آیا علاوی عراق را از بحران خارج می‌کند؟

به گزارش گروه بین‌الملل باشگاه خبرنگاران جوان، عراق در چند ماه گذشته درگیر پروژه‌ای امنیتی- سیاسی شده است. از مهرماه تظاهراتی در اعتراض به وضع اقتصادی و فساد اداری در شهر‌های عراق به وجود آمد. در ابتدا مردم برای بهبود وضع معیشتی خود اعتراض کردند، اما این روند چندان طول نکشید و تظاهرات تبدیل به یک پروژه شد. این پروژه چند بخش داشت. از یک طرف به دنبال آن بودند که با تحریک و تطمیع معترضان، آن‌ها را همچنان در خیابان نگه دارند تا دولت مرکزی بغداد از لحاظ امنیتی با چالش مواجه شود و از سوی دیگر با فشار بر عادل عبدالمهدی نخست وزیر عراق به دنبال استعفای وی بودند.

البته میزان کسانی که از سوی آمریکا، امارات و عربستان در عراق تطمیع شدند بسیار ناچیز بود، اما سعی کردند با کشاندن اعتراضات به خشونت، آتش زدان اموال عمومی و کشتن برخی از معترضان این گزاره را القا کنند که مردم عراق همه علیه دولت مرکزی هستند. در نهایت نیز عادل عبدالمهدی با مشاهده این وضع و با هدف جلوگیری از تشدید خشونت‌ها استعفا داد. از زمانی که وی استعفای خود را اعلام کرد چند گزینه برای نخست وزیری معرفی شد، اما با کارشکنی برخی گروه‌ها همراه بود. در نهایت عراق از مهرماه شاهد اعتراضات ضد دولتی بوده است.

پس از استعفا، عادل عبدالمهدی نخست وزیر دولت پیشبرد امور شد. تا اینکه در نهایت برهم صالح، رئیس جمهور عراق محمد توفیق علاوی را به عنوان نخست وزیر جدید این کشور معرفی کرد. حال سوال اساسی این است که آیا محمد توفیق علاوی خواهد توانست عراق را از وضع بی‌ثباتی کنونی نجات دهد و چالش‌های پیش روی وی چیست؟ 

محمد توفیق علاوی کیست؟

محمد توفیق حسین علاوی ۶۵ ساله، فارغ التحصیل رشته معماری از دانشگاه آمریکایی بیروت است. در ابتدای جوانی، وارد حزب الدعوه شد و ارتباط نزدیکی با شهید سید محمد باقر صدر داشت. اما بعد‌ها به دلیل اختلافات فکری از این حزب کناره گرفت. علاوی در سال ۲۰۱۲ میلادی در دولت نوری المالکی به عنوان وزیر ارتباطات معرفی شد که پس از مدتی استعفا کرد. گفته می‌شود از نظر فکری نزدیک به پسر عموی خود، ایاد علاوی (نخست وزیر اسبق عراق) بوده و همیشه در فهرست سیاسی وی در انتخابات شرکت کرده است.

علاوی قائل به تاسیس یک دولت مدنی در عراق بوده و بر مسئله وحدت بین شیعیان و اهل سنت عراق تاکید دارد. در نهایت دوازدهم بهمن ۱۳۹۸ برهم صالح (رئیس جمهوری عراق) «محمد توفیق علاوی» را مأمور تشکیل کابینه جدید این کشور کرد و به این ترتیب علاوی رسماً نخست وزیر عراق شد. علاوی بلافاصله پس از انتصاب به عنوان نخست وزیر جدید عراق در پیام تصویری پس از اعلام اینکه به این سمت انتخاب شده از معترضان خواست که تا زمان تحقق مطالباتشان به تجمع خود ادامه دهند. علاوی در این پیام که در فیس‌بوک و رسانه‌های عراقی منتشر شد، گفت که اگر شجاعت مردم نبود، این تغییرات در کشور اتفاق نمی‌افتاد.

چالش‌های پیش روی علاوی

در نگاه اول انتخاب نخست وزیر یک شکست برای معترضانی است که آمریکا و عربستان بر روی آن‌ها سرمایه‌گذاری کردند. چرا که پروژه اصلی در عراق و لبنان «بی‌دولت‌سازی» بود که در هر دو کشور با شکست مواجه شده است. اما نخست وزیر جدید عراق چالش‌هایی نیز پیش روی خود دارد:

-تشکیل کابینه
مهم‌ترین و اولیه‌ترین چالش پیش روی محمد علاوی تشکیل کابینه است. چرا که وی در شرایط کنونی به عنوان نخست وزیر مکلف انتخاب شده و باید بتواند در مدت یک ماه اعضای کابینه را معرفی و از پارلمان رای اعتماد بگیرد. اگرچه علاوی اعلام کرد که کابینه جدید را به دور از جناح بندی‌های سیاسی تشکیل خواهد داد، ساختار قدرت در عراق به گونه‌ای است که امکان نادیده گرفتن سهمیه بندی سیاسی را سخت می‌کند. به نظر می‌رسد چالش‌های علاوی بر سر تعیین وزرای کلیدی بسیار زیاد خواهد بود.

-تداوم اعتراض‌ها
تداوم اعتراض‌ها در شهر‌های مختلف عراق نیز به عنوان چالش مهم دیگر پیش روی محمد علاوی است. در همان گام نخست معرفی علاوی به عنوان نخست وزیر عراق معترضان علیه وی به خیابان‌ها آمده و وی را به عنوان نخست وزیر جدید قبول نکرده‌اند. معترضان تاکید دارند که علاوی گزینه آن‌ها برای نخست وزیری نبوده و نمی‌تواند خواسته‌های آن‌ها را محقق کند چرا که قبلا در ساختار سیاسی عراق حضور داشته و خود بخشی از مشکل کنونی عراق است.

با توجه به نارضایتی بخشی از معترضان، محمد توفیق علاوی در نخستین سخنان خود پس از معرفی به عنوان نخست وزیر جدید عراق اعلام کرد که تامین مطالبه‌های مردمی در اولویت اصلی وی قرار دارد. علاوی در نخستین نطق تلویزیونی خود به مردم وعده داد تا ضمن برگزاری انتخابات زودهنگام تحت نظارت سازمان ملل و نهاد‌های حقوقی، پیگیر مطالبات معترضان باشد و عدالت را درباره افرادی که عامل کشته شدن بیش از ۴۸۰ معترض بوده‌اند، اجرا کند. او از معترضان خواست به قیام علیه فساد ادامه دهند. علاوی متعهد شد که به فراهم کردن فرصت‌های شغلی برای شهروندان، مبارزه با فساد و انحلال کمیته‌های اقتصادی پایبند خواهد بود.

-مصوبه پارلمان عراق
تایید و اجرای مصوبه پارلمان عراق در مورد اخراج نظامیان آمریکایی از دیگر چالش‌های پیش روی علاوی خواهد بود. در واقع هرچند پارلمان عراق به اخراج نظامیان آمریکایی رای داده است، باید دادگاه فدرال این مصوبه را تایید و نخست وزیر نیز امضا کند. نوع مواجهه علاوی با این مصوبه بسیار مهم و سرنوشت ساز خواهد بود. چرا که تظاهرات میلیونی مردم عراق مهر تاییدی بر مصوبه پارلمان عراق بوده و علاوی باید به این تایید مردمی احترام بگذارد.

-انتخابات زودهنگام
علاوی در سخنرانی اولیه خود از فراهم کردن زمینه‌ها برای برگزاری انتخابات زودهنگام در یک بازه زمانی یک ساله خبر داد. این مسئله یک آزمون سخت برای وی خواهد بود؛ چرا که شرایط اقتصادی و سیاسی و حتی امنیتی عراق به گونه‌ای است که برگزاری انتخابات زودهنگام حساس تلقی می‌شود و طبیعی است که اگر علاوی موفق به برگزاری این انتخابات نشود نمی‌تواند به بقای خود در پست نخست وزیری امیدوار باشد.

-دخالت آمریکا
علاوه بر چالش‌های داخلی، علاوی با چالش دیگری نیز به عنوان دخالت آمریکا در تشکیل دولت و فعالیت‌های دولت مواجه خواهد بود. یکی از دلایل استعفای عادل عبدالمهدی کارشکنی‌های آمریکا در مسیر فعالیت‌های وی بود. طبیعی است که آمریکا اگر به این نتیجه برسد که علاوی بر خلاف منافع واشنگتن عمل خواهد کرد به کارشکنی و سنگ‌اندازی‌های خود ادامه خواهد داد و بعید نیست بار دیگر پروژه آشوب سازی را در این کشور تکرار کند.

نقطه قوت علاوی

در کنار چالش‌هایی که پیش روی علاوی است وی نقاط مثبتی نیز برای موفقیت دارد. علاوی توانسته پس از چند ماه به عنوان نخستین سیاستمداری در عراق باشد که حمایت بزرگترین فراکسوین پارلمان عراق را دارد. بزرگترین فراکسیون پارلمان عراق به نام فراکسیون «بناء» است که رهبری آن را ائتلاف‌های فتح و قانون بر عهده دارند. کارشناسان عراقی معتقدند که تنها حزب ایاد علاوی که ازم سئولیت خود شانه خالی کرده، با نامزدی وی مخالفت می‌کند.

نقطه مثبت دیگر وی این است که علاوی اعلام کرده که عراق را از دخالت خارجی حفظ کرده و اجازه نخواهد داد که این کشور به عرصه تصفیه حساب قدرت‌ها تبدیل شود. علاوی درباره کابینه خود گفته اگر بلوک‌های سیاسی سعی کنند نامزد‌های مورد نظر خود برای کابینه را به او تحمیل کنند استعفا خواهد داد.

نکته مهم دیگر این است که مقتدی صدر، رهبر جریان صدر، از نخست وزیر علاوی حمایت کرده است. صدر در چند ماه گذشته عامل اصلی عدم معرفی نخست وزیر جدید عراق بوده است؛ چرا که وی هیچ کدام از نامزد‌های معرفی شده را برای نخست وزیری مناسب ندانسته است. با توجه به جایگاه صدر در پالمان عراق، حمایت و موافقت وی برای تعیین نخست وزیر الزامی است.

در همین زمینه، مقتدی صدر در پیامی توییتری اعلام کرد: «امیدواریم توفیق علاوی تسلیم فشار‌های خارجی و داخلی نشود و در برگزاری انتخابات زودهنگام تسریع کند.» وی همچنین، تاکید می‌کند: «امروز در تاریخ عراق ثبت خواهد شد که ملت نخست‌وزیر خود را انتخاب کرد نه گروه‌های سیاسی. این اقدام بسیار خوبی است که آینده را تقویت می‌کند.» این حمایت نشانگر آن است که اکنون بعد از ماه‌ها جریان صدر نیز به این واقعیت پی برده که برای گذار از بحران و مانع شدن از دخالت بیگانه در کشور، ایجاد حکومت جدید امری ضروری است. این امر به تنهایی به اندازه موضوع انتخاب نخست وزیر دارای اهمیت است، زیرا مقتدی صدر با حمایت خود از علاوی نشان داد که صف نیرو‌های وطنی عراق با نیرو‌های مزدور جدا بوده و او در راستای منافع کشور حضور به وحدت و همکاری با تمامی نیرو‌های دیگر است.

نتیجه

انتخاب محمد علاوی به عنوان نخست وزیر جدید عراق پس از دوماهی که از استعفای عادل عبدالمهدی می‌گذرد گام مهمی در مسیر برون رفت عراق از چالش‌های امنیتی و سیاسی کنونی است. هرچند علاوی مستقیما از سوی برهم صالح رئیس جمهور عراق انتخاب شده است چرا که احزاب و گروه‌های پارلمان در دو ماه گذشته نتوانستند گزینه‌ای را که مورد قبول اکثریت پارلمان باشد معرفی کنند، اما انتخاب علاوی محصول گفت‌وگو‌های چندماهه و پشت پرده میان گروه‌های مختلف است.

اکنون علاوی تا ۱۲ اسفند ماه فرصت دارد تا دولت جدید عراق را تشکیل دهد و فضا را برای انتخابات زودهنگام در یک بازه زمانی یک ساله مهیا کند. بدیهی است که اگر نخست وزیر مکلف، در مهلت مقرر نتواند کابینه را تشکیل دهد، رئیس جمهور حداکثر تا ۱۵ روز فرد جدیدی را مامور تشکیل کابینه خواهد کرد.

در کل باید به انتخاب علاوی در شرایط کنونی امیدوار بود. چرا که انتخاب نخست وزیر با تمام حاشیه‌هایی که درمورد آن وجود دارد در گام اول به بحران ناشی از خلاء قدرت پایان خواهد داد و پروژه آمریکا در چارچوب «بی‌دولت سازی» عراق را خنثی خواهد کرد.

نویسنده: یوسف نوری

انتهای پیام/