آیا اتحاد 70 ساله آمریکا و عربستان یک بهار دیگر را خواهد دید؟

به گزارش گروه بین‌الملل باشگاه خبرنگاران جوان، پانزده سال پس از حملات تروریستی یازده سپتامبر 2001، تبعات آن سرانجام گریبان عربستان را گرفت و کنگره در یک اقدام کم‌سابقه، وتوی باراک اوباما رئیس جمهور این کشور بر ضد لایحه "عدالت علیه حامیان تروریسم" (جاستا) را با اکثریت آرا لغو کرد تا شکایت و درخواست غرامت بازماندگان 11 سپتامبر از دولت عربستان شکل قانونی به خود بگیرد. 

ریاض همانگونه که ماه‌ها پیش از طریق «عادل الجبیر» وزیر امور خارجه خود درباره تبعات تصویب این قانون به واشینگتن هشدار داده بود، روز گذشته با تکرار هشدارهای قبلی خود، صراحتاً اعلام کرد میلیاردها دلار دارایی خود را برای جلوگیری از خطر توقیف از سوی دادگاه‌های آمریکا از این کشور خارج خواهد کرد. ریاض همچنین تهدید کرد عواقب این اقدام کنگره بیش از هر کشور دیگری متوجه خود آمریکا خواهد شد.

عربستان در سالهای پایانی حضور اوباما در کاخ سفید دوران شیرینی را در روابط خود با آمریکا تجربه نکرد و اکنون با تصویب قانون جاستا که از هر دولتی که در حمله تروریستی به خاک آمریکا نقش داشته باشد، سلب مصونیت می‌کند، حمایت خود در کنگره آمریکا را نیز از دست رفته می‌بیند.

به نوشته نیویورک تایمز، نقطه آغاز جدایی میان آمریکا و عربستان به وقوع بهار عربی در منطقه باز می‌گردد. واشینگتن در سال 2011 برای نجات حسنی مبارک – دیکتاتور سابق مصر – به رغم سالها وفاداری او به آمریکا و خدمت به منافع این کشور در منطقه هیچ تلاشی انجام نداد و با این کار، تلویحاً به عربستان فهماند با تداوم بهار عربی ممکن است سرنوشتی مشابه مصر در انتظار آن باشد. اما از بخت مساعد عربستان، بهار عربی پیش از رسیدن به این کشور از ریل خارج شد و کودتای نظامی «عبدالفتاح سیسی» در مصر نیز وضع این کشور را مجدداً به نفع عربستان تغییر داد.

با این حال، نارضایتی آشکار دربار سعودی از بی‌تفاوتی آمریکا نسبت به سرنوشت متحدان منطقه‌ای خود همچنان به قوت خود باقی ماند تا اینکه اجتناب اوباما از اقدام نظامی علیه دولت بشار اسد - رئیس جمهور سوریه - در سال 2013، ریاض را با تمام هزینه‌هایی که برای براندازی دولت مشروع سوریه صرف کرده بود، بیش از پیش نسبت به قابل اتکا بودن متحد قدیمی خود ناامید کرد.

پس از آن بود که عربستان در سال 2014 برای زمین‌گیر کردن صنعت نفت ارزان (شیل) آمریکا وارد یک جنگ نفتی آشکار با این کشور شد و با افزایش تولید خود بهای 120 دلاری نفت را به زیر 40 دلار رساند؛ اقدامی که باعث تعطیلی بسیاری از سکوهای نفتی آمریکا به قیمت کاهش درآمدهای نفتی عربستان و در عین حال، دوری بیشتر دو کشور از یکدیگر شد. 

در این بین، امضای توافق هسته‌ای با ایران در سال 2015 نیز به نوشته گاردین، تقریباً به مقامات ریاض ثابت کرد واشینگتن دیگر مانند گذشته معتقد به نقش محوری عربستان در منطقه نیست و به دست آوردن ایران را به از دست دادن عربستان ترجیح می‌دهد. به نوشته این روزنامه انگلیسی، در چارچوب سیاست خاورمیانه‌ای جدید اوباما، گشایش در روابط با ایران ایده خوبی برای واشینگتن بود؛ اما برای عربستانی که ایران را دشمن همیشگی خود و خود را محور اصلی مناسبات منطقه می‌داند، به هیچ وجه خوشایند نبود.

در چنین فضایی اوباما در آوریل سال جاری (اردیبهشت 95) برای دیدار با پادشاه عربستان و شرکت در اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس برای چهارمین بار در طول دوران ریاست جمهوری خود وارد ریاض شد؛ اما توافق هسته‌ای با ایران، پا پس کشیدن از بحران سوریه و زمزمه‌های اولیه‌ای که در آن زمان درباره لزوم سلب مصونیت قضایی از دولت عربستان به دلیل مشارکت در حملات تروریستی 11 سپتامبر در کنگره آمریکا به گوش می‌رسید، تماماً با استقبال سرد عربستان از اوباما پاسخ داده شد. 

ملک سلمان – پادشاه عربستان – در اقدامی که به وضوح حاکی از ناخشنودی وی از عملکرد دولت اوباما بود، در حالیکه پیشتر استقبال گرمی از همتایان عرب خود در فرودگاه ریاض به عمل آورده بود، از رفتن به فرودگاه برای استقبال از اوباما امتناع کرد. به نوشته سی‌ان‌ان، حتی تلویزیون دولتی عربستان نیز لحظه ورود اوباما به خاک عربستان را تحت پوشش خبری خود قرار نداد.

در این میان، سیاست خارجی تهاجمی و ماجراجویانه عربستان طی سالهای اخیر نیز به نوبه خود فاصله این کشور با متحد قدیمی خود را بیشتر کرد. تهاجم نظامی عربستان به یمن به بهانه حمایت از دولت «عبدربه منصور هادی» رئیس جمهور فراری این کشور در برابر نیروهای انصارالله اگرچه با چراغ سبز آمریکا انجام شد، در ادامه به دلیل کشتار غیرنظامیان یمنی و انتقاد گسترده سازمان ملل و نهادهای حقوق بشری جهان، آمریکا را در موقعیت انتخاب بین ادامه یا سلب حمایت از عربستان قرار داد؛ تا جاییکه به نوشته وبسایت آتلانتیک، اوباما علناً در مصاحبه با رسانه‌ها سیاست‌های بی‌ثبات‌کننده عربستان در منطقه و رقابت شدید آن با ایران را مورد انتقاد قرار داد و جمعی از اعضای جمهوری‌خواه و دموکرات سنا را نیز به تلاش برای ممنوعیت فروش سلاح به این کشور واداشت. 

در چنین شرایطی، تصویب لایحه جاستا و لغو وتوی اوباما از سوی مجلس سنا و مجلس نمایندگان آمریکا آخرین میخی بود که به تابوت اتحاد قدیمی اما شکننده عربستان با آمریکا کوبیده شد و پازل نگرانی مقامات سعودی از متحد قدیمی خود را کامل کرد. با این حال، عربستان همچنان امیدوار است این تنش‌های فزاینده در روابط با آمریکا تنها محدود به دوره اوباما باشد؛ اما با توجه به انتقادات روزافزونی که طی چند ماه اخیر با شدت بیشتری در محافل سیاسی و رسانه‌ای آمریکا از تغذیه فکری تروریسم از سوی عربستان از طریق ترویج فرقه افراطی وهابیت صورت می‌گیرد، بدون تردید ترمیم روابط این دو کشور به این سادگی میسر نخواهد بود.

در واقع، افزایش موج تروریسم در آمریکا طی یک سال اخیر باعث شده است تمامی نگاه‌ها در داخل این کشور یکبار دیگر متوجه عربستان سعودی شده و بسیاری از مقامات و رسانه‌های اصلی خواهان تجدید نظر در اتحاد استراتژیک آمریکا با این کشور شوند. به نوشته وبسایت هیل، تا پیش از این، تنها باراک اوباما – رئیس جمهور آمریکا– به عنوان منتقد اصلی سیاست‌های عربستان شناخته می‌شد؛ اما اکنون تعداد صداهایی که در مخالفت با رابطه واشینگتن–ریاض به دلیل حمایت آل سعود از ترویج وهابیت و افراطی‌گری در سراسر جهان به گوش می‌رسد، بسیار بیشتر از گذشته است.

از سوی دیگر، با وجود آنکه بیشتر مقامات و سیاستمداران عربستان سعودی معتقدند در مقایسه با دموکرات‌ها، جمهوری‌خواهان نزدیکی بیشتری به این کشور دارند؛ تردیدهای زیادی در رابطه با حمایت «دونالد ترامپ» نامزد جمهوری‌خواهان از ریاض در صورت پیروزی در انتخابات وجود دارد. به نوشته گاردین، ترامپ در کنار انتقادات زیادی که تاکنون از جامعه مسلمانان آمریکا به عمل آورده، علناً عربستان را مسبب حملات تروریستی 11 سپتامبر معرفی و اعلام کرده است در صورت پیروزی در انتخابات، در خرید نفت از این کشور نیز تجدید نظر خواهد کرد.

«هیلاری کلینتون» نامزد انتخاباتی دموکرات‌ها نیز که از او به عنوان ادامه‌دهنده راه اوباما یاد می‌شود با وجود مواضع حمایت‌آمیز خود نسبت به ریاض، در بحبوحه تنش بر سر تصویب قانون جاستا در یک گفتگوی تلویزیونی بر خلاف اوباما از این لایحه حمایت و تاکید کرد هر فرد یا دولتی که بطور مستقیم یا غیرمستقیم از طریق حمایتهای مالی خود نقشی در تروریسم دارد، باید بهای آن را بپردازد.

بنابراین، با توجه به جو ضد سعودی حاکم بر فضای سیاسی و رسانه‌ای آمریکا، عربستان سعودی آنهم در شرایطی که اقتصاد این کشور به دلیل بهای پایین نفت یکی از بدترین دوره‌های خود را سپری می‌کند، چندان نمی‌تواند به حفظ اتحاد دیرینه‌ای که در سال 1945 میلادی سنگ بنای آن گذاشته شد، امیدوار باشد. بویژه آنکه آمریکا اکنون با تولید حدود 9 میلیون بشکه نفت خام در روز دیگر مانند گذشته نیازی به نفت عربستان ندارد و در صورتی که توافق فریز نفتی اخیر اوپک، بهای نفت را در بازارهای جهانی افزایش دهد، این احتمال وجود دارد که با شروع به کار مجدد سکوهای حفاری و رونق گرفتن صنعت نفت ارزان شیل بتواند مانند سال 2014 به بزرگترین تولیدکننده نفت در جهان تبدیل شود.

نویسنده: مهدی حاجت‌پور