معضل خام فروشی بر دامن طلای سرخ

به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد،رهبر معظم انقلاب اسلامی همزمان با هفته دولت امسال در دیدار با اعضای هیات دولت به موضوع "خام فروشی و صادرات فله‌ای مواد خام" اشاره کردند و فرمودند: خام فروشی در سنگ‌های معدنی قیمتی و فرآوری آن‌ها در خارج و بازگرداندن به کشور با چندین برابر قیمت، فروش خاک جزیره هرمز، فرآوری نشدن زعفران جنوب خراسان و خرمای مناطق گرمسیری از جمله مواردی است که نشان می‌دهد باید در این زمینه کار جدی صورت گیرد.

اگرچه صدور زعفران به عنوان یکی از مهمترین صادرات غیرنفتی ایران می‌تواند نقشی موثر در اقتصاد کشور و محور اصلی در تحقق اقتصاد مقاومتی باشد، اما با اینکه ایران اصلی‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان است هنوز در خصوص دسته‌بندی، مدیریت و بازاریابی صادرات و از همه مهمتر فرآوری این محصول قیمتی و جلوگیری از خام فروشی آن در ابتدای راه قرار داریم به طوری که هم اکنون ایران از بازار جهانی زعفران با گردش چند صد هزار میلیارد دلاری آن کمترین منفعت را می‌برد.

در کنار وضعیت خام فروشی طلای سرخ و ساده گذشتن از کنار فرآوری این محصول، توجه نداشتن به نقش محصولات جانبی زعفران نیز معضلی است که با وجود صد‌ها واحد فرآوری زعفران در کشور هنوز هم این بخش ضعیف است.

این اوضاع تلخ و تامل برانگیز در شرایطی است که زعفران در گروه محصولات دارای ظرفیت بسیار برای ایجاد اشتغال، توسعه اقتصاد و ارزآوری برای کشور مطرح است و افزایش تولید آن سرمایه کلان نمی‌خواهد و علاوه بر آن می‌توان با ایجاد صنایع تبدیلی، فرآوری و بسته بندی، سود حاصل از صادرات آن را به میزان قابل توجهی افزایش داد.

سهم اندک ایران از تجارت طلای سرخ در جهان در عین تولید حدود ۹۵ درصدی این محصول، گویای عمق فاجعه است و شکوه‌هایی که هر از گاهی از کشت و تولید زعفران در کشور‌هایی مانند افغانستان شنیده می‌شود و داد و فغان از اینکه زعفران ایرانی در اسپانیا به نام این کشور بسته بندی و فروخته می‌شود، تنها گلایه‌هایی است که در بی توجهی متولیان به سکوت منتهی می‌شود.

زعفران شاه ادویه جهان

علیرضا کوچکی عضو هیات علمی گروه کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد بر لزوم فعالیت بیشتر در خصوص شناسایی و معرفی دیگر جنبه‌های مصرف زعفران و آثار دارویی، درمانی و غذایی آن تاکید کرد و گفت: در دنیای امروز زعفران از ادویه صرف به محصولی با ویژگی‌های درمانی، دارویی و با ارزش غذایی قابل توجه تبدیل شده و به همین دلیل باید در این عرصه بیشتر کار کرد.

او افزود: باید مشکلات فرهنگی موجود در زمینه همراهی و هماهنگی میان دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف در ارتقای جایگاه زعفران و ساماندهی روند کاشت، داشت، برداشت و صادرات آن را مدیریت کرد در غیر این صورت هر روز شاهد خسارت فراوان اقتصادی در این زمینه خواهیم بود.

این استاد دانشگاه به گسترش بی‌رویه کشت زعفران در ۲۲ استان کشور اشاره کرد و ادامه داد: قرار بود در سال ۱۴۰۰ میزان عملکرد زعفران در هر هکتار به هفت کیلو گرم برسد حال آن که هنوز این مهم به صورت سراسری و همه جانبه محقق نشده است.

کوچکی بیان کرد: با توجه به اینکه کشت این محصول در گذشته با کمترین و طبیعی‌ترین نهاده‌ها انجام می‌شده است، افزایش عملکرد این محصول توسط برخی کشاورزان از طریق استفاده از نهاده‌های شیمیایی محقق شده که این امر موجب اثرگذاری منفی بر کیفیت محصول نهایی شده است که باید این هشدار را نسبت به کاهش کیفیت محصول زعفران ایران و تاثیر منفی آن در بازار جهانی جدی بگیریم.

او تصریح کرد: باید با لحاظ کردن اقدامات متعدد از جمله توجه بیشتر به اصول بهداشتی، دسته بندی محصول، افزایش کیفیت و مرغوبیت و برنامه ریزی برای سامان دادن به صادرات این محصول نسبت به ارتقای شناخت جهان امروز از زعفران ایران تلاش کنیم.

 

غلامحسین ساربان معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: هم اکنون بیش از ۶۵ درصد محصول زعفران این استان به صورت فله، خام یا بسته‌بندی محصول خام به خارج از کشور صادر می‌شود.

او افزود: بعد از محصول پسته، زعفران دومین محصول بخش کشاورزی است که بیشترین درآمد ناخالص را برای کشاورزان ایجاد می‌کند و باید مورد توجه و حمایت قرار گیرد.

این مقام مسئول در جاد کشاورزی خراسان رضوی ادامع داد: هم اکنون ۱۲۰ هزار هکتار در کشور سطح زیرکشت محصول زعفران است که ۹۱ هزار هکتار آن در خراسان رضوی قرار دارد. در حال حاضر ۱۳۰ هزار خانوار بهره‌بردار در این زمینه فعالیت دارند که ۱۰۹ هزار خانوار از این تعداد دارنده کمتر از یک هکتار سطح زیرکشت زعفران هستند.

ساربان بیان کرد: برآورد می‌شود ۶۰۰ هزار نفر در خراسان رضوی از محل کشت و برداشت طلای سرخ امرار معاش میکنند. هر هکتار زعفران برای ۲۰۰ نفر ایجاد شغل می‌کند و به جرات می‌توان گفت که این محصول در ایجاد اشتغال و اقتصاد خانوار‌ها بی‌نظیر است

او تصریح کرد: با توجه به کاهش منابع آب استان، کنتورگذاری در زمین‌های کشاورزی و محدودیت برداشت آب از ذخایر زیرزمینی، حرکت به سوی کشت محصولات دارای مزیت نسبی از جمله زعفران در استان ایجاد شده است.

فرآوری محدود زعفران خراسان

معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی تاکید کرد: در واحد‌های فرآوری زعفران آنطور که باید و شاید روی محصول کار نمی‌شود و صرفا بسته بندی و اسانس گیری آن هم به شکل محدود انجام می‌شود در حالی که باید به ابعاد جدید کاربرد زعفران در حوزه بهداشت، درمان، صنایع غذایی، دارویی، طعم دهنده‌ها، عطر و اسانس نیز توجه داشت.

ساربان اظهار کرد: نگاه صرف به زعفران به عنوان ادویه، جفا در حق این محصول است و باید آن را به عنوان گیاهی دارویی، منحصربفرد و حتی دارای ابعاد ناشناخته در جهان مد نظر قرار داد.

استخراج کروسین زعفران در خراسان رضوی

نتیجه مطالعات نشان می‌دهد کروسین و سافرانال موجود در زعفران تأثیر مشابه داروی فلوکستین داشته و از بازجذب دوپامین، نوراپی نفرین و سروتونین جلوگیری نموده و بدین ترتیب اثر ضد افسردگی خود را اعمال می‌کند.

معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به آثار ضدافسردگی زعفران گفت: در این استان با تلاش محققان موفق به استحصال کروسین زعفران شده‌ایم که برای این منظور نیازمند پیدا کردن سرمایه گذاران برای سرمایه گذاری و استحصال در سطح گسترده هستیم.

ساربان افزود: ورود دانشکده‌های داروسازی و شرکت‌های تولیدکننده دارو به حوزه زعفران و فرآوری آن به مراتب نقش مهمی در کاهش خام فروشی و افزایش درآمد در این زمینه دارد.

او با تاکید بر صادراتی بودن محصول زعفران و ضرورت سالم بودن آن از نظر نداشتن سموم شیمیایی ادامه داد: کشاورزان توجه داشته باشند در روند کاشت و پرورش محصول زعفران به هیچ وجه از سموم شیمیایی استفاده نکنند، زیرا موجب کاهش کیفیت محصول و مشکلات بعدی می‌شود.

زعفران چاه نفت تجدیدپذیر خراسان رضوی

قدیر رجب زاده رئیس مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی نیز با اشاره به اقدامات این موسسه در خصوص برطرف کردن دغدغه رهبر معظم انقلاب در زمینه خام فروشی و فرآوری زعفران گفت: یکی از ویژگی‌ها و ظرفیت‌های تولید محصولات دانش بنیان بر پایه زعفران، ارزش افزوده بسیار و فراوان این محصول با توجه به امکان تولید محصولات جدید با قابلیت‌ها و ارزش افزوده بیشتر است.

او افزود: گیاه زعفران از مزیت‌های فوق العاده برخوردار بوده و می‌توان آن را با توجه به ویژگی‌های منحصر به فرد، گیاه فوق استراژیک، قهرمان خشکی، "چاه نفت تجدیدپذیر خراسان"، "گیاه سیاسی استان" و "گیاه پایدار مناطق خشک و نیمه خشک " نامید. با توجه به موارد اشاره شده و تغییرات اقلیمی امروزه کشت زعفران مختص خراسان رضوی و خراسان جنوبی نبوده و در حال اشاعه به دیگر نقاط کشور است.

رئیس مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی ادامه داد: از مهمترین این شاخص‌ها می‌توان به ارزش افزوده تولیدات کشاورزی اشاره کرد که از اساسی‌ترین و مهمترین معیار‌ها در سیاستگذاری و برنامه ریزی‌های مدیران در سطح خرد و کلان مدیریت تولید به شمار می‌آید. با توجه به اینکه در روش سنتی توجهی به ارزش افزوده نمی‌شود، کشاورز بر عرضه بیشتر محصول تاکید دارد، اما در روش مدرن ایجاد ارزش افزوده محصول جایگاه خاصی دارد.

رجب زاده بیان کرد: تحقیقات نشان داده است سهم بسیاری از منابع و ثروت کشور به صورت خام فروشی به خارج ازکشور صادر می‌شود. هر چند در برخی بخش‌ها عملیات تکمیلی و تبدیلی را تجربه کرده ایم، اما این عملیات در باره حجم وسیعی از ذخایر و محصولات کشاورزی عملی نشده و حجم آن در مقایسه با خام فروشی اندک است.

او تصریح کرد: تولیدکنندگان ایرانی به رغم داشتن سهم عمده بازار‌های جهانی زعفران نقش تعیین کننده در قیمت این محصول در بازار‌های جهانی ندارند و کشور‌های دیگر زعفران را بسته بندی و با برند خود در بازار عرضه می‌کنند. این محصول گرچه در ایران تولید می‌شود، ولی سود آن برای کشور ما و کشاورزان کمتر از ۲۰ درصد ارزش واقعی است و در بسیاری از محصولات زعفرانی ارزش افزوده کمتر از پنج درصد دارد رجب زاده

انجام ۶۰ طرح پژوهشی فرآوری زعفران

رئیس مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی تاکید کرد: تاریخچه فعالیت مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی در حوزه زعفران به حدود ۳۰ سال قبل برمی‌گردد و در این مدت مدیران و پژوهشگران این موسسه به زعفران نه تنها به عنوان یک گیاه با مزیت نسبی بلکه به عنوان گیاه استراژیک در حوزه ایجاد ارزش افزوده توجه ویژه داشته اند.

رجب زاده اظهار کرد: در این موسسه با اجرای موفقیت آمیز بیش از ۶۰ طرح پژوهشی – کاربردی با همکاری بخش صنعت کشور نه تنها در خصوص فرآوری کلاله، بلکه بر روی سایر اجزای این گیاه ارزشمند نظیر خامه و پیاز آن نیز فعالیت‌های ارزنده صورت گرفته است.

او افزود: در حال حاضر با استعانت از تحقیقات گذشته در حوزه تولید محصول، دانش فنی تولید ۲ برابری در واحد سطح موجود بوده که سعی شده است با برگزاری کارگاه­های علمی - ترویجی و کاربردی توسط محققین این مجموعه در اختیار تولید کنند­گان زعفران قرار گیرد.

رئیس مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی گفت: در زمینه کیفی سازی محصول زعفران از مزرعه تا سفره، طرح­هایی در حوزه روش­های خشک ­کردن، کاهش بار میکروبی با استفاده از تکنولوژی پلاسمای سرد، افزایش سطح ماده موثر در کلاله و دستورالعمل‌­های افزایش ماندگاری اجرا شده است.

رجب زاده بیان کرد:یکی از کاربردی ­ترین این طرح­ها تدوین دستورالعمل زعفران طیب منطبق با دانش روز و الگو‌های قرآنی و ایرانی است که مدل جدیدی برای تولید محصول با کیفیت ارائه نموده است.

او تصریح کرد: با توجه به این که بخش زیادی از وزن گل زعفران مربوط به گلبرگ آن است و با توجه به میزان تولید فراوان زعفران در ایران (بیش از ۳۰۰ تن کلاله خشک) حجم بسیاری از این ماده ارزشمند، پس از جدا کردن کلاله بدون استفاده در طبیعت رها می‌شود.

رئیس مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی ادامه داد: آمار دقیق از میزان ضایعات گلبرگ زعفران در کشور وجود ندارد، ولی به طور تقریبی با احتساب میزان تولید، بیش از ۳۰ هزار تن گلبرگ زعفران دور ریخته می‌شود. گلبرگ‌های بنفش رنگ زعفران حاوی رنگدانه‌های آنتوسیانین و دیگر ترکیبات فلاوونوئیدی و مشتقات گلیکوزیدی است.

رجب زاده بیان کرد: با توجه به اهمیت موضوع، موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی از سال­های قبل استفاده بهینه از ضایعات گلبرگ زعفران را در دستور کار خود قرار داده است که از این دست اقدامات می‌توان به بهینه کردن روش‌های استخراج آنتوسیانین، پایدارسازی این ترکیبات، استفاده در فرمولاسیون­های محصولات غذایی فراسودمند و امثال ان اشاره کرد.

او تصریح کرد: از سوی دیگر بیش از یک میلیون تن پیاز زعفران در مزارع کشور به منظور تولید زعفران کشت شده است که هر سال با افزایش میزان سطح کشت در کشور مازاد پیاز تولیدی در مزارع جدید مورد مصرف قرار می‌گیرد.

رئیس مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی تاکید کرد: این نگرانی وجود دارد که در صورت کاهش تقاضا برای پیاز مازاد توسط بخش کشاورزی، چه اتفاقی خواهد افتاد، چه بسا روند قاچاق پیاز زعفران به دیگر کشور‌ها را تسهیل نماید؛ بنابراین اگر در حوزه فراوری و تولید محصولات دارویی و غذایی با ارزش افزوده از پیاز زعفران تمهیداتی اندیشه نشود این مشکل می‌تواند بسیاری از حوزه‌های درگیر در بحث زعفران را از اثرات مخرب خود متاثر سازد.

رجب زاده اظهار کرد: در این راستا موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی اقدام به تعریف طرح­های پژوهشی برای دستیابی به دانش فنی تولید ترکیبات فراسودمند از پیاز زعفران نموده است. انتظار می‌رود با نگاه ویژه مقام معظم رهبری و پتانسیل موجود در زمینه فرآوری هوشمند و دانشی در این موسسه، در آینده نزدیک ایده ساخت اولین پالایشگاه گیاه زعفران محقق شود.

رئیس مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی گفت: اعضای هیات علمی این مجموعه همواره در کنار کشاورزان و صنعتگران این حوزه بوده و با برگزاری بیش از ده­ها ساعت کارگاه‌های آموزشی در سال، نقش چشمگیر در انتقال این یافته‌ها به مصرف کنند­گان واقعی در بخش کشاورزی و صنعت داشته و همواره اصولی نظیر توسعه کارآفرینی، اقتصاد دانش بنیان، خلق مزیت‌های صادراتی و رقابتی، افزایش بهره وری و توانمندسازی نیروی متخصص را در پژوهش‌ها مدنظر دارند.

فرآوری گام نخست کاهش خام فروشی زعفران

رجب زاده با بیان اینکه جلوگیری از خام فروشی زعفران در کشور به یکباره ممکن نیست گفت: باید در کنار خام فروشی به سوی توسعه فرآوری این محصول استراتژیک حرکت کنیم.

او افزود: از آنجا که ایران تولید کننده عمده زعفران دنیاست باید ضمن تامین نیاز بازار‌های جهانی، با استفاده از ظرفیت‌های علمی موجود نسبت به فرآوری و تولید محصولات غذایی فراسودمند، دارویی و بهداشتی با ارزش افزوده بسیار را در دستور کار قرار دهیم.

رئیس مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی ادامه داد: در زمینه فرآوری زعفران از سایر مناطق دنیا عقب نیستیم چرا که مراکز علمی کشور بر این موضوع تسلط دارند و فقط باید زنجیره انتقال دانش موجود به صنعت و تولید محصولات دارای ارزش افزوده بسیار توسط نهاد‌های بالادستی تکمیل و تسهیل شود.

منبع: ایرنا 

انتهای پیام//م. م