کاپیتولاسیون، میراث ننگینی که از صفویه به قاجاریه رسید/چرا ایران برای مستشاران آمریکایی بهشت برین شد؟

درست در روزهایی که در آستانه اعمال تحریم‌های مجدد آمریکا هستیم، تصویب لایحه ننگین کاپیتولاسیون در مجلس شورای ملی به ما یادآوری می‌کند که ماهیت آمریکا در سالیان دراز تغییر نکرده است.

به گزارش خبرنگار حوزه احزاب و تشکل‌های گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان،  تصویب لایحه‌ای جنجالی در مجلس اعتراض جدی نخبگان و علما را به همراه داشت، شاید در وهله اول گمان کنید که این مسئله به مخالفت نمایندگان با تصویب لوایح مرتبط با FATF برگردد، اما جالب است بدانید که سابقه در خواست‌های استعماری آمریکایی‌ها شاید به نیم قرن گذشته می‌رسد.

درست در روزهایی که در آستانه اعمال تحریم‌های مجدد آمریکا در ماه نوامبر هستیم، تصویب لایحه ننگین کاپیتولاسیون در مجلس شورای ملی  با فشار ایادی آمریکا در سال ۱۳۴۳  پرده از ماهیت استکباری این دولت دژخیم برمی‌دارد و به ما یادآوری می‌کند که ماهیت آمریکا همانطور که رهبر فرزانه انقلاب نیز بر آن تاکیدات بسیاری را بر آن دارد، در سالیان دراز تغییر نکرده است.

قرارداد ننگین کاپیتولاسیون، میراث نانوشته دوران صفویه برای دوران پهلوی‌

واژه کاپیتولاسیون از منظر حقوقی به پیمان‌هایی گفته می‌شود که حقوق قضاوت کنسولی و حقوق برون مرزی را به کشور دیگری در قلمرو حاکمیت ملی کشور میزبان اعطا می‌کند. واژه‌ای که نام آن با گرفتن شدن استقلال کشورها مترادف شده است.

درباره چگونگی و زمان آغاز این لایحه ننگین مورخان تاریخی نوشته‌اند که مقررات کاپیتولاسیون در دوران صفویه به صورت نانوشته برای تاجران اروپایی رعایت می‌شد اما به صورت رسمی برای اولین بار در دور دوم جنگ‌هایی ایران و روسیه در قرارداد ترکمانچای نسبت به اتباع روسی حاضر در ایران اجرا شد.

هرچند این مساله تنها به دوره قاجاریه محدود نشد و این مساله تا زمان دولت پهلوی هم ادامه داشت، با این تفاوت که حکام دولت پهلوی در سیاست ذلیلانه‌ای که نماد اوج حقارت و استعمار ایران در دوره پهلوی توسط آمریکا است، به این قانون در مجلس شورای ملی مشروعیت دادند  با اجرای این قانون به مستشاران آمریکایی این مصونیت داده می‌شد تا هر کاری که می‌خواهند را در ایران  انجام دهند.

مسکوت ماندن لایحه کاپیتولاسیون در دولت بریتانیایی علم 

عباس سلیمی نمین تاریخ‌شناس معاصر کشورمان در گفت‌وگویی مشروح به تبیین دقیق این مساله پرداخت و به سابقه تاریخی این لایحه اشاره کرد. به گفته او  لایحه کاپیتولاسیون در دوره پهلوی ابتدا در دولت علم با فشار آمریکایی‌ها در دستور کار قرار گرفت، اما به دلیل اینکه علم یکی از عناصر انگلیسی به شمار می‌آمد خیلی مایل به پرداخت هزینه آمریکایی‌ها نبود و به همین دلیل پس از مطرح شدن این موضوع در دولت وقت، برخی وزرا  مخالفت جدی خود را با این طرح اعلام کردند، در نتیجه پس از این کاپیتولاسیون در کابینه علم مسکوت ماند.

مساله‌ای که سلیمی نمین از آن به عنوان رقابت آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها برای گرفتن امتیاز بیشتر در ایران یاد کرده و تاکید می‌کند که اگرچه لایحه کاپیتولاسیون با فشار آمریکایی‌ها در دستور کار دولت علم قرار گرفت اما چون علم یک عنصر انگلیسی بود خیلی مایل نبود برای آمریکایی‌ها هزینه پرداخت کند.

رقابت آمریکا و انگلیس برای گرفتن امتیاز بیشتر از ایران 

رقابت ایادی آمریکایی و اروپایی در آن برهه به جایی رسیده بود که در تاریخ نوشته‌اند وقتی در دولت علم برای تصویب لایحه کاپیتولاسیون بحث و بررسی می‌شود، وزیر دادگستری با اشاره به اینکه این قرارداد استثماری دوران قدیم است، از عدم تمایل ملت ایران برای این تصویب این لایحه می‌گوید و دلیل خود را برای این مساله گران تمام شدن کاپیتولاسیون عنوان می‌کند.این در حالی است که مخالفت آنان نه تنها به خاطر مردم نبود بلکه تنها به دلیل منافع دولت مورد حمایت آنان بود. در نتیجه بعد از مخالفت بعضی از وزرا کاپیتولاسیون در کابینه علم مسکوت می‌ماند.

کاپیتولاسیون ایران را برای مستشاران  آمریکایی بهشت برین می‌کرد

سلیمی نمین در ادامه به تشریح جزییات بیشتری از تصویب این لایحه‌ استعماری که منجر به ایجاد امنیت بیشتر برای اتباع آمریکایی‌ها  شده بود،می‌پردازد. مساله‌ای که به گفته این تاریخ‌شناس معاصر تنها حربه‌ای برای ترغیب کردن آمریکایی‌ها در ایران  بود و به واسطه آن می‌توانستند هر کاری را انجام دهند، تعرض و تجاوزهای زیادی داشته باشند و در واقع این مسئله یک جاذبه مناسبی برای آمریکایی‌ها نام گرفته بود که آزادی عمل داشتند تا هر کاری که می‌توانند در ایران انجام دهند و هیچ قانون آن کشور نتواند برای آن ها مانعی ایجاد کند.

هرچند در کنار این موارد حقوق نجومی مستشاران آمریکایی را نیز باید در نظر گرفت که در کنار امتیازهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، ایران را  بهشتی برین را برای آنان مبدل می‌کرد، در نتیجه تعجیل آمریکایی‌ها برای تصویب این موضوع بدون دلیل نبود و آنان از تمامی ابزارهای خود استفاده می‌کردند تا این قانون را تصویب کنند.

رقابت روباه پیر و آمریکای استعمارگر برای سلطه بیشتر بر ایران

قبل از آمریکایی‌ها افراد وابسته به دولت انگلیس بر ایران مسلط بودند که در دوران تسلط خود یک شبکه مدیریتی، اقتصادی و فرهنگی ایجاد کردند که از طریق ایجاد سازمان‌های مخفی، نیمه مخفی و علنی شبکه ای را در ایران به وجود آوردند که این شبکه حافظ منافع آنها به حساب می‌آمد و به بهترین وجه ممکن برای آن‌ها عمل می‌کرد.

بعد از کودتای 29 مرداد یک رقابتی بین آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها به وجود آمد، اگرچه  سهمیه خود از نفت را مشخص کرده بودند اما به لحاظ مدیریتی به شدت بین انگلیسی‌ها و آمریکایی‌ها رقابت جدی بود که در عرصه های مختلف نمایان می کرد و تقابل جدی با یکدیگر داشتند. مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران در ادامه سخنان خود به تشریح مثال‌هایی از تقابل آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها پرداخت.

در عرصه سیاسی وقتی دولت شریف امامی روی کار بود به دلیل اینکه یک  عنصر انگلیسی به حساب می آمد، آمریکایی‌ها به شدت تظاهرات برگزار کرده و این دولت را تخریب می‌کردند و زمانی هم که دولت آمریکایی‌ها روی کار بود انگلیسی‌ها تظاهرات برگزار می کردند، در نتیجه به خاطر تقابلی که میان دو دولت به همین خاطر عمر دولت‌ها در دهه 30 بسیار کوتاه بود و کارشکنی‌های جدی صورت می‌گرفت.

به گفته این استاد تاریخ در آن برهه تاریخی آمریکایی‌ها در عرصه فرهنگی کتابی را با عنوان فراموشخانه علیه رقیب بریتانیایی خود منتشر کردند و به دنبال این مساله انگلیسی‌ها هم کتاب میراث خوار استعمار علیه برخی عوامل آمریکایی منتشر کردند که در نهایت انگلیسی‌ها سروری آمریکایی‌ها را پذیرفتند اما همچنان در این مساله دعوا داشتند.

یکی از مسائلی که این استاد تاریخ به آن اشاره کرده است تلاش و تعجیل آمریکایی‌ها برای تصویب هرچه زودتر کاپیتولاسیون بود چراکه آنان درصدد بودند تا نیروهای خود را در ایران مستقر کنند و از این طریق زمینه برتری خود را فراهم کنند.

بعد از تصویب قانون کاپیتولاسیون نزدیک به 50 هزار مستشار وارد ایران شدند که به موجب آن همه سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها تحت سرپرستی مستشاران آمریکایی قرار می‌گرفتند و این مساله جز با تصویب لایحه کاپیتولاسیون ممکن نبود.

انگلیسی‌ها در زمان تسلط خود در ایران به این تعداد نیرو نیاز نداشتند چراکه شبکه نیروی انسانی را تربیت کرده بودند که آنان را از این کار بی‌نیاز می‌کرد اما آمریکایی‌ها برای رقابت با انگلیسی‌ها نیاز داشتند تا نیروی انسانی به ایران بیاورند و بر دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف مسلط شوند که در نهایت نیز چنین اتفاقی افتاد.

انگلیسی‌ها در رقابت با آمریکایی‌ها تسلیم شده و فرمانروایی آمریکایی‌ها را پذیرفتند تا جایی که از دولت هویدا به بعد همواره مدیران وابسته به انگلیسی‌ها در اقلیت و مدیران آمریکایی در اکثریت بودند.

خیلی از کسانی که به آمریکایی ها وابستگی داشتند که همیشه تذکر می دادند که با تصویب این قانون با  اعترضات مردم ایران رو‌به رو شده و ملت ایران این سلطه را نخواهند پذیرفت اما آمریکایی با هر ترفندی این قانون را به هر صورتی که ممکن بود برمردم ایران تحمیل کردند.

امام خمینی «ره» چگونه با این تصویب لایحه مقابله کردند؟

نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که این لایحه به صورت مخفی تصویب شد، اما سوال اینجاست که امام چگونه از تصویب این لایحه استعماری آگاهی پیدا کرد، سلیمی نمین مورخ و رئیس تدوین تاریخ ایران در این باره معتقد است، امام خمینی «ره» از طریق آقای تولیت به مصوبات دست یافت که متن مذاکرات را در اختیار ایشان قرار داد. به گفته سلیمی نمین تولیت از رجال دوران پهلوی به حساب می‌آمد که به دلیل فساد و وابستگی پهلوی از شاه دور شد.

در پایان باید گفت درسی که باید از این مساله بگیریم استبدادی بودن ماهیت استکباری آمریکاست که در طی سالها تغییر نکرده است اما آنچه موجب شده تا ملتی زیر بوق استعمار نرود، اطاعت از منویات رهبر فرزانه انقلاب است که با تبعیت از آن می‌توان با استقلال به پیروزی رسید.

پوریا کریمپور

انتهای پیام/