مناره خسروگرد با ۳۸ متر ارتفاع در حدود پنج کیلومتری غرب سبزوار، در حاشیه دو جاده اصلی تهران - مشهد قرار دارد که چند سال قبل نیز از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مرمت شده است.

این میل به سال ۵۰۵ هجری قمری به دستور تاج الدوله ابوالقاسم بن سعید مصادف با حکومت سلجوقیان احداث شده است. این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

سالانه حدود ۱۸ تا ۲۰ میلیون مسافر و گردشگر از کنار این اثر تاریخی و دیدنی می‌گذرند که این امر، معرفی بیشتر، تغییر کاربری و بهره برداری بهینه مسافران و گردشگران از این بنای تاریخی و باستانی را می‌طلبد.

معماری این مناره باستانی

میل خسروگرد سازه‌ای آجری است و ارتفاع آن ۲۸ متر است و دارای سه جزء پایه، بدنه و راس است که پایه آن مستطیل شکل و محاط در یک سازه آجری نیم هشت بوده و در پخی‌های این هشت ضلعی چهار حجره اتاق مانند تعبیه شده است. این مناره در بالای آن دو رشته کتیبه کوفی و تزئینات لوزی شکل دیده می‌شود.

تاریخ کتیبه به سال ۵۰۵ هجری قمری است. قدمت این مناره به حدود ۹۰۰ سال قبل بازمی‌گردد، یکی از قدیمی‌ترین و مرتفع‌ترین مناره‌های تاریخی ایران درعهد خود بوده‌ است. بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسان، مناره خسروگرد میل تک و منفردی است که به منظور راهیابی کاروانیان بر سر راه جاده موسوم به ابریشم احداث شده و مانند فانوس دریایی در کویر نقش راهنمای کاروانیان را برعهده داشته‌ است.

میل خسروگرد نشانه ای از محبت و دوستی

میل خسروگرد، نشانه‌ای از محبت و دوستی مردمان کویر است که عاشقانه و عالمانه به زندگی در این کویر پرداخته اند.

ساکنین این منطقه در زمان‌های گذشته، شب‌ها با روشن کردن مشعلی بر بلندای این میل، کاروانیان را به سوی خود فرا می‌خواندند تا میزبان مسافران خسته از راه باشند. علاوه بر روشن کردن مشعل بر بالای مناره، آب انبار و حوض انبار‌های کنار جاده نیز کاروانیان را به سوی میل هدایت می‌کرده است.

تنها بنای قدیمی سبزوار که مراحل سفت کاری و نازک کاری آن همزمان اجرا شده میل خسروگرد است که به شیوه استادانه و به سبک رازی در قرن ششم هجری قمری انجام شده است.

اجرای آجر‌های قالب زده با تکنیک سایه روشن و کم شدن از قطر میل تا راس موجب شده در بنا ریتم و حرکت ایجاد شود که این حرکت در بنا و چرخش هارمونی ناشی از تکرار و توالی نقش هندسی لوزی است تا چشم نوازی ویژه‌ای به رهگذران بدهد.

اجرای سایه روشن آجر‌ها موجب شده گزند آفتاب کمتر به بدنه بنا برخورد کند و در نتیجه بنا در شلاق سوزان آفتاب کویر محو نشده و از فواصل دور قابل رویت باشد.

مناره تاریخی خسروگرد (خسروجرد) در غرب شهر سبزوار و در ورودی استان خراسان رضوی به مسافران و زائران خوش آمد می‌گوید.