باشگاه خبرنگاران جوان؛ نرگس امام‌جمعه- آموزش و پرورش یکی از ارکان اساسی توسعه فردی و اجتماعی هر جامعه است و نقشی تعیین‌کننده در آینده علمی، فرهنگی و اقتصادی کشور ایفا می‌کند. پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان نه‌تنها شاخصی برای سنجش کارآمدی نظام آموزشی است، بلکه تضمین‌کننده سرمایه انسانی در سال‌های آینده محسوب می‌شود.

با این حال، در سال‌های اخیر پدیده افت تحصیلی دانش‌آموزان به یکی از چالش‌های جدی نظام آموزشی کشور تبدیل شده و توجه مسئولان، خانواده‌ها و کارشناسان آموزشی را به خود جلب کرده است.

افت تحصیلی می‌تواند پیامد‌هایی همچون کاهش انگیزه یادگیری، افزایش اضطراب، افت اعتمادبه‌نفس، ترک تحصیل و بروز مشکلات روانی و اجتماعی را به همراه داشته باشد.

شیوه‌های سنتی آموزش، نیاز به تغییر رویکرد دارند

در همین راستا، محمود امانی، دبیرکل شورای عالی آموزش‌وپرورش در گفت‌و‌گو با باشگاه خبرنگاران جوان با اشاره به تغییر رویکرد‌های آموزشی در دوره‌های ابتدایی و متوسطه، از طراحی بسته‌های آموزشی جدید خبر داد.

دبیرکل شورای عالی آموزش‌وپرورش هدف این برنامه‌ها را فاصله گرفتن از آموزش مبتنی بر حفظ مطالب و امتحان‌محوری و حرکت به سمت یادگیری عمیق، تجربی و مهارت‌محور عنوان کرد.

به گفته امانی، اگرچه کتاب‌های درسی همچنان یکی از ابزار‌های مهم آموزش به شمار می‌روند، اما رویکرد جدید آموزش‌وپرورش حرکت به سمت بسته‌های آموزشی جامع است که فراتر از محتوای صرف کتاب عمل می‌کنند.

دبیرکل شورای عالی آموزش‌وپرورش افزود: برای دوره ابتدایی بسته‌هایی طراحی شده که مجموعه‌ای از موقعیت‌های یادگیری رشددهنده را در اختیار مدارس قرار می‌دهد. این بسته‌ها با هدف تغییر فضای یادگیری از «خواندن کتاب و امتحان دادن» به سمت فعالیت‌هایی نظیر جمع‌آوری اطلاعات، مشاهده، آزمایش، کار گروهی، ارائه کلاسی، تولید رسانه و یادگیری از طریق رسانه طراحی شده‌اند؛ رویکردی که می‌تواند نقش مؤثری در افزایش مشارکت دانش‌آموزان و کاهش افت تحصیلی ایفا کند.

تغییر سبک یادگیری و نقش محتوای دیجیتال

از سوی دیگر، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی نیز به تغییر سبک یادگیری دانش‌آموزان و گرایش آنها به محتوای چندرسانه‌ای اشاره کرد.

علی لطیفی، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش در گفت‌و‌گو با باشگاه خبرنگاران جوان با بیان این که تمایل جهانی به استفاده از محتوای دیجیتال افزایش یافته، اظهار کرد: با وجود تولید بیش از ۱۰ هزار عنوان کتاب درسی دیجیتال، تجربه کشور‌هایی مانند اسکاندیناوی نشان می‌دهد که بازگشت به کتاب‌های فیزیکی می‌تواند تأثیر آموزشی بیشتری داشته باشد. با این حال، فرهنگ استفاده صحیح و هدفمند از محتوای دیجیتال در کشور هنوز به‌طور کامل نهادینه نشده و این مسئله خود می‌تواند بر کیفیت یادگیری دانش‌آموزان اثرگذار باشد.

براساس گزارش‌ها، نتایج منتشر شده از امتحانات نهایی سال تحصیلی ۱۴۰۴، گزارش نگران کننده‌ای از وضعیت آموزشی کشور ارائه داد.

به گفته  محسن زارعی، رئیس سابق مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت نظام آموزش و پرورش، در شهریور سال جاری در مجموع رشته‌های نظری، میانگین نمرات دانش‌آموزان پایه دوازدهم در مقایسه با سال گذشته ۲۱ صدم درصد کاهش یافته است. این روند نزولی تنها به پایه دوازدهم محدود نمی‌شود؛ بلکه مقایسه نتایج پایه یازدهم امسال با عملکرد همان دانش‌آموزان در پایه دهم سال گذشته نیز نشان می‌دهد که افت تحصیلی به یک الگوی عمومی بدل شده است. کارشناسان آموزشی این آمار را زنگ هشداری جدی برای نظام آموزشی کشور می‌دانند.

جزئیات عملکرد پایه دوازدهم

در رشته علوم انسانی، میانگین نمرات دانش‌آموزان نسبت به سال گذشته با ۱۶ درصد کاهش روبه‌رو شده است. علوم تجربی با ۲۲ درصد افت در صدر کاهش‌ها قرار دارد و رشته معارف اسلامی نیز ۱۴ صدم درصد کاهش را ثبت کرده است. تنها رشته ریاضی توانسته از این روند نزولی فاصله بگیرد و رشد ۲۵ درصدی را تجربه کند.

رئیس سابق مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت نظام آموزش و پرورش گفت: این نتایج نشان می‌دهد تنها در برخی رشته‌ها مانند ریاضی توانسته‌ایم کیفیت آموزشی را حفظ یا ارتقا دهیم، اما در دیگر رشته‌ها نیازمند اصلاحات اساسی هستیم. عملکرد پایه یازدهم؛ نشانه‌ای از بحران عمیق‌تر است. آمارهای مربوط به پایه یازدهم نیز حاکی از تداوم افت تحصیلی است. مقایسه نتایج این پایه با عملکرد همان دانش‌آموزان در پایه دهم سال گذشته (۱۴۰۳) نشان می‌دهد:  در رشته علوم انسانی، میانگین نمرات بیش از ۳۴ صدم درصد کاهش یافته است، در رشته‌های علوم تجربی و معارف اسلامی نیز کاهش مشابهی ثبت شده است و حتی رشته ریاضی که در پایه دوازدهم رشد چشمگیری داشت، در این مقایسه با ۱۳ صدم درصد افت مواجه شده است.

محسن زارعی با اشاره به تأثیر قطعی امتحانات نهایی پایه یازدهم بر سوابق تحصیلی دانش‌آموزان تأکید کرد: از امسال تمامی دروس پایه یازدهم به‌صورت نهایی برگزار می‌شود. این موضوع اهمیت دوچندان دقت مدیران و معلمان را برای بهبود نتایج در سال آینده نشان می‌دهد.

افت تحصیلی دانش‌آموزان پدیده‌ای چندبعدی است

بررسی دیدگاه‌های مسئولان آموزشی نشان می‌دهد که افت تحصیلی دانش‌آموزان پدیده‌ای چندبعدی است که از عوامل مختلفی همچون شیوه‌های سنتی آموزش، فشار‌های روانی ناشی از آزمون‌ها، تغییر سبک‌های یادگیری و چالش‌های مرتبط با ابزار‌های آموزشی تأثیر می‌پذیرد. حرکت به سمت آموزش مهارت‌محور، کاهش تمرکز صرف بر امتحان، حمایت روانی از دانش‌آموزان و بهره‌گیری آگاهانه از ابزار‌های نوین آموزشی می‌تواند نقش مهمی در کاهش افت تحصیلی و ارتقای کیفیت آموزش ایفا کند. بی‌تردید، تحقق این اهداف نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، همکاری معلمان، خانواده‌ها و سیاست‌گذاران آموزشی و توجه جدی به نیاز‌های واقعی دانش‌آموزان است.