ثبت جهانی قلمکاری به عنوان دومین رشته شاخص هنردستی اصفهان

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان با بیان اینکه بعد از میناکاری، قلمکاری را به نام اصفهان و هنرمندان صنایع‌دستی به ثبت جهانی رساندیم گفت: با توجه به سرقت رشته‌های هنری ایران در برخی کشور‌ها، باید تمام رشته‌های اصیل و شاخص که فعال در بخش صنایع‌دستی هستند، به ثبت جهانی برسانیم.

نوراله عبداللهی افزود: برای ثبت جهانی‌شدن یک رشته صنایع‌دستی، ابتدا باید تعداد هنرمندان صنایع‌دستی آن رشته در شهر مورد نظر باشد و پس از ارائه مستند‌ها و طرح برای ثبت، ابتدا آن رشته ثبت ملی و سپس ثبت جهانی می‌شود.

او گفت: ثبت جهانی رشته‌های مختلف صنایع‌دستی می‌تواند از لحاظ اقتصادی برای هنرمندان این رشته‌ها ارزش‌آفرینی کند و همین امر باعث رونق اقتصاد هنر در آن شهر می‌شود، در واقع در مجامع جهانی با ثبت کد جهانی یا نشان جغرافیایی یک صنعت دستی، محصول در همه کشور‌ها شناخته شده و برای تولید و فروش، کیفیت و اصالت آن نشان دار می‌شود.

در گذشته برای این چاپِ پارچه‌ی سنتی مثل قلمکار ابتدا با قلم مو و رنگ گیاهی بر روی پارچه‌های مختلفی از جنس ابریشم، کتان، پنبه یا چلوار طراحی و رنگ آمیزی می‌شد و به علت استادی و ظرافتی که استادکار انجام می‌داد این پارچه‌ها به نام قلمکار معروف شد.

با گذر زمان به علت سهولت و سرعت اجرای کار، استفاده از مهر‌های چوبی برای چاپ قلمکار آن هم فقط روی پارچه پنبه برای اینکه رنگ‌های طبعی را بگیرد، نیز رواج پیدا کرد. کهن‌ترین قالب‌های شناخته شده در ایران سه قالب تراشیده از سنگ است که مربوط به سده‌های چهارم و پنجم هجری است. قالب‌های چوبی را مغولان در اواخر سده‌ی هفتم هجری به ایران آوردند.

در این مرحله ابتدا نقش مورد نظر با مداد بر روی کاغذ پوستی رسم و سپس تفکیک رنگ انجام می‌شود. آنگاه نقش مربوط به هر رنگ را بر روی چوب گلابی منتقل و به وسیله چاقو یا مغار طرح را کنده کاری و برجسته می‌کنند. معمولاً برای هر طرح چهار قالب ساخته می‌شود و پارچه‌های قلمکاردارای چهار رنگ سیاه، قرمز، آبی و زرد که به شیوه ۹۰ درصد گیاهی ساخته می‌شود، دارد.

قلمکارسازان بعد از تهیه رنگ‌ها، پارچه‌ها را به خوبی می‌شویند تا آهار و مواد زاید آن‌ها از بین برود. بعد از نقش زدن، پارچه را مجددمی شویند تا رنگ‌های اضافی خارج شود و پس از خشک شدن، برای تثبیت رنگ پاتیلی را از آب پر می‌کنند و آن را به جوش می‌آورند و پارچه را به پاتیل شامل آب و پوست ساییده شده ومغز روناس اضافه می‌کنند و می‌جوشانند تا رنگ‌ها تثبیت شوند.

پس از درآوردن پارچه از این محلول آن را باز هم در آب استخر شستشو می‌دهند، سپس برای کرم رنگ شدن پارچه دوباره در آب و روناس می‌جوشانندریالبعد آبکشی و زیر آفتاب پهن می‌کنند تا خشک شود. الان قلمکارآماده عرضه به بازار است.

طرح‌های استفاده شده در قلمکاری اصفهان، طبیعت و آثار تاریخی و مهمترینش بته جقه است.

استاد مرتضی جعفری استاد شاخص قلمکاری اصفهان از ۱۳ سالگی، به مدت ۱۰ سال زیر نظر استادان، به فراگیری این هنر پرداخته و الان بیش از ۵۰ سال است که با ۱۱۰ نفر نیروی زیردست شامل آقایان و بانوان (نیرو‌های مستقیم و غیر مستقیم) در کارگاه، روزانه ۱۵۰ متر مربع قلمکار را تولید می‌کنند.

استاد جعفری با اشاراه به اینکه قلمکاری را کسی نتوانسته ماشینی کند گفت: در کشور‌هایی مثل هند، پاکستان و اندوزی هم قلمکار تولید می‌شود، اما هیچ کجای دنیا به کیفیت قلمکاری ایران نیست به طوریکه در نمایشگاهی که در مالزی حضور داشتم، هنرمندان این کشور‌ها، همه قلمکار‌هایی که برای نمایش و عرضه از اصفهان برده بودم را خریدند و از زیبایی و کیفیت این آثار سنتی می‌گفتند.

آثار تولید استاد جعفری به کشور‌های مختلف از جمله انگلستان، ژاپن، چین، آلمان، فرانسه و مالزی صادر شده و می‌شود.

حدود دو هزارو ۳۰۰ هنرمند قلمکاری در بیش از ۹۰ کارگاه صنایع دستی استان اصفهان مشغول فعالیت اند.