هیچ لالایی جای لالایی مادر را نمی‌گیرد

آیین اختتامیه رویداد «گهواره» به عنوان اولین فراخوان ملی لالایی و گرامیداشت نکوداشت استاد هوشنگ جاوید در سالن مهر حوزه هنری انقلاب اسلامی برگزار شد.

ویداد «گهواره» هدف از برگزاری این رویداد را قدم برداشتن در راه زنده کردن لالایی‌ها عنوان کرد و اولین فراخوان آن در مرداد امسال منتشر شد. در «گهواره» ۲۰۰ اثر از ۲۰ استان دریافت شد. آثاری که علاوه‌ بر لالایی مادران شامل ترانه‌سراها و شاعران هم بود. 

محمدرضا سنگری، نویسنده و پژوهشگر به نقش جغرافیای مادر در لالایی خواندن اشاره کرد و گفت: مثلاً بعضی از مادران با دست گرفتن کودک لالایی می‌خوانند؛ در منطقه آذربایجان مادران هنگام بافتن دارِ قالی لالایی را زمزمه می‌کنند. بعضی‌ها کودک را در پشت خود حمل می‌کردند و لالایی می‌خواندند. اما کدام لالایی بهترین است و بهترین جغرافیا برای قرار دادن کودک و لالایی خواندن کجاست؟ 

سنگری در پاسخ به این پرسش گفت: «امام صادق (ع) می‌فرماید: بهترین موقعیت برای لالایی خواندن قرار دادن کودک در سمت چپ مادر است؛ چون قبلاً کودک با موسیقی قلب مادر انس دارد. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود هنگام لالایی زمزمه کردن کودک را در سمت چپ بگذارید.»

این پژوهشگر با استناد به آمار ادامه داد: ۷۶ درصد مادران بدون اینکه متوجه باشند فرزندان خود را در سمت چپ حمل می‌کنند. گویی این اثر از گذشته در مادران باقی مانده است. بنده خیلی سال پیش مقاله‌ای خواندم، که نویسنده مقاله گفته بود وقتی فرزند اولم به دنیا آمد، دقت کافی برای او نداشتم. به همین دلیل برای فرزند دومم سرمایه‌گذاری کردم. وقتی کودکم در شکم همسرم شروع به حرکت می‌کرد، به یک نقطه ضربه می‌زدم و همراه با آن کلمه‌ای را بکار می‌بردم.

به گفته وی، به مرور هر وقت آن کلمه را بکار می‌بردم، کودک به نسبت به همان نقطه عکس‌العمل نشان می‌داد. وقتی او متولد شد، سه ویژگی داشت که کودکان دیگر هنگام تولد نداشتند. کودکم رنگ افروخته نبود، دستش را مشت نکرده بود و به ضرورت گریه می‌کرد. وقتی کودک با جملاتی مواجه می‌شد که پیش از تولدش شنیده بود، عکس‌العمل نشان می‌داد و با آن صداها انس داشت. به همین دلیل، پدران می‌توانند پیش از ولادت نقش تربیتی داشته باشند. این نویسنده نوشته بود اینک می‌فهمم چرا حضرت مریم پیش از تولد عیسی (ع) با او سخن می‌گفت. 

سنگری لالایی‌ها را دسته‌بندی کرد و توضیح داد: یک نوع لالایی‌ها بی واژه است. بنظر می‌رسد مادران نسل امروز که کمتر لالایی بلدند، ممکن است از این روش استفاده کنند. دومین دسته لالایی‌ها نیمه واژه است، که از واژه‌های کمی استفاده شده است. سومین دسته لالایی‌ها همراه با واژه، شعر و موسیقی است، که جزو لالایی کامل است. نوع دیگر لالایی بدون حضور مادر و با استفاده از ابزاری مانند ضبط صوت است.

این نویسنده با بیان اینکه هیچ چیز جای صدای مادر را نمی‌گیرد، تصریح کرد: حتی اگر پدر هم لالایی بخواند، مثل لالایی مادر نمی‌شود. چراکه لالایی مادر چیز دیگری است. معمولاً لالایی مادر با تصویر هم همراه است. یعنی بجای اینکه مادر از کودک فاصله بگیرد، به چشمان فرزندش نگاه می‌کند، لبخند می‌زند، ارتباط چشمی صورت می‌گیرد و تاثیر مضاعف را بر روی خواباندن کودک می‌گذارد. 

بعد از نواختن گزیده‌ای از لالایی و اجرای نمایش، نوبت به تجلیل از هوشنگ جاوید، استاد موسیقی آیینی و نواحی رسید. جاوید گذری به گذشته زد و گفت: لالایی‌ها آوازهایی هستند، که هنوز راز و رمز آن‌ها را نشناختیم و مثل آب خوردن طی ۳۰ سال اخیر آن‌ها را فراموش کردیم. من پیشتر به آقای حسینی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی سابق گفته بودم، شما که از لالایی حمایت نکردید، حداقل بگویید لالایی‌ها نابود شده است. از یک قرن گذشتیم و دیگر مادر ۱۰۰ ساله هم نداریم. 

جاوید تاکید کرد که برخلاف ادعایی که می‌گوید بیشتر لالایی‌ها گلایه‌مند است، اصلاً اینطور نیست. خانم دکتر زهرا محمدحسنی، پژوهشگر فرهنگ عمومی بر روی نزدیک به ۱۰۰۰ لالایی کار کرده و ثابت کرده که ۳ درصد لالایی‌های ایرانی در اقوام مختلف گلایه‌مندی دارند. ۳۵ درصد لالایی خانم‌ها شامل دلتنگی و دلدادگی برای همسر است. این آمار افتخاری است برای زنان ایرانی. با این حال، لالایی‌ها بنیاد فرهنگی ایران بودند. زنان ایران فرهنگ ایران را ساختند.

این استاد موسیقی آیینی و نواحی با بیان اینکه شنیدم مادران غزه برای کودکانشان لالایی می‌خوانند، گفت: آن‌ها به گونه‌ای بچه‌هایشان را با لالایی بزرگ کردند که نه از دشمن هراس دارند، نه گلوله، بمب و جنگ. به همین دلیل تمام مسئله مردمان غزه نفرت از دشمن است و می‌گویند نمی‌خواهند جنگ باشد.

در بخش سرایش لالایی لیلا جعفری برگزیده اول، ناهید رفیعی برگزیده دوم، عطیه سادات حجتی و منیره هاشمی جزو برگزیدگان سوم شدند.

در بخش سرایش لالایی زهرا علیشاهی، مریم شیخیونی، مریم زارعی، مصطفی توفیفی، سید محمد حسین آل مجتبی و زهرا داوری شایسته تقدیر شدند. 

در بخش احیای تراث شامل جمع‌آوری لالایی و پژوهش شادی پاکزاد برگزیده اول، عبدالجبار کرد برگزیده دوم و حسین زنگویی برگزیده سوم شدند. 

بخش مادران شهدا به علت سطح پایین آثار، برگزیده‌ای نداشت.