فراموشی آیین تیرماه سیزده شو در مازندران

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری ، تیرماه سیزده شو به «لالی شو» معروف است و با برپایی آیین‌های ویژه و آماده کردن خوراکی‌ های سیزده گانه جشن گرفته می‌ شود.
جشن تیرگان که در زبان محلی به آن «تیرماه سیزده شو» گفته می‌ شود، همان جشن معروف ایرانیان باستان است که در تاریخ باستانی طبری مصادف با دوازدهم آبان ماه می‌ شود.

در رابطه با تاریخچه این جشن نیز روایات مختلفی وجود دارد.

برخی پیروزی کاوه بر ضحاک و جشن مهرگان را مبنای جشن می‌دانند و برخی از مردم معتقدند که تیرگان شب تولد حضرت علی (ع) است، ولی برخی نیز معتقدند که جشن تیرماه سیزه‌ شو یکی از کهن‌ ترین جشن‌ های ایرانیان و مردم مازندران بوده و ارتباطی به تولد حضرت علی (ع) یا اسلام ندارد.

جشن تیرگان، جشنی به بلندای تاریخ پیش از اسلام

جشن تیرگان در تاریخ پیش از اسلام در ایران بزرگ وجود داشت و با برپایی آیین‌های ویژه و آماده کردن خوراکی‌ های سیزده گانه جشن گرفته می‌ شود.

علیرضا صالحی یکی از اهالی منطقه سوادکوه در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری ، درباره این آیین کهن مازندرانی گفت: در گذشته در غروب روز سیزده جوانان هم با در دست داشتن چند ترکه‌ای بلند با کیسه‌ای به انتهای آن بسته شده است، همراه کودکان به در خانه‌ ها رفته و با سر و صدا و کوبیدن چوب به در خانه‌ ها و لال بازی و گاهی همراه با خواندن شعر «لال بیَمو، لال بیَمو، پارسال و پیرار بیَمو، چِل بَزِن دیگِ بَزِن، لال اِنِه لالَک اِنِه، سال و ماه ارزون بوه، لال مار رسوا نَوِ، لال اِنِه لالَک اِنِه، پار بورده امسال انه» از صاحب خانه تقاضای هدیه می‌کنند و صاحب خانه هم اغلب به آن‌ها پول، میوه و شیرینی می‌ دهد.

وی افزود: در این شب افزون بر خوراکی هایی که مناسب مهمانی است بنابر رسم خوراکی‌ های ویژه‌ ای نیز تدارک دیده می‌ شود و شیرینی دستی به نام «پِتی بَزه نون» و شیرینی دیگری به نام «کماج» است و گردو و سنجد و شیرینی و میوه و چای را می‌ گذارند و افراد خانواده دور آن جمع می‌ شوند.

سونیا صالحی یکی از بانوان منطقه سوادکوه در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری ، گفت: برای اینکه این آیین کهن مازندرانی فراموش نشود فرزند خود را به صورت شخصیت لال در آوردم تا از همین کودکی با این آیین قدیمی آشنا شود.

وی افزود: شگون چوب خوردن از لال نیز از دیگر مراسم ویژه این جشن است به گونه‌ای که در این شب شخصی با لباس مبدل، دستمالی به سر بسته و صورتش را سیاه می‌کند و مانند لال‌ها با کسی حرف نمی ‎زند، این شخـص که او را «لال، لال مار و لال شیش» می‌گویند با همراهی چند نفر وارد خانه‌های محل می‌شود و با چوب و ترکه‌ای که در دست دارد، ضربه‌ای به ساکنان خانه می‌زند.

صالحی گفت: مازندرانی‌ ها آمدن لال را به خانه و کاشانه خود به فال نیک می‌گیرند و باور دارند که «لال» هر کس را بزند تا سال دیگر مریض نمی‌ شود.

بیگانگی نسل امروز با آیین کهن جشن تیرگان

بسیاری از مردم مازندران که به صورت تصادفی از آن‌ها درباره این آیین کهن سوال پرسیدم بی اطلاع بودند و بعضی‌ ها هم تا به حال اسم لال شو را نشنیده بودند.

طوبی اصانلو کارشناس مردم شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری ، گفت: تیرگان مازندران به لحاظ هم زمانی و هویت می‌ توان آن را مهرگان تبرستان برشمرد که این جشن در زبان محلی به آن «تیرماه سیزده شو» گفته می‌شود همان جشن تیرگان ایرانیان باستان است که در تاریخ تبری مصادف با دوازدهم آبان ماه برگزار می‌ شود.

وی افزود: این جشن جزء کهن آیین‌ هایی است که مازندرانی‌ ها اجرای همه ساله آن را پر از برکت می‌ دانند و معتقدند اگر همه ساله برگزار شود نه کسی بیمار می‌ شود و نه محصولی خشک می‌ شود.

اصانلو با بیان اینکه تیرماه سیزده درست زمانی اجرا می‌ شود که فصل کاشت کشاورزان به اتمام می‌رسد و در واقع مرز بین کاشت و داشت است، گفت: آن شب، شب شکرگزاری برای سال گذشته به درگاه خداوند و درخواست از درگاه او تا سالی پربارتر از سال قبل است.

کارشناس مردم شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران با بیان اینکه تیرماه سیزده شو به «لالی شو» معروف است و با برپایی آیین‌های ویژه و آماده کردن خوراکی‌ های سیزده‌گانه جشن گرفته می‌ شود، افزود: در این شب همه خانواده کنار هم جمع شده و تا پاسی از شب به خوردن تنقلات و گوش دادن به قصه و افسانه بزرگ تر‌ها سپری می‌کنند.

اوصانلو گفت: مازندرانی‌ ها برای جشن تیرگان خوراکی‌ هایی تهیه می‌کنند که به لهجه محلی به آن «خارچی یا کاچی» گفته شده که شامل انواع شیرینی‌ هایی است که در خانه تهیه می‌ شود.

وی با بیان اینکه شگون چوب خوردن از لال نیز یکی دیگر از مراسم ویژه این جشن است، افزود: انتخاب لال به این شکل است که از بین اهالی محل فردی که به خوش نامی و خوش‌قدمی معروف است را انتخاب کرده و لال موظف است از غروب آن روز یعنی دوازدهم در چشمه محل غسل کرده و سکوت پیشه کند تا شب سیزدهم وظیفه لال شدن و حرف نزدن به این دلیل است که اهالی معتقد هستند فردی که لال است نمی‌ تواند حرف بزند پس هیچ غیبت و کار ناشایستی از او سر نمی‌زند و به همین دلیل او را واسطه قرار داده و به عنوان ضامن از درگاه خداوند درخواست می‌کنند که به پاکی او گناهان دیگران نیز بخشیده شود.

کارشناس مردم شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران گفت: شاخه درختی که لال در دست دارد به این دلیل است که آن‌ها معتقد هستند آرش کمان‌گیر که به تیر و کمانش معروف است و به طور دقیق انداختن تیر آرش از کمان برای مشخص کردن مرز ایران و توران مصادف با این روز است.

اوصانلو افزود: به دلیل این هم زمانی چوب بزرگی که در دست لال قرار دارد به نیت کمان آرش و تیر کوچک نیز به نیت آرش است.

وی گفت: لال آن شب در خانه اهالی روستا رفته و با تیری که در دست دارد بر محصولات انبار زده و اگر در خانه‌ ای کسی بیمار بود به سراغ او می‌ رود و شفایش و اگر درختی بی‌ثمر و زنی نابارور برای باروری او ترکه‌ ای بر آن‌ها زده تا سال آینده اتفاقات خوش یمن برایش رخ دهد.

کارشناس مردم شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران افزود: در روایت دیگری این شب به پاس ستاره تیشتر که ستاره باران زا است برای نجات کشاورزان و آبیاری محصولات در طول یک‌سال برگزار می‌ شود و اعتقاد اهالی بر این است پس از این روز کار کشاورزان رونق گرفته، خشک سالی اتفاق نمی‌ افتد و آب در نهر‌ها جاری می‌ شود.

اوصانلو گفت: مازندرانی‌ها اعتقاد دارند در این شب هیچ کسی نباید از کسی کدورتی داشته و قهر باشد و اگر هم چنین است برای رفع کدورت باید به خانه هم رفته و از دل یک دیگر درآورند.

وی با ببان اینکه اجرای این رسم دیرین یک شناسنامه از هویت ملی است، افزود: هر ساله بخشی از این آیین کهن حذف شده است.

کارشناس مردم شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران افزود: این آیین نسبت به سایر آیین‌ ها که فقط برای سرگرمی و یا ایجاد فضا‌های شاد و تنها ابراز احساسات شخصی اجرا می‌ شود دارای وجوه کاربردی بیشتر و حتی سودمندتری است.

اجرای سنت تیرماه سیزده شو با ایجاد فضایی شاد و صمیمی امکانی برای آموزش صحیح به نسل آینده را فراهم می‌ کند به دلیل اینکه امروزه ثابت شده که آموزش‌ هایی که در بستر تفریح و سرگرمی و توام با فضایی شاد و طرب بخش به آموزندگان منتقل شود بسیار تاثیرگذارتر از شیوه‌ های آموزشی خشک و همراه با امر و نهی به روش آموزشی قدیم است.

گزارش از سیده حکیمه موسوی

انتهای پیام/ م