سنت عزاداری سیدالشهدا در شهر‌های ایران؛
آیین تشت گذاری، مراسمی برای شروع ماه محرم در اردبیل
یک پژوهشگر تاریخ اسلام و تشیع گفت: آیین تشت گذاری در ۲۷ تا ۳۰ ذالحجه در ۶ محله تاریخی اردبیل به پیشواز محرم برگزار می‌شود.
سعید طاوسی مسرور مدرس و پژوهشگر تاریخ اسلام و تشیع گفت: یکی از شهر‌هایی که عزاداری‌های سنتی در آن بسیار مشهور است و به چشم می‌آید شهر اردبیل است، یکی از مهم‌ترین آیین عزاداری اردبیل آیین تشت گذاری یا تشت گردانی است، آیین تشت گذاری از آیین‌هایی است که به صورت پیشواز ماه محرم در اردبیل و بعضا در برخی مناطق ترک نشین همانند زنجان، بناب انجام می‌شود.
به گفته طاوسی این آیین هر ساله در روزهای۲۷ تا ۳۰ ذالحجه در مسجد جامع برگزار می‌شود و در ۶ محله تاریخی شهر اردبیل در مساجد محلات این آیین ادامه پیدا می‌کند، تشت و مشک‌هایی که قبلا به صورت نذری تهیه شدند در حین برگزاری مراسم عزاداری و سینه زنی وارد مسجد می‌شوند.
او می‌گوید: با شور و هیجان ذکر الدخیل یا ابلفضل توسط عزادارانی که همگی سرپا ایستاده اند گفته می‌شود و تشت در بین جمع عزاداران گردانده می‌شود و کسانی که تشت را حمل می‌کنند سادات و یا ریش سفیدان محل هستند.
این مدرس تاریخ تشیع گفت: تشت‌ها در جایگاه مخصوصی قرار داده می‌شوند و از آبی که در مشک‌ها وجود دارد پر و بعد از آن دعای مخصوص تشت گذاری خوانده می‌شود که شامل عبارت‌هایی به زبان‌های فارسی، ترکی، عربی است، حاضران در جمع، آن دعا را می‌خوانند و عزاداران به نیت تبرک از آب تشت‌ها می‌خورند.
به گفته طاوسی در مساجد اردبیل جایگاه مخصوصی در یکی از دیوار‌های مسجد به صورت طاق نما ساخته می‌شود که تشت‌ها در زمان مراسم تاج گذاری و در باقی سال در آن جا قرار می‌گیرد.
او می‌گوید: مردم این آیین را صورتی نمادین از اقدام امام حسین (ع) و یارانش در روز ۲۷ ذالحجه سال ۶۰ ه. ق می‌دانند، در چنین روز سپاه حربن یزید با سپاه امام حسین مواجه شد، سید الشهدا گروه دشمنانش و اسب‌های آنان را سیراب کرد.
طاوسی گفت: قدمت برگزاری آیین تشت گذاری به دوره صفویه برمی گردد و یکی از شواهدی که نشان دهنده این موضوع است، تشت در بازار چاقو سازان اردبیل متعلق به دوره‌ی شاه عباس اول در تاریخ ۱۰۳۸ وقف شده است.
به گفته طاوسی متن دعا شاهد و موید ارتباط این مراسم با دوره‌ی صفویه است، در دوره‌ی قاجار آیین تشت گذاری فقط در مسجد جامع اردبیل برگزار میشده، اما در مقاطع بعدی به دیگر محلات شهر هم گسترش پیدا می‌کند و علاوه بر شهر‌های ترک نشین آذربایجان‌های شرقی و غربی که بعضا می‌بینیم تشت گذاری در آن‌ها انجام می‌شود و شهری مثل زنجان مراسم تشت گذاری در شهر‌هایی مثل قم، تهران، کرج برگزار می‌شود که در واقع به جهت استقرارمهاجران ترک در این شهر‌ها است.
طاوسی گفت: در هر صورت مرکزیت آیین تشت گذاری اردبیل است، آیین عزداری در شهر اردبیل و مراسم‌های سنتی که در این شهر برگزار می‌شود منحصر به آیین تشت گذاری نیست، شهر اردبیل به ۶ محله اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام از این محله‌ها پرچم قدیمی مخصوص به خود را برای عزاداری دارند.
او می‌گوید: مهم‌ترین بیرق، پرچم محله‌ی گازوران بوده که اهدایی نادر شاه افشار است، هنگامی که ۶ محله به عزاداری می‌پردازند بعضا به محله مجاور برای عزاداری به صورت دسته روی می‌روند، در شهر اردبیل آیین شمع گردانی نیز توسط عزاداران سیدالشهدا برگزار می‌شود که شرکت کنندگان ۴۱ شمع به نیت ۴۱ مسجد اردبیل و برپا بودن خیمه امام حسین (ع) در کربلا تهیه و روشن می‌کنند که با این کار ارادت خود را به امام حسین و حضرت ابوالفضل عباس (ع) نشان می‌دهند.
به گفته طاوسی در اردبیل آیین سنتی شبیه خوانی در روز عاشورا در سه نوبت سپیده دم، ظهر، غروب برگزار می‌شود، از نکات مربوط به عزاداری در شهر اردبیل می‌توانیم به ارادت خاص مردم اردبیل به حضرت عباس (ع) اشاره کنیم که این ارادت در نوحه‌های مشهوری مثل نوحه‌ی مرحوم سلیم موذن زاده دیده می‌شود.
او می‌گوید: طبق توافقی که رئیس‌های هیئت‌های محل ۶ گانه از سال ۹۰ شمسی انجام دادند، مراسم عصر تاسوعا و عاشورا به صورت یک پارچه و منسجم در میدان عالی قاپوی اردبیل برگزار می‌شود و نوحه خوانان و مداحان محلات مختلف به ترتیب به مرثیه سرایی و نوحه خوانی اقدام می‌کنند.
طاوسی گفت: صبح عاشورا در در تکایا، هئیت‌ها و مساجد زیارت عاشورا قرائت می‌شود و نماز ظهر عاشورا به جماعت در فضای باز همانند خیابان در صورت مساعد بودن هوا برگزار می‌شود.
او می‌گوید: مراسم شاخ سی از دیگر آیین‌های مورد توجه عزاداران شهر اردبیل در سوگ سیدالشهدا است که در شهر‌های دیگر ترک نشین از جمله تبریز دسته عزاداران شاخ سی واخ سی گویان به معنای شاه حسین وای حسین است حضور پیدا می‌کنند.
این مدرس تاریخ تشیع گفت: در گذشته دسته‌های شاخ سی شمشیر به دست داشتند که در زمان ما به چوب تغییر شکل داده اند، البته مسائلی مثل اجتماع جمیع عزاداران اردبیلی در عصر تاسوعا و عاشورا در میدان عالی قاپو در دوره‌ی کرونا تحت تاثیر شرایط این بیماری قرار گرفت.
او می‌گوید: از دیگر مراسم‌های عزاداری شهر اردبیل مراسم مسلم وفاتی است که در سالروز شهادت حضرت مسلم در ۹ ذالحجه برگزار می‌شود، این مراسم بیش از یک قرن قدمت دارد که می‌توان با مراسم مسلمیه در شهرری مقایسه کنیم.
طاوسی گفت: در اردبیل برای ایام عزادارای محرم انواع نذورات از جمله استفاده از خوراک‌های محلی مثل نان فتیر، حلوایی به نام ساری حلوا به رنگ روشن و زرد اشاره کرد.
به گفته طاوسی در شهر اردبیل پس از پایان روز عاشورا و مراسم شام غریبان مشابه سایر شهر‌ها برگزار می‌شود، در مراسم شام غریبان در شهر اردبیل افراد به مسجد محل خود رفته و بزرگ آن محله برای سلامتی عزاداران سیدالشهدا که گامی در این مسیر برداشته اند صلوات می‌فرستد.
