نگرانی به بلندای طولانی‌ترین شب سال
از سالیان دور آخرین شب پاییز با دورهمی‌های مفصل، به یادماندنی‌تر می شد، اما امسال در حالی به یلدا نزدیک می‌شویم که این سنت دیرینه به نگرانی بزرگی تبدیل شده است.
به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان، همه ساله معمولا روز‌های پایانی پاییز، مصادف است با شور و شوق و هیجان خرید در بین خانواده‌های ایرانی برای برپایی مراسم شب نشینی و خلق لحظات ماندگار از شب یلدا و بیش از همه کودکان مسرور از دورهمی اقوام در خانه‌های پدربزرگ و مادربزرگ‌ها هستند و بزرگتر‌ها نیز این شب را فرصتی برای رهایی از دغدغه‌های روزمره و سپری کردن شبی با مرور خاطرات خوش گذشته می‌دانند.
بسیاری از رسوم و آیین‌های کهن نیز از سوی خانواده‌های ایرانی در شب یلدا به جا آورده می‌شود تا شیرینی دلنشین گره خوردن آخرین روز پاییز به اولین روز زمستان تا مدت‌ها به کام همگان بماند.
اما شب یلدای امسال مانند همه مناسبت‌های سال گذشته، همچون چهارشنبه آخر سال، دید و بازدید‌های عید نوروز، عید قربان، عید فطر، مراسم عروسی و عزا، مناسبت‌های ملی و دینی دستخوش تغییراتی شده است به طوریکه بر خلاف سال‌های گذشته شور و هیجان جای خود را به نگرانی و اضطراب مسئولان، کادر بهداشت و درمان و اغلب مردم از برپایی این مراسم داده است. اغلب مردم نگران از گسترش انتقال ویروسی هستند که حالا نزدیک به یک سال است تمام معادلات و زندگی روزمره و عادی را برهم ریخته است، مسئولان دغدغه عدم رعایت محدودیت‌ها و توصیه‌های بهداشتی و بازگشت به شرایط قرمز و سیاه کرونایی و کادر بهداشت و درمان خسته‌تر و مضطرب‌تر از هر زمانی نگران از کم آوردن در ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در صورت غفلت از این روز‌های غیرعادی و شرایط خاص هستند.
به عقیده بسیاری از شهروندان زنجانی یلدای امسال متفاوت از همیشه است چرا که سایه نحس کرونا بر این سنت دیرینه نیز افکنده شده است و امسال برخلاف همیشه برگزار نکردن این مراسم موجب آرامش خاطر و شیرین‌تر از برگزاری آن است چرا که جمع شدن کنار هم در این شب سال برابر خواهد شد با کم شدن عضو یا اعضایی از خانواده در مراسم و مناسبت‌های دیگری که پس از گذر از این دوران برگزار خواهد شد.
دورهمی‌های کوچک خانوادگی مهمترین عامل شیوع کرونا است
علی ۴۵ ساله از جمله شهروندان زنجانی است که در این خصوص گفت: همه ساله به رسم دیرین، در شب یلدا به همراه اعضای خانواده به منزل پدربزرگم می‌رفتیم، اما امسال شرایط کرونایی موجب شده است به دیگران نیز توصیه کنیم امسال به دلیل تضمین سلامتی اعضای خانواده به خصوص سالمندان از این مراسم صرف نظر کنند چرا که به عقیده متخصصان این دورهمی‌ها از عوامل اصلی شیوع کرونا محسوب می‌شود.
او خاطر نشان کرد: هر چند ماندن در منزل و به عبارتی عزلت نشینی در شب یلدا، بسیاری را دلگیر می‌کند، اما به مدد فضای مجازی می‌توان از بزرگتر‌ها دلجویی کرد و با این کار می‌توان صله رحم را به جا آورد.
مینا رسولی شهروند ۳۲ ساله زنجانی نیز در این ارتباط ادامه داد: هرگز تصورش را نمی‌کردیم، در برهه‌ای از زندگیمان، ورود ویروس خطرناک به نام کرونا همه افراد جامعه و حتی در گسترده جهانی تحت تاثیر قرار دهد، اما هم اکنون که در این شرایط قرار گرفته ایم راه و چاره‌ای جز تحمل محدودیت‌ها و رعایت ممنوعیت‌ها نداریم تا به راحتی تسلیم این ویروس منحوس نشویم.
او اظهار کرد: همه ساله در این شب به همراه دیگر اعضای خانواده اجتماعی بزرگ تشکیل می‌دادیم و از بلندترین شب سال با تنقلات و خوراکی‌های متفاوت از دیگر روز‌های سال لذت می‌بردیم، اما باید باور کنیم که کرونا با کسی تعارف ندارد و کوچکترین غفلتی می‌تواند یک عمر پشیمانی و حسرت به بار آورد.
در این میان مسئولان استان نیز ماه‌ها است که در خط مقدم مقابله با کرونا از هیچ کوششی فروگذار نیستند و همواره همگان را از حضور در اجتماعات و دورهمی‌ها منع می‌کنند و این بار نیز از مردم استان خواسته اند، همانند بسیاری از مراسمی که طی بیش از ۱۰ ماه گذشته از آن صرف نظر کردند، شب یلدا را نیز در خانه بمانند و توصیه‌ها را رعایت کنند تا تاثیرات مثبت محدودیت‌های اعمال شده در روز‌های گذشته به هدر نرود و هر چه سریعتر به روز‌های عادی زندگی برسیم.
زنجانی‌ها با مدیریت در شب یلدا از دورهمی‌ها اجتناب کنند
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار زنجان با اشاره به در پیش بودن شب یلدا گفت: عموم مردم باید به سبک جدید زندگی در دوران کرونا عمل کنند و با اینکه باور‌های ما در رسوم تاریخی و فرهنگی به ویژه در شب یلدا متبلور می‌شود و دورهمی‌ها در این مناسبت‌ها تقویت می‌شود، اما باید پذیرفت امروز نه تنها استان زنجان بلکه ایران و کل دنیا درگیر مبارزه با ویروسی است که جان انسان‌ها را هدف گرفته است.
خدابخش مرادی نافچی افزود: طبق آمار‌ها در استان زنجان درصد بالایی از فوتی‌ها به سالمندان اختصاص دارد و اگر از این گروه مراقبت نشده و از دورهمی‌های غیر ضروری اجتناب نشود، رکن خانواده آسیب می‌بیند و در این میان برگزاری مراسم و دورهمی در شب یلدا نیز خطری است که خانواده‌ها را تهدید می‌کند.
این مسئول با بیان اینکه خانواده‌های زنجانی می‌توانند مراسم شب یلدا را در فضای مجازی مدیریت کنند، ادامه می‌دهد: یکی از ویژگی‌های شب یلدا احوالپرسی است که در شرایط کنونی می‌توان به صورت تلفنی از خانواده‌هایی که عزیزان خود را بر اثر ابتلا به کرونا از دست داده اند دلجویی کرد تا آرامش به آنان انتقال یابد.
او اظهار کرد: یکی دیگر از ویژگی‌های شب یلدا این است که هزینه‌های زیادی را به خانواده‌ها تحمیل می‌کند که با ایجاد هشتکی در فضای مجازی می‌توان بخشی از هزینه‌هایی که قرار بود در دورهمی امسال شب یلدا صرف شود را به بخشی از جامعه که معیشت آنان از کرونا آسیب دیده و یا بضاعت مالی ندارند، اختصاص داد.
مرادی افزود: دستگاه‌های فرهنگی و اجتماعی استان اطلاع رسانی و اقناع سازی را در خصوص شب یلدا انجام دهند و در کنار صدا و سیما، آموزش و پرورش، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، امور بانوان استانداری، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و دیگر دستگاه‌های متولی امر به ویژه شهرداران و فرمانداران نیز از تمامی فرصت‌ها در این جهت استفاده کنند.
او با اشاره به اینکه سلامت محور شادی است و یلدا به حفظ کانون خانواده کمک می‌کند خاطر نشان کرد: اطلاع رسانی‌های گسترده را مبنا قرار داده و فرمانداران با اولویت اولین جلسه قرارگاه عملیاتی کرونا با این موضوع در شهرستان‌ها تشکیل و تدابیر لازم را اتخاذ کنند و از صدا و سیما نیز انتظار می‌رود که برای روز شنبه هفته آینده که محدودیت‌های کرونایی از ساعت ۲۱ به ۱۸ عصر منتقل خواهد شد، برنامه‌های متنوعی پیش بینی کند.
علائم به ظاهر کوچک سرما خوردگی در دورهمی‌ها فاجعه آفرین است
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان زنجان در این خصوص گفت: واقعیت این است که ویروس کرونا به صورت خانوادگی افراد را مبتلا می‌کند و متاسفانه یک تصور وجود دارد اینکه وقتی فرزندان یک خانواده دور هم جمع می‌شوند خطر انتقال بیماری وجود ندارد و در واقع فکر می‌کنیم در بین اعضا فرد مبتلایی حتی در حد خفیف وجود ندارد.
محمدرضا صائینی با بیان اینکه حتی علائم به ظاهر کوچک سرماخوردگی و حضور فرد در هر جمعی می‌تواند فاجعه جبران ناپذیری را موجب شود، اظهار کرد: بر این اساس از عموم مردم درخواست می‌شود به موضوع دورهمی در شب یلدا و اجتناب از این مساله با هدف پیشگیری از ابتلا به این بیماری توجه جدی داشته باشند.
او در ادامه با اشاره به اینکه اقدامات انجام گرفته در خصوص سالمندان به کنترل مرگ و میر ناشی از بیماری کووید- ۱۹ کمک فراوانی می‌کند، افزود: بررسی‌ها نشان می‌دهد که ۸۵ درصد بیماران کرونایی سالمندان بالای ۶۵ سال هستند.
صائینی اضافه کرد: افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای در خطر بیشتر مرگ و میر قرار دارند و بیش از دیگران آسیب پذیر هستند که در صورت اجرای برنامه‌هایی از قبیل قرنطینه معکوس و تامین مایحتاج آنان و مراقبت‌های لازم، کاهش تردد در سطح شهر رخ می‌دهد و در این صورت می‌توان به ابتلای کمتر امیدوار بود.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان زنجان در خصوص محدودیت‌های شب یلدا نیز خاطر نشان کرد: پیشنهاد می‌شود سه روز قبل از شب یلدا ساعات شروع منع تردد در استان از ۲۱ به ۱۷ تغییر داده شود.
او اضافه کرد: علت اعمال محدودیت‌ها این است که تجمعات مردم در مراکز خرید در شیوع هر چه بیشتر این ویروس تاثیرگذار است و در زمان حاضر نیز همین مساله در ساعت منع تردد رعایت می‌شود.
به گفته این مسئول، راه اندازی پویشی در رسانه‌های استان با هدف صرف هزینه‌های شب یلدا به خانواده‌های آسیب پذیر می‌تواند اقدامی ارزشمند باشد و از طرفی صدا و سیمای استان نیز می‌تواند با پرداختن به موضوع شب یلدا در آگاه سازی مخاطبان مبنی بر دوری از اجتماعات و دورهمی‌ها نقش آفرین باشد در غیر این صورت تمامی زحمات انجام شده در کنترل این بیماری به هدر خواهد رفت.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان زنجان با بیان اینکه رسانه استانی در شب‌های منتهی به یلدا با پخش برنامه‌های متنوع برای گروه‌های هدف به ویژه در مناطق روستایی پیشگام باشد، ادامه داد: این مهم در برنامه های مختلف برای گروه‌های سنی لحاظ شود و رسانه‌های گروهی استان نیز در شبکه‌های اجتماعی نسبت به اطلاع رسانی اهتمام کنند.
نگاهی به آیین‌های زنجانی‌ها در شب چله
از سالیان دور و دراز جشن‌ها و مراسم زمستانی در تمام مناطق ایران مرسوم بود، اما در نقاط سردسیر، شمالی و مناطق پر برف و یخبندان این جشن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود.
در زنجان نیز این جشن ها، باشکوه و زیبایی هر چه تمام برگزار می‌شد و مردم با شور و شوق وافری به آن می‌پرداختند که مراسم شب یلدا (شب چله) از آن جمله محسوب می‌شود.
یک پژوهشگر، محقق و مدرس تئاتر در رابطه با مراسم مربوط به شب چله (یلدا) گفت: روز اول دی گرما و نفس به زمین باز می‌گردد و زمین حرکت و پویایی خود را از این روز به بعد شروع می‌کند.
حسین عباسی نیا افزود: یلدا، یعنی زمان ولادت و اول دی روز تولد خورشید است در این موقع روز‌ها شروع به بلند شدن می‌کند، یعنی خورشید دوباره متولد می‌شود و به زمین و زمان و هر آنچه در آن است گرمی، حرارت و پویندگی می‌دهد.
او اظهار کرد: بر همین اساس روز اول دی را یلدا و آخرین شب پاییز را که درازترین شب نیز هست، شب یلدا می‌نامند و به خاطر سپری شدن درازترین و سیاهترین شب، مردم جشن شادمانی بر پا کرده و به سور و سرور می‌نشینند.
این پژوهشگر ادامه داد: یلدا در میان جشن‌های متعدد تنها جشنی بود که حالتی ۲ سویه داشت، یعنی از طرفی مراسمی بود برای سپری شدن شب اهریمنی و از طرف دیگر جشنی بود برای آمدن روز خدایی و تولد دوباره خورشید که پس از این شب دیجور متولد می‌شود.
او اضافه کرد: پس سفره‌ای می‌آراستند و در آن انواع خوردنی‌ها را می‌چیدند و از این سفره که جنبه دینی و مذهبی داشت، برکت می‌گرفتند، پس اول دی را به این دلیل که تجدید حیات مهر و خورشید بوده است، به نام یلدا می‌خواندند که روزی مقدس و از نام‌های خداوند بزرگ است.
عباسی نیا افزود: روز اول دی در اوستا با عنوان (ددو) یعنی دادار خوانده می‌شد و به مرور تبدیل به دی شده و در این روز که در گذشته در نزد ایرانیان شروع سال بوده، نکبت و سیاهی و اعمال اهریمنی از زمین رخت بر می‌بست و پاکی و زلالی توسط ایزد مهر بر روی زمین گسترده می‌شد و به همین خاطر جشن‌های باشکوهی برپا می‌گردید که به نوعی حیات دوباره مهر و راز آفرینش ازلی را تجلی می‌کرد.
آیین‌های چله بزرگ
او ادامه داد: مراسم چله بزرگ و چله کوچک در زنجان و آذربایجان از قدیم رنگ و بو و جلوه خاصی داشت و از هیجان و شکوه زیادی برخوردار بود.
این پژوهشگر، محقق و مدرس تئاتر افزود: چله بزرگ و چله کوچک را برادران سرما می‌گفتند، 'شاخدا قارداشلاری'، چله بزرگ از اول دی تا ۱۰ بهمن و چله کوچک از ۱۰ بهمن تا پایان اسفند ماه بود.
او بیان کرد: چله بزرگ بیوک شاخدا، بیوک چله به رغم داشتن ذات ایستایی، مرگ و سیاهی نسبت به برادر کوچک ' چله کوچک' یا همان' کیچیک شاخدا' نرم و آرام بود، اما برادر کوچک‌تر پریشان خو، نا آرام و خشن بود به همین جهت برادر کوچک را بوز اوغلان یعنی' پسر یخی 'می گفتند.
عباسی نیا افزود: بر این اساس در برخی مواقع چله کوچک سرد و برفی و یخبندان می‌شد و زندگی مردم را سخت و دشوار می‌کرد، به طوریکه خروج از خانه و پرداختن به کار روزانه بسیار ناممکن می‌شد و در این مواقع چله کوچک را 'درک' چله می‌گفتند که سرمایش طاقت فرسا بود.
او اضافه کرد: در این شرایط مردم از خدر نبی یاری می‌جستند تا با این درک بی حیا، مبارزه کرده و عمر بوزاوغلان را کوتاه کرده و عقیده داشتند در این شب‌ها اگر به دعا و راز و نیاز با خدا بنشیند، خدر نبی با چهار یار خود به یاری آن‌ها خواهد شتافت.
این پژوهشگر، محقق و مدرس تئاتر ادامه می‌دهد: خدر نبی پیام خود را با سلم (باد ملایم) و اوغرونجا (ندای پنهانی) به گوش مردم می‌رساند و پیام می‌داد که واهمه نکنید که عمر این درک کوتاه است و به یاری خدا سوز و سرمای او بی اثر خواهد شد و فریاد می‌زد که (قیش عمری قوش عمری) یعنی عمر زمستان مثل عمر پرنده کوتاه است.
او بیان کرد: برای شب‌های چله‌های بزرگ و کوچک مراسم زیبا و خاصی برگزار می‌شد و تصور بر این بود که هر چه شکوه آن مراسم بیشتر باشد، حضور خدر نبی را محرزتر خواهد بود، اقوام سفره‌ای پهن کرده و در داخل سفره انواع میوه و خوردنی از قبیل هندوانه، انار و میوه ۷ مغز می‌چیدند.
عباسی نیا افزود: در این سفره ظرف آب و آینه‌ای در کنار آن گذاشته و کلام الله مجید نیز جای خاصی در آن داشت و اهالی اعتقاد خاصی به خوردن این میوه و تبرک از آن‌ها داشتند و بریدن هندوانه در سفره چله شرایط خاصی داشت.
او اضافه کرد: هندوانه را با سلام و صلوات در مقابل بزرگ خانواده قرار می‌دادند و بزرگ خانواده با دعا و نیایش به درگاه خداوند هندوانه را می‌برید که در این میان هندوانه زرد نشانه باروری و زیادی محصول و سرازیر شدن آب چشمه‌ها و هندوانه سرخ نشانه حرکت و برکت و پویایی بود.
این پژوهشگر، محقق و مدرس تئاتر ادامه می‌دهد: اگر در خانواده‌ای زن بارداری بود، هندوانه زرد نشانه تولد پسر و هندوانه سرخ نشانه تولد دختر بود و نیز هندوانه زرد نشانه ازدواج پسر خانواده و هندوانه سرخ نشانه ازدواج دختر خانواده در آن سال بود.
او اظهار داشت: پختن حلوا و قاووت از پدیده‌های ضروری شب چله بود که با سلام و صلوات به این مهم می‌پرداختند و نذورات زیادی نیز می‌کردند و با خوردن حلوا و قاووت از سفره چله، برکت می‌گرفتند و ظرفی از حلوا و قاووت در طاقی پنجره می‌گذاشتند.
این پژوهشگر اظهار کرد: کنار ظروف حلوا کاسه‌ای آب و گلدانی پر از گل و یک جام آئینه نیز قرار می‌دادند و عقیده داشتند شب هنگام، خدر نبی برای خوردن حلوا و قاووت به خانه می‌آید و در حقیقت پختن حلوا و درست کردن قاووت برای حضور خدر نبی بوده و راندن شر شب و بی اثر کردن خطرات بوزاوغلان توسط او بوده است.
او اضافه کرد: این نوع مراسم هم در شب چله بزرگ و هم در شب چله کوچک برگزار می‌شد و صبح روز چله بزرگ و چله کوچک به شادمانی می‌پرداختند و در برخی از روستا‌های زنجان و آذربایجان صبح روز چله را که روز اول دی است در برابر خورشید قرار می‌گرفتند تا گرمای اولین اشعه‌های خورشید را در بدن خود حس کنند و از آن گرما و انرژی بگیرند.
عباسی نیا افزود: برخی‌ها سعی می‌کردند تا طلوع خورشید را نگاه کنند که یکی از خواسته‌ها و دعا‌های مردم در شب چله بزرگ، بر آمدن آفتاب در روز اول دی بود که با برآمدن خورشید، طلوع و نورانیت آن را نگاه می‌کردند، اما ابری و برفی بودن هوا و بر نیامدن خورشید در روز اول دی نشانه‌های خوبی نبود و حاکی از زمستان و سرمای سختی بود و در این صورت اقوام منتظر می‌ماندند تا در شب چله کوچک دعا و نیایش‌های خاصی به درگاه خداوند داشته باشند تا به کمک خدر نبی بر شر شب و ستم بوزواوغلان چیره شوند.
او اظهار کرد: از طرفی کرسی وسیله‌ای برای گرم شدن بود که اهالی خانواده از آن برای گرم شدن، استفاده می‌کردند و در ادوار گذشته وسیله گرمایی پر قدرت مانند امروز معمول و مرسوم نبود و لذا خانواده‌ها در فصل زمستان و شب‌های سرد و برف و بوران برای گرم شدن و نیز برای خوابیدن و استراحت از وسیله کرسی استفاده می‌کردند.
عباسی نیا افزود: استفاده از کرسی در زمستان به ویژه در شب یلدا آداب و رسوم خاصی داشت و به طور معمول خانواده‌ها سعی می‌کردند حداقل ۴۵ روز از پاییز گذشته، کرسی را برقرار کنند.
او ابراز کرد: کرسی در عین اینکه یک وسیله گرمایی بود وسیله‌ای برای جمع شدن افراد خانواده و فامیل دور همدیگر و همچنین برای همفکری و هم اندیشی خانواده‌ها و در واقع حکم یک میز کنفراس را داشت چرا که این وسیله بسیار ساده، در شب‌های طولانی زمستان افراد خانواده را دور هم جمع می‌کرد.
این پژوهشگر، محقق و مدرس تئاتر ادامه داد: در این شب، بزرگِ خانواده قصه‌ها و مَثل‌های پند آموزی را به افراد خانواده می‌گفت و نیز اگر مشکلی و معضلی گریبانگیر خانواده بود، در این شب‌ها این مشکل مطرح و راه چاره‌ای نیز برای آن در نظر گرفته می‌شد و بدین ترتیب کرسی هم وسیله گرمایی بود و هم ابزاری برای تجمع افراد خانواده و فامیل و حتی همسایه‌ها جهت هم فکری و وحدت خانواده و فامیل به شمار می‌رفت.
منبع: ایرنا
انتهای پیام/ح
