی را به جنس كمتر ضميمه كند و يا به هر دو طرف معامله ضميمه كند حلال است و يا دو معامله جدا گانه انجام دهند يعنی يك من گندم خود را بفروشد دو تومان و و يك من و نيم بخرد به دو تومان. و يا يكی جنسش را بفروشد و ديگری ببخشد يا صلح كند.

-ربا در صورتی حرام است كه از ابتدا شرط زيادی و سود شود ولی اگر از ابتدا شرط نبوده بلكه بعدا چيزی اضافه بصورت هديه يا چيز ديگر بدهد حرام نيست بلكه كار خوبی هم هست كه كسی كه از ديگری قرض می‌گيرد موقع تحويل قرض خود هديه‌ای هم به قرض دهنده بدهد تا سنت قرض دادن تشويق شود.

-همچنان كه ربا گرفتن حرام است ربا دادن هم حرام است بلكه شاهد و كاتب و نويسنده بيع و قرض ربوی هم حرام است.

- مالی را كه كسی با شرط ربا قرض مي گيرد چون قرض فاسد است مالك آن نمی شود و اگر در آن تصرف كرد و منفعتی در آن پيدا شد مال قرض دهنده و مالك اصلی می باشد مثلا اگر گندم را بصورت ربائی قرض كند و آن را بكارد گندمی كه برداشت مي كند مال قرض دهنده گندم است اما در صورتی كه قرض گيرنده يقين دارد كه اگر بشرط سود هم نبود قرض دهنده راضی بود كه در آن تصرف كند تصرفش اشكال نداد و مالك منفعت مي شود.

-كسانی كه ربا می‌خورد می گويند ربا هم يك نوع معامله است و فرقی بين آن ها نيست چون معامله حلال است ربا هم حلال است در حالی كه بين معامله و ربا بسيار فرق است زيرا معامله عبارت است از عوض كردن مالی كه از آن بی نياز است به مالی كه به آن نيازمند است و اين امری است عادلانه و عاقلانه و لازمه حيات اجتماعی انسان است اما ربا عبارت است از دادن مالی كه از آن بی نياز است به ديگری كه به آن نيازمند است به شرطی كه در موقع پس دادن همراه با زيادتی بدهد.

-ربا خوار از آثار خير و بركت معنوی كه در كسب و كار و جنبش و سعی در تحصيل معاش است محروم است چنان چه رسول خدا(ص) می‌فرمايند: «عبادت هفتاد قسم است و افضل اقسام آن طلب مال حلال است». و نيز فرمودند: «تاجر راست گفتار درست كردار با انبيا محشور است و صورتش مانند ماه شب چهارده می درخشد». مال ربوی هر چند فراوان باشد عاقبتش بی بركت است چنان چه تجربه ثابت كرده مال ربوی دوام ندارد و عذابش برايش می‌ماند.

انتهای پیام/