پیشرفت چشمگیر صنعت پتروشیمی طی ۴ دهه اخیر

به گزارش خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از اهواز، صنعت پتروشیمی یکی از بزرگترین صنایع جهان بوده که طی سال‌های اخیر توجه بسیاری از کشور‌ها به سمت آن جلب و حالا پس از خودرو سازی و صنایع غذایی، سومین صنعت پر سود دنیا است.

یکی از مزیت‌های این عرصه، ارزش افزوده بالای آن هست و در صورتی که تغییرات شیمیایی و فیزیکی روی هیدروکربور‌های نفتی و گازی اعمال شود، می‌توان بهای آن را ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش داد؛ ایران دارای بزرگترین ذخایر نفت و گاز دنیا است و به منظور جلوگیری از خام فروشی این مواد با ارزش، صنایع پتروشیمی طی ۴۰ سال گذشته رشد و توسعه چشمگیری داشتند.

حالا و پس از گذشت ۴ دهه، جمهوری اسلامی یکی از کشور‌های مطرح در زمینه تولید محصولات پتروشیمی شده که نخستین جایگاه را در منطقه غرب آسیا از آن خود کرده است، همچنین صنعت پتروشیمی تاکنون مراحل تکامل و توسعه خود را با موفقیت پشت سر گذاشته و توانسته به منبعی مهم برای صادرات غیر نفتی تبدیل شود.

هم اکنون سهم این صنعت در صادرات کشور ۳۴ درصد است؛ تا پیش از انقلاب مجموع تولیدات پتروشیمی در کشور به ۲/۷ میلیون تن می‌رسید و حالا پس از گذشت ۴ دهه ظرفیت اسمی تولید محصولات به حدود ۶۲ میلیون تن می‌رسد.

عمده شرکت‌های پتروشیمی ایران در استان خوزستان واقع هستند؛ علی رغم انتقادات گسترده نسبت به اشتغال نیرو‌های غیر بومی در این مراکز، اما پتروشیمی حالا تبدیل به صنعتی استراتژیک و پر اهمیت شده که طراحی و اجرای آن مهندسان و متخصصین حرفه‌ای را طلب می‌کند. اکثر پروژه‌های در حال ساخت و اجرا شده در سرتاسر کشور و خوزستان ابعاد ملی داشته و نقش آن‌ها در توسعه کشور غیر قابل انکار است.

از جمله این طرح‌های مهم و استراتژیک، پروژه جمع آوری گاز‌های بید بلند است که تاثیر شگرفی در محیط زیست دارد. مجری این طرح هلدینگ خلیج فارس، یکی از بزرگترین و پر درآمد‌ترین شرکت‌های حوزه پتروشیمی و در استان خوزستان قرار دارد.

گام‌های بزرگ در صنعت پتروشیمی

بدون شک پس از انقلاب اسلامی به منظور جلوگیری از خام فروشی نفت و تولید محصولات پتروشیمی جهت ایجاد ارزش افزوده بیشتر و پاسخگویی به نیازمندی‌های صنعت کشور در بخش‌های مختلف و کاهش واردات این محصولات گام‌های بزرگی برداشته شده است.

با نگاهی به تاریخچه ایجاد و فعالیت این صنعت در کشور در می‌یابیم که شروع فعالیت صنعت پتروشیمی در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی با فعالیت «بنگاه کود شیمیایی مرودشت» نخستین بارقه‌های امید مربوط به صنعت پتروشیمی در ایران شکل گرفت و در سال ۱۳۴۲ با بهره‌برداری از مجتمع پتروشیمی شیراز این صنعت به طور رسمی وارد فعالیت‌های اقتصادی کشور شد.

احداث مجتمع‌های پتروشیمی رازی (شاهپور سابق)، فارابی (ایران نیپون سابق) و طرح‌های توسعه پتروشیمی شیراز و انجام بخش عمده‌ای از احداث پتروشیمی بندر امام (ایران ژاپن سابق) حاصل تلاش‌های این دوره بوده است.

پتروشیمی پس از جنگ تحمیلی

آنچه مسلم است رشد این صنعت بالنده در مقایسه با سال‌های پیش از انقلاب قابل مقایسه نبوده و پس از انقلاب و پایان یافتن دوران جنگ تحمیلی و شروع دوران سازندگی و با توسعه شبکه گازرسانی و تولید خوراک مورد نیاز این صنایع از طریق توسعه میادین پارس جنوبی طی دهه‌های ۷۰ و اوایل ۸۰ صنعت پتروشیمی به صنعتی اثرگذار در اقتصاد ایران و جهان بدل شد.

در سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۳ بازسازی مجتمع‌های آسیب دیده در جنگ تحمیلی با جدیت پیگیری شد و به تدریج، مجتمع‌های آسیب دیده به بهره‌برداری رسید. در عین حال بهره‌برداری شماری از طرح‌های اساسی شرکت ملی صنایع پتروشیمی شامل مجتمع بندر امام نیز آغاز شد.

در سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۸ با بهره‌برداری از طرح‌های باقیمانده از برنامه پنج‌ساله نخست، تولید سالانه محصولات پتروشیمیایی از ۴.۲ به ۱۱ میلیون تن در سال افزایش و نهایتاً در سال ۱۳۷۹ فعالیت‌های صنعت پتروشیمی به اوج خود رسید. در این دوره، بر پایه تجربه‎های به دست آمده از اجرای برنامه‌های نخست و دوم کشور، با اجرای برنامه پنج‌ساله سوم و چهارم، ساخت طرح‌های متعددی آغاز گردید که در آن میان مجتمع‌های پتروشیمی بوعلی سینا، خوزستان، فن‌آوران، امیر کبیر، شهید تندگویان، مارون به ظرفیت تولیدی کشور اضافه شد.

اوج گرفتن صنعت پتروشیمی

مضاف بر اینکه، فعالیت‌هایی، چون استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود، توسعه صادرات، ارتقای جایگاه پتروشیمی در صادرات غیر نفتی و گسترش فعالیت‌های خصوصی‌سازی مورد توجه بود. در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بیش از ۵۰ طرح پتروشیمی با ظرفیت ۶۵ میلیون تن که بخشی از آن شامل، توسعه پتروشیمی رازی، پتروشیمی بندر امام، الفین ششم (پتروشیمی امیرکبیر)، آروماتیک سوم (پتروشیمی بوعلی سینا)، متانول سوم (پتروشیمی فن‌آوران)، PET/ PTA اول (پتروشیمی شهید تندگویان) افتتاح شده است.

پلیمر‌های مهندسی (پتروشیمی خوزستان)، الفین هفتم (پتروشیمی مارون)، اسید استیک و منواکسید کربن (پتروشیمی فن آوران) PET/ PTA دوم (پتروشیمی شهید تندگویان)، پلی‌اتیلن سبک (پتروشیمی لاله) و آمونیاک سوم (پتروشیمی رازی) از دیگر طرح‌های به بهره‌برداری رسیده پس از پیروزی انقلاب است.

پس از پیروزی انقلاب همچنین توسعه سرویس‌های جانبی متمرکز (پتروشیمی فجر) و فاز اول ایزوسیانات‌ها (پتروشیمی کارون) به بهره‌برداری رسیده است. مهمترین دستاورد‌های صنعت پتروشیمی پس از انقلاب اسلامی، توسعه و ایجاد ظرفیت تولید انواع محصولات پتروشیمی بوده است. در حال حاضرصنعت پتروشیمی ایران با بیش از ۵۰ سال فعالیت در بخش‌های توسعه‌ای توانسته است با رویکرد کاهش خام فروشی و تکمیل زنجیره ارزش، سبب ایجاد زیرساخت‌های مناسب در حوزه صنایع پایین دستی شود؛ و در حال حاضر ظرفیت اسمی این صنعت در کشور بالغ بر ۸۵ میلیون تن در سال ۹۹ رسیده است؛ که از آن میان ۲۵.۷ میلیون تن سهم منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی تاکنون است.

افزایش ۳۵ برابری تولید محصولات پتروشیمی در کشور

سید امید شهیدی نیا، مدیرعامل سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی در گفتگو با خبرنگار ما در زمینه صنعت پتروشیمی گفت: تولید واقعی محصولات پتروشیمی از ۱.۶ میلیون تن در سال ۱۳۵۷ به رقم ۵۵.۵ میلیون تن در سال ۹۸ رسیده است. بدان معنا که تولید این محصولات در کشور رشد ۳۵ برابری را تجربه نموده است و از سوی دیگر بر اساس برآورد‌های صورت گرفته، پیش‌بینی می‌شود مقدار تولید محصولات پتروشیمی تا پایان امسال در صورت بهره برداری از طرح‌های پیش بینی شده به بیش از ۶۷ میلیون تن افزایش یابد.

او افزود: باید بر اساس جهش دوم صنعت پتروشیمی، محصولات پتروشیمی در پایان برنامه ششم توسعه ۲ برابر شده و به حدود ۱۰۰ میلیون تن در سال برسد و پروژه‌های مورد نیاز، سرمایه‌گذاری برای تحقق این برنامه‌ها تعریف و چارچوب‌های آن نیز مشخص شده است؛ بر این اساس، با هماهنگی شرکت‌های نفت، گاز و پالایش و پخش خوراک مورد نیاز مجتمع‌های پتروشیمی مشخص شده و انتظار بر این است که تا افق ۱۴۰۴ تولید حداقل دوبرابری این محصولات دور از ذهن نباشد و سرمایه گذاری خارجی در صنعت نیز تا پایان برنامه ششم به ۸۰ میلیارد دلار افزایش یابد که پس از تکمیل طرح‌های مذکور ارزآوری قابل توجهی را برای کشور در بر خواهد داشت.

شهیدی نیا بیان کرد: صنعت پتروشیمی اکنون به عنوان یکی از بخش‌های اصلی صنعت نفت و موتور محرک سایر بخش‌های صنعتی، طلایه دار ایجاد ارزش افزوده و رشد اقتصادی در کشور است که محصولات آن مقام اول صادرات غیر نفتی را در سبد تجاری اقتصاد ایران دارد. این صنعت همچنین به عنوان عاملی اثر گذار در توسعه پایدار و ایجاد اشتغال در کشور نقشی تعیین کننده داشته که بار‌ها از سوی مسئولان به آن تاکید شده است.

مدیرعامل سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی اظهار داشت: هم اکنون ۶۶ طرح پتروشیمی برنامه پنجم به اضافه ۲۲ طرح فعال برنامه ششم توسعه در نقاط مختلف کشور از جمله منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی ماهشهر، در دست اجراست که پیش‌بینی می‌شود با تکمیل و راه‌اندازی آن‌ها ظرفیت تولید این صنعت به بیش از ۱۰۰ میلیون تن طبق هدف گذاری مد نظر در جهش دوم صنعت افزایش یابد که نتیجه این تولید در به حرکت درآمدن چرخ‌های اقتصاد کشور و همچنین اشتغال‎زایی در مناطق مختلف کشور بسیار اثرگذار است.

این مقام مسئول تصریح کرد: از سوی دیگر بررسی اهداف نقشه راه توسعه صنعت پتروشیمی کشور به افزایش راندمان تولید مجتمع‌های موجود تا رسیدن به سطح ظرفیت اسمی، اجرا و تکمیل طرح‌های نیمه تمام باقیمانده از برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه، اجرای طرح‌های جدید (ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری با هدف جبران تاخیر در دستیابی به اهداف برنامه‌ها) فراهم ساختن زمینه توسعه متوازن صنایع پایین دستی پتروشیمی با هدف تکمیل زنجیره ارزش طبق قانون نفت و با همراهی وزارت صنعت، معدن و تجارت اشاره می‌کند، ضمن آنکه برنامه صنعت پتروشیمی ایران در افق ۱۴۰۴ دستیابی به تولید ۱۳۰ میلیون تن محصولات پتروشیمی را مدنظر قرار داده است.

تنوع محصولات و صادرات به کشور‌های مختلف در پتروشیمی

سید امید شهیدی نیا اذعان داشت: از سایر دستاورد‌های صنعت پتروشیمی ایران پس از انقلاب اسلامی را می‌توان تنوع محصولات پتروشیمی و صادرات آن به کشور‌های مختلف دانست. در سال گذشته بیش از ۲۲ میلیون تن از محصولات تولیدی صنعت پتروشیمی کشور صادر که رقمی حدود ۹.۵ میلیون دلار برای کشور ارزآوری داشته است که از آن میان منطقه ویزه اقتصادی پتروشیمی ۴.۸ میلیون تن از این محصولات را تولید و صادر نموده است.

او در پایان گفت: بررسی بازار‌های هدف صادراتی ایران نشان می‌دهد که بالاترین رقم صادرات محصولات پتروشیمی ایران را به آسیای دور و کشور‌هایی مانند هند، چین بوده است.

انتهای پیام/ن