چِلِه شوی مازندرانی‌ها؛ از کرک انار تیم پهلو تا چِلودَوِست

به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری؛  شب اول زمستان را "گت چله" می‌نامند و در این شب بنا به سنت دیرین همه افراد خانواده دور هم جمع می‌شوند و با خوردن هندوانه، انار و سایر میوه‌ها، ماست و آجیل، سرمای فصل زمستان را از خود دور می‌کنند. اعتقاد براین است که با خوردن ماست یا هنداونه در شب یلدا، هرگز در زمستان سردشان نخواهد شد.

در این شب دختران دم بخت با پوشاندن صورت خود، از هفت خانه چیزی می‌گیرند، اگر کسی آنها را ندید و نشناخت، حتماً به آنچه نیت کرده‌اند، خواهند رسید.

در شب یلدا، خوردنی های فراوانی از میوه های فصل تابستان چون، خربزه، هندوانه، انگور، انار، سیب، خیار، به و مانند آن استفاده می‌شود.

هر جای ایران که باشیم، انار یکی از میوه های اصلی شب یلدا است و اگر در شمال کشور، مازندران باشیم غذای اصلی شام یلدا هم با انار درست می شود.

"کرک انار تیم پهلو" اسم غذای شب یلدای مازندران است و چون به جز شمالی ها کسی نمی تواند اسمش را سریع به یاد بیاورد، به اسم خورش ناردون هم معروف شد. این غذا با مرغ یا با گوشت پرنده‌های بومی مثل اردک و مرغابی درست می شود.

آجیل و شب چره، که شامل دانه هایی چون گندم و نخود برشته، تخمه هندوانه و کدو، بادام، پسته، فندق، کشمش، انجیر و توت خشک است، در بسیاری از شب نشینی ها، مهمانی ها و گردش ها فراموش نمی شد و ولی در شب یلدا باید بر سر سفره باشد.

محقق و پژوهشگر تاریخ با بیان اینکه در واقع دی ماه را خورماه می گفتند خور به معنی خورشید و نخستین روز د‌ی ماه به خورماه مشهور بود، اشاره کرد: مردم معتقد بودند این روز پادشاه از تخت پایین می آید و لباس سفید می‌پوشد و با مردم عادی دور هم سر یک سفره غذا می‌خوردند.

احمد باوند با بیان اینکه شب یلدا یک لغت سریانی و به معنی ولادت است، تصریح کرد: از این شب به بعد کشاورزان استراحتشان شروع می شد و کشاورزان روز بعد شب یلدا با پادشاهان روی یک سفره غذا می خوردند چون از آن شب به بعد روز طولانی می شود.

وی با اشاره به اینکه نشستن دور کرسی برای خوردن آجیل‌های شب یلدا معمول بود، عنوان کرد: غذاهایی که می‌خوردند از میوه‌های سر درختی خودشان و آجیل هایی که خودشان خشک کرده بودند و غذاهای محلی مثل حلوا و برنج دست رنج خودشان استفاده می کردند.

وی افزود: مردم اعتقاد داشتند که غذا نباید در این شب اضافه بیاید و باید همه خورده شود به همین خاطر پرخوری در این شب زیاد بود.

باوند با عنوان به اینکه مازندرانی ها به دلیل آنکه انواع سیب را پرورش می دادند از میوه های خودشان برای این شب استفاده می کردند، اشاره کرد: پشت باغ پرچینی ساخته و سپس میوه ها را در علوفه خشکی که در داخل این پرچین ریخته بودند مخفی می کردند تا در این شب بتوانند استفاده کنند.

این پژوهشگربه انگیزه های پایدار ماندن این جشن اشاره کرد و با بیان اینکه شب یلدا طلوع خورشید و بلندترین شب سال است و همچنین نشانه اهریمنی شب شوم که فردا به کوتاهی می گراید، ادامه داد: در این زمان پایان برداشت محصول صیفی است و آغاز فصل استراحت در جامعه کشاورزی و همه کشاورزان از همه کار آسوده می شوند و شروع به شادی می کنند.

محقق و پژوهشگر تاریخ با اشاره به اینکه تا 40 سال پیش چیزی به نام شب یلدا نداشتیم و این سنت به دلیل پیشرفت تکنولوژی رواج پیدا کرد، عنوان کرد: در مازندران جشن "چِلِه شو" رواج دارد.

احمد باوند با بیان اینکه در تقویم طبری دو زمستان داشتند چله بزرگ و کوچک، افزود: چله بزرگ 40 روز است که از 30 آذر شروع می شود و تا 10 بهمن ادامه دارد و چله کوچک 20 روز که از 10 بهمن آغاز جشن سده شروع می‌شود و سرما و سوز آن بیشتر از چله بزرگ است.

وی در مورد باوری که در خصوص چله کوچک وجود دارد که اگر بخاطر بهار نباشد نوزاد را در گهواره نمی گذاشتم، اشاره کرد: آنان چله کوچک را بی رحم می دانستند یعنی اعتقاد بر این بود که چله کوچک چنان هوا را سرد می کند که حتی نوزاد ممکن است در گهواره از سرما بمیرد و فقط به خاطر بهار این کار را نمی کند.

باوند در خصوص فال گرفتن در شب یلدا با عنوان به اینکه در این شب چون روستا نشینان سواد نداشتند می رفتند پیش کدخدا یا روحانی دهکده اشان و غروب آفتاب برایشان میوه می بردند و تا برایشان فال بگیرد، اضافه کرد: روحانی روستا به ازای دریافت میوه فال همه اعضا خانواده را می گرفت و همچنین فال شاهنامه و فال و استخاره با قرآن هم گرفته می شد.

صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود

این محقق همچنین در خصوص اشعار شاعرانی که برای شب یلدا شعر گفتند، عنوان کرد: سعدی در خصوص شب یلدا می گوید "صحبت حکام ظلمت شب یلداست نور به خورشید جوی گو که بر آید"

"باد آسایش گیتی گر نزند بر دل ریش صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود"

"روز رویش چو براندازد شب نقاب زلف گفتی از روز قیامت شب یلدا برآمد"

"نظر به روی تو هر بامداد نوروزیست شب فراغ تو هر شب که هست یلدایست"

وی با اشاره به اینکه شب یلدا، انقلابی برای غلبه بر سرمای سخت زمستان است و در گذشته این شب را اهریمن می دانستند، افزود: چون شب یلدا شب طولانی بود در گذشته آتش روشن کرده و شب دور آن می نشستند و اعتقاد داشتند که اهریمن که همان شب بود بر آتش غالب می شود.

این پژوهشگر همچنین با اشاره به اینکه یلدا از ایران رفته اروپا درواقع گردهمایی خانوادگی است، ابراز کرد: فرزندان سعی می کنند به خانه پدر و مادرشان بروند.

باوند در خصوص کارکرد اصلی شب یلدا در زمان حال با اشاره به اینکه این جشن ها بهانه اند تا خانواده ها دور هم جمع شوند، گفت: مهمترین جشنی که این بهانه را فراهم می کند تا خانواده کانون اصلی خود را از دست ندهد جشن یلدا است چون فرهنگ همنشینی را باب می کند و تنها جشنی که نمی توان تنهایی برگزار کرد.

پژوهشگر فرهنگ و تارخ مازندران درباره میوه ها و آجیل های شب یلدا با اشاره به اینکه در بیشتر روستاها و سیستم کشاورزی گذشته شب چله جشن می گرفتند، اظهار کرد: در این شب کشاورزان دست نشانده ها و محصولات خودشان را در زیر کرسی خشک می کردند و در شب چله در کنار هم می خوردند.

سیروس مهدوی این شب را نماد استراحت زمین و خود کشاورزان عنوان کرد و گفت: کشاورزان بعد از تلاش بسیاری که برای تولید محصول انجام دادند در این زمان فرصتی پیش می آید تا بتوانند هم استراحت کنند و در کنارش از محصولاتی که خودشان کشت کردند بخورند تا برای یک ماه بعد شروع به کشت و کار کنند.

"چِلودَوِست"

وی در خصوص چگونگی نگهداری میوه هایی در چاه های قائم‌شهر که تا 23 متر عمق داشتند، گفت: در این شب از میوه ای به نام "چِلودَوِست" در این شب ها استفاده می شد، چلو دوست یعنی هندوانه را با طنابی طویل می بستند و در درون چاه قرار می دادند تا فاسد نشود و سپس در این شب استفاده می کردند.

مهدوی افزود: همچنین در این شب "لرزونک" درست می کردند که همان ژله است و نیز "ماماجیم جیم" که با نیشکر و کنجد درست می شد.

این پژوهشگر با بیان اینکه این شب ها فرصتی برای سله رحم است، تصریح کرد: در این شب بچه ها فرصتی پیدا می کنند که بازی هایی که یادگرفتند را به اشتراک بگذارند که ساده ترین آن یک قول دوقول بود که از این طریق مهارت چشم و دست و ذهن خود را آزمایش می کردند.

شب اول زمستان شبی برای استراحت زمین و ایجاد مهربانی در بین اعضاء خانواده ها که تنها شبی است که نمی شود تنهایی برگزار کرد؛ بنابراین تلاش کنیم شبی زیبا و به یادماندنی برای اعضای خانواده تدارک ببینیم.

انتهای پیام/س