ناگفته های محمد صادقی از بازی در نقش ابراهیم خلیل ا...

به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران،  دکتر محمد صادقی از معدود بازیگران سینمای ایران است که توفیق بازی در نقش یکی از انبیاء الهی را داشته. البته او در چندین سریال تاریخی بازی کرده؛ از «مختارنامه» و «ولایت عشق» گرفته تا همین مجموعه «ابراهیم خلیل‌الله» اما خودش معتقد است بازی در نقش پیامبران الهی از بزرگ‌ترین توفیقات او در فعالیت‌های هنری‌اش بوده است.

مسلما یک بازیگر خودش را برای چنین مواقعی آماده می‌کند چرا‌که کار بازیگری پر از این اتفاقات است. به‌هر حال بازیگر هم انسانی است که با این اتفاقات روبه‌رو می‌شود و واکنش‌های طبیعی‌ نشان می‌دهد. من هم آن موقع که می‌خواستم در نقش یک پیامبر ظاهر شوم با توجه به سابقه‌ام دلهره‌ داشتم شاید از عهده ایفای آن به‌خوبی برنیایم اما خدا را شکر توانستم تا حدودی موفق شوم.

البته بهتر است مخاطبین نظر بدهند که فردی مثل من که نقش مامون را بازی کرده‌، توانسته‌ نقش یک پیامبر را باور‌پذیر بازی کند یا نه؟ البته انتخاب این دو نقش‌ یا نقش‌های دیگری که بازی کرده‌ام از سر یک اتفاق صرف نبوده. طبق اصول خودم نقش را انتخاب می‌کنم و فکر می‌کنم بازیگر برای انتخاب نقش در وهله اول نباید به منفی یا مثبت بودن آن فکر کند.

چون خصوصیات مهم‌تری برای انتخاب یک نقش وجود دارد که باید مد نظر قرار بگیرد. مثلا در مورد مامون برایم بسیار مهم بود به این نکته توجه کنم که چه می‌شود انسان تا این حد از مسیر انسانیت دور می‌شود. بازیگر باید در نقش چیزی را کشف کند و بعد بازی را قبول کند.
 

*مثلا چه خصوصیاتی؟ خود شما وقتی نقش مامون یا حتی حضرت ابراهیم(ع) را می‌خواستید بازی کنید چه خصوصیاتی در این دو شخصیت کشف کردید؟ 

شخصیت حضرت ابراهیم(ع) و مامون ویژگی‌هایی خاصی دارند که قابلیت‌های نمایشی را برای بازیگر ایجاد می‌کنند. مامون با اینکه یک شخصیت منفی تاریخی است اما در زمان حکومتش در ظاهر از علم و هنر اندیشمندان طرفداری می‌کرد. حتی شاید این جانبداری به‌خاطر وابستگی او برای حفظ تاج و تخت بوده اما به‌هر حال در عین حال که شیفته مقام بوده اما از سر مکر تلاش می‌کرده زوایای مثبتی هم در کارنامه‌اش داشته باشد.

بنابراین شخصیت او زوایای متعددی پیدا می‌کند. از طرفی این شخصیت در یک دوراهی عجیب قرار می‌گیرد که آیا با امام مدارا کند یا او را بکشد. با این ویژگی‌ها، مامون پتانسیل بالای نمایشی دارد. یک بازیگر باید این پتانسیل را در نظر داشته باشد. همه این خصیصه‌ها برای من در انتخاب‌هایم مهم بوده و قابلیت‌های نمایشی شخصیت را با توانایی خودم سنجیدم و پیشنهاد بازی در آن را پذیرفتم.

*در شخصیت حضرت ابراهیم(ص) هم این ویژگی‌های نمایشی را دیدید؟ 

بله، در شخصیت حضرت ابراهیم هم این ویژگی‌ها وجود دارد. اصلا مگر می‌شود یک پیامبر تک‌بعدی باشد و زوایای نمایشی نداشته باشد؟ وقتی قرار است ابراهیم فرزند خودش را به قربانگاه ببرد، باید چه حس و حالی داشته باشد. لحظه‌ای که می‌خواهد خانواده‌اش را در بیایان‌‌ رها کند و به فرمان خدا برود موقعیت نمایشی بی‌نظیری است. در همه این لحظات حضرت ابراهیم(ع) با خصوصیات و صفت‌هایی که یک پیامبر می‌تواند داشته باشد مانند راستی، صداقت، پاکی، عصمت و... بر سر چند‌راهی قرار می‌گیرد.

از طرفی همسرش را دوست دارد، فرزندی را که بعد از سال‌ها صاحبش شده دوست دارد اما خدا فرمان داده او را ذبح کند. برای همین بازی در نقش حضرت ابراهیم(ع) برای من خیلی مهم بود. پتانسیل خاصی که این شخصیت داشت من را جلب می‌کرد. البته این ترس هم بود که آیا این شخصیت را می‌توانم چنان که باید و شاید در بیاورم. به‌هر حال حضرت ابراهیم در یک سیر و سلوک قرار دارد و سخت است نشان دادن این حالات او که پیامبر خداست.

*ولی به‌نظر می‌رسد قبول بازی در نقش‌های دینی جدا از این تعاریف یک علاقه خاص شخصی را هم می‌طلبد. یعنی علاقه‌ای جدا از قابلیت‌های بازیگری و فنی. برای شما این‌طور نبوده؟ 

‌توجه داشته باشید که چنین شخصیت‌هایی واقعی هستند و نقطه‌ای مهم از تاریخ را تشکیل می‌دهند و از طرف مخاطب هم ارزیابی جدی‌تر و خطیر‌تری صورت می‌گیرد و آثار هنری معمولا ماندگار را فراموش نمی‌کند. به‌طوری که شاهدیم چنین سریال‌هایی به دفعات پخش می‌شوند. به همین دلیل کسانی به این کار‌ها می‌پردازند که مسئله بازیگری و فیلم برایشان فرا‌تر از یک شغل باشد. معمولا آن دسته از افراد جلب این‌‌گونه کار‌ها می‌شوند که جنبه معنوی را هم مد نظر داشته باشند. من هم همین‌طور بودم. 

*هیچوقت از این نترسیدید که شاید نتوانید نقش پیامبری را که دارای عصمت است درست بازی کنید؟

بازیگر قبل از اینکه شخصیتی را روی صحنه یا مقابل دوربین اجرا کند، مراحلی را تحت عنوان آماده‌سازی نقش می‌گذراند. این مرحله برای اینکه بازی بازیگر را باور‌پذیر‌تر کند بسیار با‌اهمیت است و با تحقیقاتی شروع می‌شود. یعنی ابتدا بازیگر مطالعاتی باید در خصوص شخصیتی که می‌خواهد در قالبش فرو ‌برود انجام می‌دهد. بعد هم راهکارهای حرفه‌ای دارد. این راهکار‌ها برای این هستند که شخصیت‌ از لحاظ دراماتیک آماده شود.

یعنی لحظات نمایشی آن شخصیت رقم بخورد. در این آماده‌سازی‌های حرفه‌ای تا جایی که می‌توانیم فاصله بین شخصیت و بازیگر را رفع می‌کنیم چراکه بین بازیگر و شخصیت یک شکاف زمانی و مکانی وجود دارد. خصوصا این شکاف در کارهای تاریخی بسیار عمیق است. البته این فاصله در کارهای تاریخی- مذهبی بیشتر و بیشتر می‌شود. بزرگ‌ترین چالش برای بازیگر پر‌کردن این شکاف زمانی و مکانی است. به‌هر حال این دوره آماده‌سازی را باید بازیگر طی کند که در کارهایی مانند ابراهیم خلیل‌الله(ع) من هم چنین دوره‌ای را طی کرده‌ام.

این دوره مطالعاتی در سطح عمومی است. چون بخشی از اتفاقات در فیلمنامه نوشته می‌شوند. بخشی از کلیات را هم که در فیلمنامه نمی‌آیند خودمان مطالعه و به منابع رجوع می‌کنیم اما این دوره مطالعاتی تنها شروع مسیر آماده‌سازی است. بعد از این مرحله اتفاقا کار بازیگر بسیار جدی‌تر شروع می‌شود. یعنی بعد از آن مرحله مشخصا روی شخصیت حضرت ابراهیم‌(ع) تمرکز می‌کنیم. در این مرحله ما مطالبی را مد نظر قرار می‌دهیم که بار نمایشی داشته باشند. به‌عبارتی ما خصوصیاتی از شخصیت حضرت ابراهیم را طراحی می‌کنیم که برای مخاطبین ملموس و قابل باور باشند تا مردم بتوانند با شخصیت‌های فیلم یا سریال رابطه برقرار کنند. بعد از این طراحی روی حرکات و سکنات شخصیت دقت می‌کنیم، که این موضوع بر‌می‌گردد به نحوه بازی در مقابل دوربین و مسائل حرفه‌ای دیگر. من مدت‌های طولانی وقتم را صرف مطالعه و تحقیق درباره زندگی حضرت ابراهیم(ع) و مامون کردم.

مقالات متعددی هم خودم نوشتم اما همیشه با خودم فکر می‌کردم این زمانی که من صرف می‌کنم آیا درست است یا خیر. وقتی این نقش‌ها را بازی کردم و بازتاب مردمی آن را دیدم متوجه شدم نه‌تنها زمانی که صرف کردم بیهوده نبوده بلکه بسیار هم بجا بوده. چون منطقی پشت این رفتار پیدا کردم و آنها را مقابل دوربین به اجرا درآوردم.

این مسئله نشان می‌دهد بازی در نقش‌های ماندگار آداب خاص خودش را دارد. البته که همه این پشت صحنه نقش‌ها را بیننده نمی‌بیند ولی حسی که آن نقش به بیننده القا می‌کند نشان می‌دهد که باید آداب بازی در نقش‌های ماندگار به‌دقت پشت سر گذاشته شوند و مطالعات دقیقی روی زندگی شخصیت‌های تاریخی صورت بگیرد. روی هر حرکت و رفتار آنها تمرکز شود تا بیننده بتواند آنها را بپذیرد.