حمید نیکنام، محمدعلی بصیری و وفا قاضی زاده با پرسه زدن در کوچه پارک امین الدوله در تقاطع کوچه هفدهم خیابان فخرآباد تهران استاد را هدف گلوله های تروریست های فرقان قرار دادند. محمدعلی بصیری فردی بود که با اسلحه رولور از فاصله دو تا سه متری به استاد مطهری شلیک کرد. او در یکی از دانشگاه های فیلیپین درس خواند و اطلاعات دینی و عقیدتی کمی داشت. این گروهک تروریستی ۹ روز قبل در سوم اردیبهشت سرلشگر محمدولی الله قرنی اولین رییس ستاد کل ارتش ایران را ترور کرد.

بیشتربخوانید

• اندیشه‌های شهید مطهری در جامعه تبیین شود

(هشدار: این گزارش حاوی تصویر دلخراش است)

مرتضی کیست؟

سکینه و محمدحسین در تابستان ۱۲۸۴ یک سال قبل از امضای فرمان مشروطه توسط مظفرالدین شاه ازدواج کردند و مرتضی، چهارمین فرزندشان در تاریخ ۱۳ بهمن ۱۲۹۸ در فریمان خراسان به دنیا آمد. او چهار برادر و دو خواهر داشت.

مادرش دختر آخوند ملاجعفر و پدرش شیخ محمدحسین پسر ملا محمدعلی کیخا، به هوش، صداقت، طب و خیرخواهی برای مردم شهره بودند.

مرتضی نوه ملا محمدعلی کیخا از روحانیون برجسته اواسط قرن سیزدهم هجری ساکن دهکده کنگ پیران بخش پشت آب شهرستان زابل بود. مهدی، محسن و محمدحسین فرزندان ملا بودند. این عالم دینی در پاییز سال ۱۲۵۷ به همراه خانواده این روستا را ترک کرد و در ۷۵ کیلومتری شهر مشهد در روستای فریمان سکونت کرد.

محمدحسین اواخر دهه ۱۲۶۰ به قصد تحصیل علوم دینی و حوزوی از فریمان به نجف نزد ملا محمدکاظم خراسانی ملقب به آخوند خراسانی، همشهری ملا محمدعلی کیخا، پدربزرگش رفت و برای اعمال حج راهی مکه و مدینه شد و در سال ۱۲۷۵، سال ترور ناصرالدین شاه به دست میرزا رضا کرمانی، به ایران برگشت.

پدر مرتضی از زمان رواج یافتن سجل در دوره رضا شاه در ایران نام فامیلش را به مطهری تغییر داد.

مرتضی، روخوانی قرآن و صرف و نحو عربی را نزد پدرش شیخ محمدحسین آموخت و از ۱۲ سالگی همزمان با سالهای قحطی بزرگ ایران در سال ۱۲۹۶ در دوره سلطنت احمدشاه به حوزه علمیه مشهد رفت. او به اتفاق برادرش محمدعلی دو سال در مدرسه ابدال خان مشهد مقدمات علوم اسلامی را فرا گرفت و چون در سال ۱۳۱۴ منزل مسکونی خانوادگی شان به منظور احداث فلکه ای در فریمان تخریب شد مرتضی و برادرش به زادگاه خود برگشتند و نتوانستند ادامه تحصیل دهند. آنان به مطالعه کتاب های پدر پرداختند تا سال ۱۳۱۵ به قم نقل مکان کرد و در حوزه علمیه قم حجره گزید.

حضور مرتضی جوان در قم چند روز بعد از درگذشت آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، موسس حوزه علمیه قم انجام شد.

شیخ مرتضی در سال ۱۳۳۱ با عالیه روحانی دختر یکی از روحانیون مشهدی ازدواج کرد و صاحب چهار دختر به نام های فریده، وحیده، سعیده و حمیده و سه پسر به نام های محمد، مجتبی و علی شد.

او در سال ۱۳۳۱ از قم به تهران مهاجرت کرد و در مدرسه مروی در بازار بزرگ تهران به تدریس و تألیف کتب دینی و انجام سخنرانی های مختلف در دانشگاه ها و مساجد تهران پرداخت.

دکتر مطهری در سال ۱۳۳۴ اولین جلسه تفسیر قرآن انجمن اسلامی دانشجویان را برگزار کرد و چند ماه بعد جزو اساتید دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران شد و تدریس را علاوه بر مدرسه مروی در دانشکده الهیات تهران نیز آغاز کرد. استاد مطهری پس از تشکیل انجمن اسلامی پزشکان در سال ۱۳۳۷ از سخنرانان اصلی این انجمن بود که این حضور تا زمان شهادت ایشان تا سال ۱۳۵۸ ادامه داشت. او علاوه بر تحصیل علوم دینی و عقلی در امور اجتماعی و سیاسی نیز فعال بود و با گروه های مختلف سیاسی از جمله گروه فداییان اسلام در ارتباط بود.

عباس هادی زاده، احمد یزدی، علی لاریجانی و مجید عباسپور دامادهای خانواده مطهری هستند.

درخشش مرتضی

وضعیت اجتماعی و سیاسی ایران در دهه ۱۳۴۰ و علنی شدن مبارزات سیدروح الله خمینی، رهبر نهضت علیه پهلویِ پسر، استاد مطهری را از سال ۱۳۴۱ مصمم به حضور مستمر و پیوسته کنار امام خمینی کرد. اقدامات اجتماعی و فرهنگی او در این دوره به مرور جایگاه ایدئولوژیک، مدیریتی و اجرایی او نزد رهبر فقید انقلاب اسلامی را نمایان تر از قبل کرد.

مشهودترین این اقدامات سازماندهی قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ در تهران بود. اگر چه سخنرانی مهیج استاد علیه شخص شاه در ساعت ۱ بامداد چهارشنبه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ انجام شد اما این ساعت مانع بازداشت و زندانی شدن ۴۳ روزه استاد توسط شهربانی تهران نبود اما او و دیگر بازداشت شدگان یک ماه و نیم بعد و در اواخر تیر ۱۳۴۲ به دلیل اعتراض علمای تهران و مهاجرت جمع دیگری از روحانیون به تهران و فشار افکار عمومی بر رژیم، آزاد شدند.

او پس از آزادی از زندان به دایره سخنرانی هایش افزود. سخنرانی دردانشگاه تهران، انجمن اسلامی دانشجویان، انجمن اسلامی پزشکان و مساجد هدایت جمهوری و مسجد جامع نارمک از محل های ثابت سخنرانی های استاد بود. استاد مطهری همراه جمعی دیگر حسینیه ارشاد تهران را در سال ۱۳۴۶ تاسیس کرد و سه سال بعد به دلیل برخی اختلاف نظرها با برخی از اعضای هیات مدیره آن از عضویت در آن استعفاء داد.

پس از تشکیل هیات های مؤتلفه اسلامی به نمایندگی از امام امت به همراه چند روحانی دیگر عهده دار مدیریت و رهبری این هیات ها شد. نفوذ و شناخت او در پرونده شناسایی و دستگیری کادر رهبری هیات های موتلفه اسلامی خودنمایی کرد. ماجرا از این قرار بود که پس از ترور حسنعلی منصور نخست وزیر ۴۱ ساله محمدرضا شاه و دستگیری و اعدام محمد بخارایی ضارب حسنعلی منصور و عضو گروه فداییان اسلام و از شاگردان استاد مطهری، کادر رهبری هیات های مؤتلفه اسلامی که استاد مطهری نیز جزو آنان بود شناسایی و دستگیر شدند اما به لطف قاضی پرونده ایشان که مدتی دانشجوی استاد در قم بود از مهلکه جان سالم به در برد.

پس از تبعید امام خمینی(ره) در ۱۳ آبان ۱۳۴۳ به ترکیه مسؤولیت استاد سنگین تر شد. رژیم پهلوی به بهانه صدور اعلامیه ای مشترک به امضای آیات عظام علامه محمدحسین طباطبایی، شیخ سید ابوالفضل مجتهد زنجانی و دکتر مرتضی مطهری در سال ۱۳۴۸ برای حمایت از آوارگان فلسطینی و جمع آوری کمک های نقدی و غیرنقدی و قرائت این اعلامیه در مراسم رسمی حسینیه ارشاد، استاد را دستگیر و مدتی در زندان انفرادی محبوس کرد.

رژیم پهلوی که تحمل روشنگری ها و تئوریزه کردن شریعت اسلام را نداشت استاد را از همان سالِ دستگیری در سال ۱۳۵۴ تا پایان عمر رژیم پهلوی ممنوع المنبر کرد.

محمدعلی بصیری قاتل دکتر مرتضی مطهری

زایش ایدئولوژی

تبیین ایدئولوژی اسلامی و مانیفست دینی جمهوری اسلامی توسط استاد مطهری منحصربه فردترین اقدام و ارثیه ایشان بود. ایشان این جهان بینی را از طریق سخنرانی ها، تدریس در مساجد و دانشگاه ها و نوشتن کتاب های فراوان به یادگار گذاشت. اهمیت تبیین ایدئولوژی جمهوری اسلامی زمانی مضاعف شد که گروهک های التقاطی و تندرو به دلیل افزایش تبلیغات گروه های چپ در دانشگاه ها و محیط های پر تردد جوانان در سالهای ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۷ بیشتر شد.

استاد به خطر فکری و التقاطی سازمان مجاهدین خلق یا همان سازمان منافقین پی برد و تلاش زیادی داشت تا مردم و مسوولان در دام این سازمان تروریستی نیفتند. شاگرد باهوش و سیاس امام خمینی به خوبی توانست پی به ماهیت ناپایدار و غیرقابل اعتماد ایدئولوژی فکری منافقین ببرد.

به دلیل نیاز شدید حوزه علمیه قم به علوم جدید و قرائت های نوین از فقه شیعه، امام خمینی در سال ۱۳۵۵ از استاد مطهری خواست تا هفته ای دو روز به شهر قم سفر کند و طلاب و فاضلای حوزه علمیه قم را با مسائل سیاسی روز و قرائت جدید از فقه اسلامی آشنا کند.

دکتر مطهری در سال ۱۳۵۵ به دلیل شدت گرفتن اختلافات فکری با امیرحسین آریان پور، استاد کمونیست دانشکده الهیات دانشگاه تهران و عضو حزب توده خودش را زودتر از موعد مقرر از دانشکده بازنشسته کرد. او معتقد بود نباید یک مارکسیست در دانشکده الهیات تدریس کند اما به دلیل حمایت رژیم از مارکسیست ها ایشان ناچار به استعفا شد.

علت شکست قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ فقدان وجود تشکیلات منسجم آسیب شناسی شد. امام در سال ۱۳۵۶ با حمایت از استاد مطهری، نخستین هسته جامعه روحانیت را شکل داد و اساسنامه آن در سال ۱۳۵۷ نوشته شد. برنامه ریزی برای انجام راهپیمایی ها، سخنرانی در مساجد، تهیه شعارها و هماهنگی و سازماندهی مبارزه ضد رژیم عمدتا بر عهده جامعه روحانیت مبارز بود.

ارتباط در تبعید

ارتباط استاد مطهری با امام (ره) در دوران تبعید از طریق یک واسطه انجام می شد اما این ارتباط از سال ۱۳۵۵ با سفر او به نجف اشرف به صورت مستقیم شد. استاد مطهری با سفر به تبعیدگاه امام در نجف از نزدیک درباره مسائل مهم نهضت با ایشان همفکری و مشورت کرد. نقش استاد مطهری در اداره نهضت به خصوص پس از مرگ پرابهام سید مصطفی خمینی پسر بزرگ امام پررنگ تر از قبل شد. ایشان در سال های تبعیدِ امام در نوفل لوشاتو به آنجا هم سفر کرد و نقش حلقه اتصال امام و امت را محکمتر از قبل کرد. در سفر استاد مطهری به فرانسه رهبر فقید انقلاب اسلامی ایشان را مسؤول تشکیل شورای انقلاب کردند.

نقش آفرینی شگرف و ایده پردازی عمیق استاد مرتضی مطهری از ایشان در ذهن و دل دشمنان نظام جمهوری اسلامی چنان کینه ای ایجاد کرد که تصمیم به حذف فیزیکی ایشان گرفتند.

ماجرای ترور

پیکر آیت الله دکتر مرتضی مطهری یک روز در بیمارستان طٌرفه نگه داشته شد و صبح پنجشنبه ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۹ از دانشگاه تهران تشییع و در حرم مطهر حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد. روحش شاد یادش گرامی

سالروز شهادت استاد شهید مرتضی مطهری در تقویم کشورمان روز معلم نامگذاری شد.

مرثیه روح الله

رهبر فقید انقلاب اسلامی ساعتی بعد از ترور استاد در پیامی مکتوب چنین نوشتند: «اینجانب به اسلام و اولیای عظیم الشأن آن و به ملت اسلام و خصوص ملت مبارز ایران ضایعۀ اسف انگیز شهید بزرگوار و متفکر و فیلسوف و فقیه عالی مقام مرحوم آقای حاج شیخ مرتضی مطهری ـ قدس سره ـ را تسلیت و تبریک عرض می کنم. تسلیت در ‎‏شهادت شخصیتی که عمر شریف و ارزندۀ خود را در راه اهداف مقدس اسلام صرف کرد و با کجروی ها و انحرافات مبارزۀ سرسختانه کرد، تسلیت در شهادت مردی که در اسلام شناسی و فنون مختلفۀ اسلام و قرآن کریم کم نظیر بود.

من فرزند بسیار عزیزی را از دست دادم و در سوگ او نشستم که از شخصیت هایی بود که حاصل عمرم محسوب می شد. در اسلام عزیز با شهادت این فرزند برومند و عالِم جاودان ثُلمه ای وارد شد که هیچ چیز جایگزین آن نیست و تبریک در داشتن این شخصیت های فداکار که در زندگی و پس از آن با جلوۀ خود نورافشانی کرده و می کنند.

من در تربیت چنین فرزندانی که با شعاع فروزان خود مردگان را حیات می بخشند و به ظلمت ها نور می افشانند، به اسلام بزرگ، مربی انسان ها و به امت اسلامی تبریک می گویم. من گرچه فرزند عزیزی را که پارۀ تنم بود از دست دادم لکن مفتخرم که چنین فرزندان فداکاری در اسلام وجود داشت و دارد.

مطهری که در طهارت روح و قوّت ایمان و قدرت بیان کم نظیر بود، رفت و به ملأ اعلی پیوست، لکن بدخواهان بدانند که با رفتن او شخصیت اسلامی و علمی و تروریستها نمی توانند شخصیت انسانی مردان اسلام را ترور کنند. آنان بدانند که به خواست خدای توانا ملت ما با رفتن اشخاص بزرگ در مبارزه علیه فساد و استبداد و استعمار مصممتر می شوند.

اینجانب روز پنجشنبه ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۸ را برای بزرگداشت شخصیتی فداکار و مجاهد در راه اسلام و ملت، عزای عمومی اعلام می کنم و خودم در مدرسۀ فیضیه روز پنجشنبه و جمعه به سوگ می نشینم. از خداوند متعال برای آن فرزند عزیز اسلام رحمت و غفران و برای اسلام عزیز عظمت و عزت مسئلت می نمایم. سلام بر شهدای راه حق و آزادی.»

ایشان سه روز بعد در مراسم گرامیداشت استاد شهید در مدرسه فیضیه قم هم گفتند: «این رجل فاجری که خون عزیز ما را به زمین ریخت، تأیید کرد دین خدا را. یعنی خدا دین خودش را به او تأیید کرد. با ریختن خون عزیز ما، تأیید شد انقلاب ما. این انقلاب باید زنده بماند، این نهضت باید زنده بماند، و زنده ماندنش به این خونریزی هاست. بریزید خون ها را؛ زندگی ما دوام پیدا می کند. بکُشید ما را؛ ملت ما بیدارتر می شود. ما از مرگ نمی ترسیم؛ و شما هم از مرگ ما صرفه ندارید. دلیل عجز شماست که در سیاهی شب، متفکران ما را می کشید. برای اینکه منطق ندارید. اگر منطق داشتید که صحبت می کردید؛ مباحثه می کردید. لکن منطق ندارید، منطق شما ترور است.

منبع: همشهری