واقفی که چهره‌ای مخدوش در بین مردم دارد

به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، حرف خرید وسایل کوهنوردی که می‌شود، بسیاری بازار عباسقلی خان ورد زبانشان است، بازاری که در اصل نامش «سرای عزیز الله اف» است، اما به واسطه مسیر دسترسی آن که از کوچه موقوفه عباسقلی خان می‌گذرد، نزد مردم به همین نام معروف شده است. مردم مشهد و ایران به واسطه یک شعر معروف منسوب به ایرج میرزا هم عباسقلی خان را می‌شناسند. همان که هنوز هم برای نشان دادن نسبت موروثی ادب پدر و پسری زمزمه می‌شود: «داشت عباسقلی خان پسری، پسر بی ادب و بی هنری، نام او بود علیمردان خان»

حال آنکه از این عباسقلی خانی که مردم مشهد در ذهن دارند تا آن «بیگلربگ» و «واقف بزرگ دوران صفویه»، زمین تا آسمان فاصله است. عباسقلی خان گزارش ما همان کسی است که مدرسه عباسقلی خان را ساخت و ۷۶ پارچه آبادی وقفش کرد. مدرسه‌ای که اکنون تنها مدرسه قدیمی به جامانده از دوره صفویه است و همچنان کاربری مدرسه دارد و در این مدت چند هزار طلبه را تربیت کرده است.

 

این عباسقلی خان همان بیگلربگ خراسان بزرگ، والی یا استاندار امروزی است، که روزگاری در عهد صفویه خطر هجوم ازبک‌ها را از سر مردم مشهد و خراسان دور کرد. اما این ویژگی‌های عباسقلی خان تاکنون کمتر شنیده شده است و او بیشتر به همان دو شاخصه‌ای نزد مردم شناخته می‌شود که چندان نمی‌تواند معرفش باشد. بی شک دلیل ناآشنابودن مردم با عباسقلی خان کوتاهی آن‌ها نیست، زیرا اطلاعات بیشتری برای شناخت در دسترس آن‌ها نبوده است.

حضور ده‌ها تن از نوادگان عباسقلی خان در مشهد با نام‌های خانوادگی، چون شاملو، شاملو صفوی، وکیلی این امیدواری را ایجاد می‌کند که شاید با یک فراخوان بتوان تصاویر و سند‌های فراوانی از نوادگان عباسقلی خان جمع آوری کرد. اسنادی که نسل به نسل در خانواده‌ها چرخیده است و اکنون می‌تواند محتوای یک موزه به نام این مرد بزرگ تاریخ مشهد باشد. هدف این گزارش هم یافتن همین اسناد است. سراغ دو خانواده از نوادگان عباسقلی خان رفتیم. گپ و گفت ما با آن‌ها از آن نشان دارد که اسناد خوبی در پستوی خانه‌ها خاک می‌خورد.

توطئه والی خراسان برای مخدوش کردن چهره عباسقلی خان

مهدی سیدی استاد و پژوهشگر تاریخ می‌گوید: عباسقلی خان از بزرگان قوم شاملوست که زمانی بیگلربگ و والی خراسان بود و دستور ساخت مدرسه عباسقلی خان را به وزیر و پیشکارش، «سعدالدین محمد»، داد.

او می‌افزاید: تاریخ ساخت مدرسه عباسقلی خان در سردر بنا، سال ۱۰۷۷ قمری حک شده است. یک سال بعد عباسقلی خان ۷۶ پارچه آبادی را وقف مدرسه و بزرگ‌ترین فرزند پسر خانواده را به عنوان متولی مدرسه منصوب کرد.

این پژوهشگر تاریخ ادامه می‌دهد: موقوفات عباسقلی خان نظر پاکروان والی وقت خراسان را جلب می‌کند و او تصمیم می‌گیرد پاپوشی برای این خانواده درست کند و با کمک آن، موقوفاتشان را مصادره کند. شعر عباسقلی خان و پسر بی هنرش، علیمردان خان، هم با همین سیاست در میان مردم پخش می‌شود و دهان به دهان می‌چرخد.

 

---

سیدی بیان می‌کند: شاید از قضا در آن روزگار علیمردان خانی هم متولی مدرسه عباسقلی خان بوده و شاید بی کفایت و لاابالی هم بوده، اما این خانواده آدم‌های بزرگ بسیاری داشته و پخش این شعر فقط یک توطئه برای تصاحب موقوفه عباسقلی خان بوده است. براساس تاریخ، بعد از گرفتن تولیت از خاندان عباسقلی خان، تا سال ۸۶  اداره اوقاف مدرسه عباسقلی خان را مدیریت می‌کرد.

 

مدرسه علمیه عباسقلی خان را بیشتر بشناسید

مدرسه علمیه عباسقلی خان شاملو مکانی تاریخی و دیدنی است که فرصت تماشای آن را می‌توان فقط از بیرون بنا داشت. می‌توان در ابتدای خیابان نواب صفوی و حاشیه زیرگذر ایستاد و به پنجره‌های چوبی حجره‌ها و نیز سردر آن که با مقرنس کاشی تزئین شده است نگاه کرد. حضور طلبه‌های حوزه علمیه در مدرسه عباسقلی خان، قوانین و مقررات خاص خود را برای ورود به این مدرسه دارند.

تحویل موقوفه پس از ۱۴ سال دوندگی

تولیت فعلی مدرسه از سال ۸۷ موقوفه مدرسه را از اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی تحویل گرفته اند. علی شاملو تولیت مدرسه عباسقلی خان می‌گوید: این مدرسه و دیگر موقوفات عباسقلی خان ۶۰ سال در دست اداره اوقاف بود و ما بعد از ۱۴ سال دوندگی توانستیم مدرسه را از اداره اوقاف تحویل بگیریم.

از دیگر موقوفه‌های عباسقلی خان چه می‌دانید؟

به گفته تولیت مدرسه عباسقلی خان، بازار حضرتی و سرای گمرک هم موقوفه عباسقلی خان است (سرای گمرگ، همان بازار نزدیک مدرسه است که متروکه شده است. این سرا همان بازار عباسقلی خان است، اما مردم به اشتباه سرای عزیز الله اف را بازار عباسقلی خان می‌دانند). در کوچه باغ حسن خان نیز موقوفات زیادی هست، از جمله چند هتل. حمامی هم در نزدیکی مدرسه علمیه هست که حالا زیر خاک پنهان شده است و در دست آستان قدس رضوی است. تنها نشان بیرونی حمام، یک منبع آب است. علی شاملو از نوادگان عباسقلی خان می‌گوید: برنامه شان برای حمام این است که بتوانند آن را از زیر خاک دربیاورند و به موزه تبدیل کنند، به ویژه که قرار است آن کوچه ره باغ شود.

منبع: شهرآرا

انتهای پیام//م. م