عصارخانه کهک قم؛ میراثی صنعتی از گذشتگان

محمدتقی سلیمانی درباره قدمت عصارخانه کهک گفت: این بنای تاریخی یکی از قدیمی‌ترین عصارخانه‌های ایران مربوط به دوره صفویه در شهرستان کهک در بافت قدیمی شهر و در مجاورت خانه تاریخی ملاصدرا واقع شده که در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۱۵۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسئول مجموعه فرهنگی تاریخی ملاصدرا در کهک ادامه داد: عصارخانه کهک قم یکی از اولین کارخانه‌های روغن‌گیری محسوب می‌شده که در گذشته نقشی اساسی در زندگی مردم چه از لحاظ اقتصادی، صنعت، تامین روشنایی، رنگ‌آمیزی و همچنین تهیه بخشی از مواد خوراکی داشته است. 

او افزود: ساختمان تاریخی عصارخانه در یک طبقه با فضایی گنبدی شکل با دیواره‌های ضخیم خشتی بنا شده است. 

مسئول مجموعه فرهنگی تاریخی ملاصدرا در کهک درباره کارکرد این بنای کهن بیان کرد: عَصارخانه در شهرهای قدیم ایران به آسیاب‌های مخصوصی اطلاق می‌شد و کارکرد این عصارخانه‌ها را می‌توان شبیه به کارخانه‌های روغن‌کشی دانست.

  سلیمانی اضافه کرد: به طور کلی عصارخانه به مکانی گفته می‌شود که محل گرفتن شیره انگور، تهیه روغن از دانه‌های روغنی مانند کنجد، بادام، سیاه دانه و… بوده است. 

او در مورد شیوه کار پیشینیان در این بنا گفت: روغن‌گر خانه یا عصارخانه عبارت از محلی بود که در وسط آن دو قطعه سنگ گرد بر روی هم قرار داشت و این دو قطعه سنگ از یک طرف با اهرمی به یک رأس چهارپا، مثل الاغ یا شتر یا قاطر یا اسب متصل می‌شد. 

مسئول مجموعه فرهنگی تاریخی ملاصدرا در کهک افزود: با حرکت  دَوَرانی چهارپا سنگ رویی آسیاب به حرکت درمی‌آمد و با گردش این سنگ، روغن موادی که به وسط سنگ ریخته می‌شد، تحت فشار و سایش مابین دو سنگ استحصال می‌شد. 

سلیمانی در پایان گفت: عصارخانه‌ها، میراثی صنعتی و گویای مشقات فراوان گذشتگان برای روغن‌گیری بوده که با پیشرفت تکنولوژی منسوخ شده و در نتیجه این روش روغن‌گیری یکی از گنجینه‌های معماری سنتی ایرانی است.