هنری رنگ باخته در زنجان / صنعت رنگرزی از رونق تا افول

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان ، خامه‌های رنگارنگ و زیبا که بر روی طنابی از این سر راسته صباغ ها  تا آخر کشیده شده است، بازار زنجان را رنگین کمانی کرده و زیبایی خاصی به این مجموعه بخشیده است.

تاریخچه رنگرزی

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان ا ز زنجان ، رنگ و رنگرزی نه تنها در ایران بلکه در هند و چین و مصر دارای پیشینه ای بس طولانی است.

از آنجا که معمولاً رنگرزی بر موادی انجام می گیرد که از مواد آلی فساد پذیر تشکیل شده اند، آثار بازمانده از گذشته دور بسیار اندک است، خوشبختانه در پرتو دستاوردهای جدید باستان شناسی و نیز با بررسی آثار مکتوب معلوم شده است که پیش از اسلام جامعه ایران دارای سنت پیشرفته بافت قالی و نساجی بوده است.

کهن ترین اثر گره دار پیدا شده که تا به حال نخستین نمونه قالی ایران محسوب شده و توسط پروفسور «رودنکو» در کناره های مغولستان، در ناحیه ای بنام «پازیریک» کشف شده است.

از تاریخ دقیق صنعت رنگرزی در منطقه زنجان شواهدی در دست نیست ولی آنچه به ‌یقین می‌توان گفت اینکه رنگرزی در زنجان همانند سایر نقاط ایران قدمتی به سابقه قدمت تولید فرش در منطقه دارد چراکه فرش و پارچه بدون رنگرزی الیاف آن‌ها و کارگاه‌های رنگرزی بی‌مفهوم نشان می‌دهد.

زنجان ، شهر شغل های فراموشی

خدایی معاون صنايع دستی اداره كل ميراث فرهنگی زنجان در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان، گفت : رنگرزی یا صباغی به رنگ کردن الیاف ، نخ ها ، پارچه و لباس گفته می شود که توسط مواد رنگزا تحت تاثیر عواملی همچون زمان و درجه رنگ می شوند.

وی با اشاره به این که رنگرزی در استان زنجان به صورت طبیعی و سنتی انجام می گرفت افزود: برای به دست آمدن رنگ های طبیعی از گیاهان همچون پوست گردو و انار، حنا، برگ مو، روناس صمغ حاصل از درختان، زعفران و عناصری چون گل یا خاک رس و زاج و همچنین مواد معدنی استفاده می کردند.

خدایی خاطر نشان کرد : در رنگرزی سنتی ابزاری نظیر ظرف (پاتیل)، دماسنج، همزن و ظروف شیشه‌ای مورد استفاده قرار می‌گرفت.

به بزرگترین بازار سرپوشیده کشور برای تهیه گزارش رفتم ،از پیچ و خم های بازار راهی راسته رنگرزها شدم، راسته ای که شاید الان برو بیایی نداشته باشد اما سالیانی نه چندان دور این راسته کلید دار نو نواری خانه های شهرم بود.

در این راسته مردی را دیدم که در گرمای سوزان تابستان پای کوره ای روشن مشغول رنگ کردن الیاف بود .

حاج آقا ندرلو از معدود بازمانده های این حرفه به شمار می آید ، او می گوید نزدیک 45 سال است که در این حرفه کار می کند و از این راه امرار معاش می کند.

عرقی که بر روی پیشانیش نقش بسته بود خستگی او را برایم نمایان تر می کرد.

ندرلو  در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان ،گفت : اگر از روزهای پر رونق این صنعت و از لحظه لحظه کارم برایت بگویم شاید چند روزی طول بکشد .

او می گوید : کار رنگرزی الیاف فرش های معروف زنجان مثل بیدگینه که اکنون نیز در روستای بیذدگینه مهد تولید این فرش توسط بانوان این روستا بافته می شود را در سالیانی نه چندان دور با همکاران خود در بازار انجام می دادند.

او از اشتغالزایی که برای 5 نفر فراهم کرده بود نیز غافل نماند و گفت : اکنون به دلیل این که همه چیز ماشینی شده کمتر کسی فرش دستباف تهیه می کند.

وی می افزاید : به خاطر کسادی بازار مجبور شدم فقط با پسرم در این حرفه کار کنم تا نان حلالی بر سر سفره خود و خانواده ام ببرم.

واین روزها پسرش کور سوی امید او برای روشن ماندن چراغ این صنعت قدیمی شده است.

از پسرش درباره وضعیت این حرفه پرسیدم که گفت : در هر شغلی باید علاقه ای باشد و به خاطر علاقه ای که من داشتم آمدم تا پا به پای پدرم کار کنم .

او که معتقد است الان کمتر جوانی به این کار علاقه مند است و یکی از ععل کم رونقی این صنعت رابه صرفه نبودن آن و بالا بودن قیمت رنگ هایی دانست که از تهران خرید می کنند و اکنون نسبت به رنگ طبیعی به وفور در بازار یافت می شود.

جدال صنعت و سنت

و حالا کوره های خاموش و درب های پا به قفل کشیده راسته صباغ ها هم از رنگ باختن این حرفه حکایت می کند.

هنر دست زنجانی‎ها امروز در ید قدرت چهار هنرمند پیشکسوت است و به نظر می‎آید کسی دیگر رغبتی برای ادامه این هنر رنگین کمانی و زیبا ندارد، اگر چه این رونق هنوز وجود دارد اما هنرمندان این عرصه پا به سن گذاشته‎اند و به نظر می‎رسد این هنر تداوم چندانی در زنجان نداشته باشد.

همچنانکه هنرمندان این عرصه نیز معتقدند فعالیت‎های رنگرزی در زنجان نسبت به ۱۰ سال گذشته به صورت چشمگیری کاهش داشته و جوانان به این هنر علاقه‎ای ندارند، تا جایی که فرزندان هنرمندان دیروز هم امروز رغبتی برای ادامه راه پدران خسته خود ندارند.

از دیرباز هنرمندان بسیاری در این عرصه فعالیت می‎کردند و به گفته یکی از هنرمندان پیشکسوت راسته بازار رنگرزها در گذشته رونق بالایی داشته و یکی از راسته‎های شلوغ بازار زنجان محسوب می‎شده است .

حال ناخوش رنگرزی در راسته صباغ های زنجان

این هنر زیبا امروز در مرز فراموشی است و چرخ روزگار به کام رنگ‎ر‎زان زنجانی نمی‎گردد، در حال حاضر تنها چند کارگاه کوچک توسط هنرمندان زنجانی می‌چرخد و اندک درآمدی نیز به این هنرمندان خسته دارد و کفاف زندگی را نمی‎دهد.

حاجی رنگرز ما هم بدجور در جدال صنعت و سنت کم آورده ، این موضوع را از زبان رنگ هاش فهمیدم.

پیرمرد گزارش گفت : رنگ های شیمیایی قبلا نبود و اکثرا با رنگ های طبیعی رنگ می کردند ولی چند سالی است که این رنگ های به ظاهر زیبا و پردوام جایگزین شده اند.

یکی دیگر از هنرمندان زنجانی که در این راسته سخت مشغول کار بود گفت : این حرفه کم کم از بین می رود و اگر به فکر چاره نباشیم شاید از این صنعت هنرورزانه و این راسته فقط یک اسم و یک خاطره بماند.

 معاون صنايع دستی اداره كل ميراث فرهنگی زنجان با اشاره به این که رنگ تحت تاثیر زمان و نور کم کم کیفیت خود را از دست می دهد گفت : رنگ های طبیعی در اثر زمان و نور کیفیت خود را از دست نمی دهند و از دوام و مرغوبیت بهتری برخوردارند.

وی با بیان این که به مرور زمان شاهد پیشرفت در علم و صنعت بودیم گفت : اکنون هنرمندان زنجانی با رنگ های شیمیایی در این حرفه مشغول به فعالیت هستند.

رحمتی مدیر کل میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی استان در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان ،گفت : در حال حاضر تعداد شاغلین در حرفه رنگرزی شاید به تعداد انگشتان دو دست هم نرسد.

وی لازمه رونق بازار رنگرزی را در رونق بازار بافته های داری دانست و افزود : قبل از این که رونق در این حرفه را داشته باشیم باید تلاش کنیم تا صنعت فرش بافی در این استان رشد چشمگیری داشته باشد چرا که این صنعت وابسته به وجود رنگرزی است.

برگزاری دوره های آموزشی رنگرزی برای علاقه مندان به این حرفه

 معاون صنايع دستی اداره كل ميراث فرهنگی زنجان در ادامه از برگزاری کلاس های آموزش رنگرزی سنتی با مواد طبیعی برای علاقه مندان به این هنر خبر داد و گفت : تلاش می کنیم تا با بازار شناسی ، بازار یابی و ترغیب هنرمندان بتوانیم این حرفه را حفظ کنیم.

خدایی افزود : برای این که هنرمندان و این صنعت حفظ شود تسهیلاتی نیز به فعالان این صنعت نیز در نظر گرفته شده است تا شاید شاهد رونق دوباره این هنر رنگ باخته باشیم.

در پایان می توانم بگویم که با همه این احوال می شود در نگاه حاج آقا ندرلو به قل قل خم رنگرزی امید را به تماشا نشست و بوی خوش رنگ که ماحصل خم رنگرزان هنرمندان زنجانی است  را دوباره در این راسته استشمام کرد.

انتهای پیام /ک

گزارش از کبری اسلامی