آیین‌های سنتی آذربایجان در نوروز/ از تکم گردانی تا شال اندازی
عید نوروز به عنوان یک میراث کهن در جای جای ایران اسلامی به شکل‌های مختلفی گرامی داشته می‌شود و در آذربایجان شرقی نیز آیین‌های سنتی خاصی در این ایام برگزار می‌شود.
به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از تبریز،عید بهترین بهانه برای دیدار و در کنار هم بودن است، زمستان که به نیمه می‌رسد موسم بهار نه تنها در شهر بلکه در وجود آدمی شروع به وزیدن می‌کند و دلت را به سمت بهار به پرواز در می‌آورد، همه در تکاپوی پذیرایی بهار و نوروز هستند از خانه تکانی دل گرفته تا خرید خوراکی و پوشاک، آنچه به چشم می‌آید شادی، خنده، شور و نشاط است.
آئین‌ها و آداب و رسوم قدیمی هر سرزمینی، یادگار‌هایی گران سنگ و پرب‌ها از گذشته‌های دور مردم آن منطقه است.
نوروز بزرگترین و باشکوه‌ترین عید مردم آذربایجان شرقی مانند سایر مناطق است. رسم‌ها و جشن‌های نوروزی که در گوشه و کنار استان برگزار می‌شود.
بخشی از میراث فرهنگی و همچنین یکی از بزرگترین جاذبه‌های فرهنگی این منطقه به شمار می‌آید.
تمامی آداب و رسوم به خصوص عید باستانی نوروز در دل این تعاملات فرهنگی دچار فراز و نشیب شده و امروز هم مردم این دیار آئین نوروز را با رسوم خاصی برگزار می‌کنند.
آئین‌های نوروزی در هر دیار رنگ و بوی خاص دارد، ولی در آذربایجان شرقی، رنگین کمان اقوام و ادیان به مانند یک مجموعه کوچک از ایران گرد هم آمده و ویژگی‌های منحصر به فردی به این آئین در این دیار بخشیده‌اند.
«بایرام سوفراسی» یکی از آئین‌های قدیمی در آذربایجان شرقی
برپایی سفره عید یا نوروز در هنگام تحویل سال یکی از رسم‌های ویژه در آذربایجان شرقی است که به آن بایرام سوفراسی نیز می‌گویند. چند ساعت مانده به تحویل سال سفره‌ای در خانه‌ها گسترده می‌شود و انواع میوه‌ها و خوراکی‌های محلی بر روی سفره عید قرار داده می‌شود.
جالب هم اینکه برخلاف بسیاری از مناطق دیگر کشور، هفت سین نیز روی این سفره نهاده می‌شود.
نخود ممقان، میان پر اسکو، سوجوق و باسلوق مراغه، آب نبات شکری تبریز و کشمش و سبزه آذرشهر و مراغه، انجیر شیرازی و خرمای صوفی از خوراکی‌هایی است که در این سفره قرار داده می‌شود.
البته سایر خوراکی‌ها نیز در سفره عید مردم آذربایجان شرقی دیده می‌شود که گردو، بادام، پسته و انواع شیرینی‌ها: لوز، قرابیه و نوقا و آجیل چهارشنبه سوری و آجیل سفره عید را شامل می‌شود.
علاوه بر تنقلات ذکر شده برخی خانواده‌ها در سفره عید اقلام خوراکی‌های نظیر نان کنجدی مغز دار موسوم به بایرام چوره یی (نان عید)، آش بورانی، مربای کنجد، مربای بادمجان، مربای زردآلو، بادام و شیره انگور، کدو تنبل، دلمه برگ انگور و تخم مرغ رنگین آب پز شده نیز می‌چینند.
روی سفره نوروزی افزون بر خوراکی‌های ذکر شده آینه، لاله، شمع، قرآن، کاسه‌ی پر از آب، ماهی و یک بشقاب پلو، سکه، سبزه سبز شده از گندم، نخود و یا عدس می‌گذارند که هریک از خوراکی‌ها در فرهنگ مردم آذربایجان شرقی معنا و مفهومی نمادین دارد.
«تاباخ» برای تازه عروس‌ها
بردن هدیه که به آن «تاباخ» گفته می‌شود برای تازه عروس‌ها نیز از دیگر رسوم استان است. همزمان با عید نوروز در استان آذربایجان شرقی مرسوم است که برای تازه عروس‌ها هدایایی به عنوان عیدی برده می‌شود.
در این روز‌های پایانی سال خانواده داماد هدایا و میوه و شیرینی روی سینی‌ها گذاشته و به خانه عروس می‌روند. این رسم بیشتر در شهرستان آذرشهر انجام می‌شود. البته دادن هدیه به تازه عروس‌ها در همه مناطق استان مرسوم است.
هدایا شامل شیرینی، آجیل چهارشنبه، طلا و جواهرات و پارچه و یک بشقاب غذای چهارشنبه آخر سال که آن‌ها را در مجمعین گذاشته و به خانه عروس می‌فرستند.
«صله ارحام» دیگر آئین ویژه نوروز در آذربایجان شرقی
در آذربایجان شرقی مدت کوتاهی پس از تحویل سال خانواده‌ها راهی خانه اقوام و دوستان و در نخستین ساعات سال جدید به دیدار بزرگتر‌ها می‌شتابند تا بدین وسیله دل‌هایشان جانی دوباره بگیرد.
حفظ حرمت و احترام به بزرگتر‌های فامیل در کنار همه اعیاد و آداب و رسوم در آذربایجان شرقی از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است به گونه‌ای که اولین روز و اولین منزلی که مورد دید و بازدید در اعیاد به ویژه عید نوروز قرار می‌گیرد منزل و خانواده بزرگترین عضو خانواده است.
از آثار این بازدید‌ها و دیدار‌ها آگاهی از حال و احوال یکدیگر است همین آگاهی‌ها گاهی می‌تواند بار مشکلات را از دوش عده‌ای بر دارد. به طور حتم حس همنوع‌خواهی و دگرخواهی در ذات مردم آذربایجان شرقی نهفته است.
رواج شال اندازی در روستا‌ها
یکی از رسم‌های رایج در اکثر روستا‌های آذربایجان شرقی شال اندازی یا قورشاخ ساللاماخ است. پس از آنکه آتش افروزی به پایان رسید و همه به خانه‌هایشان بازگشتند، پس از شام جوان‌ها و نوجوانان به پشت بام‌ها می‌روند از روزنه سقف خانه‌ها شال- دستمال چهارگوش متصل به چند متر طناب- خود را به داخل خانه آویزان می‌کنند و اهالی خانه داخل آن بادام، گردو و کشمش پر می‌کند، گره می‌زنند.
گذاشتن تخم مرغ رنگی آبپز شده و جوراب و پول در داخل شال نیز رسم است. به طور کلی این گونه است که می‌گویند در برخی نقاط پسر‌های نامزد دار برای عروس هدیه‌ای تهیه کرده و با همان شال به داخل خانه می‌فرستند که گاهی عطر و صابون یا پیراهن است و اگر وضع مالی خوبی داشته باشد انگشتری طلا.
در مقابل خانواده عروس هم پیراهنی نو و جوراب در شال گذاشته و سپس به پشت بام رفته و پسر را برای صرف شام به خانه دعوت می‌کنند.
زیارت اهل قبور
زیارت اهل قبور در آستانه عید نوروز، در میان مردم آذربایجانی شرقی رایج بوده و شادی‌های این روز را همراه با قرائت فاتحه و احسان کردن با اموات خویش تقسیم می‌کنند از این رو طبق رسم معمول روز قبل از عید اعم از اعیاد مذهبی مانند عید فطر و قربان یا اعیاد ملی، در آخرین پنجشنبه سال باید به زیارت اهل قبور رفت.
«تکم چی‌ها» رسمی فراموش شده
تکم گردانان بین دو چهارشنبه آخر سال که در آذربایجان شرقی به این روز‌ها «کول چرشنبه» و «گول چرشنبه» می‌گویند، به کوچه‌ها می‌آیند و با خواندن شعر‌هایی همراه با تکم گردانی، فرا رسیدن نوروز را مژده می‌دهند.
این آئین از جمله رسم‌های زیبای ایام نوروز در آذربایجان شرقی است که به فراموشی سپرده شده است.
تکم چی به طور نمادین، بز ساخته شده از قطعات چوب را در کوچه‌های روستا‌ها و شهر‌ها می‌چرخاند و در حالی که اشعاری به زبان ترکی و با صدای دلنشین می‌خواند.
تکمچی با خواندن آواز و تصنیف به در خانه‌ها می‌رود و آمدن بهار را مژده می‌دهد: آی تکمین کندی وار، کمندی وار کندی وار / هر قاپودا اویناسا، بیر نلبکی قندی وار
ترجمه: تکم ده دارد / کمند دارد و ده دارد / جلوی هر دری برقصد / یک نعلبکی قند پاداش دارد...
خانواده‌ها با دادن شیرینی، هدیه و یا گاهی پول که به آن «بایرام پایی» می‌گویند، به تکم چی پاداش می‌دهند.
نوروز در حال رسیدن است و بدون شک اجرای این آئین‌ها و رسوم باعث شور و نشاطی مضاعف در جامعه می‌شود.
خبرگزاری مهر
انتهای پیام/ش
