برخی افراد درباره این موضوع پرسیده‌اند که آیا عدد ۶۸ میلیون ریال موجودی حساب بانکی رضاشاه هنگام ترک ایران که در کتاب عباس میلانی (نگاهی به شاه) هم آمده درست است یا نه؟

برخی خوانندگان ذیل یادداشت «سوم شهریور ۲۰/ وقتی همه خواب بودند» دربارۀ این موضوع پرسیده‌اند که آیا عدد ۶۸ میلیون ریال موجودی حساب بانکی رضاشاه هنگام ترک ایران که در کتاب دکتر عباس میلانی (نگاهی به شاه) هم آمده درست است یا نه؟ یادداشت حاضر در این باره است با استناد به تحقیقات مستند یک تاریخ‌پژوه.

مهرداد خدیر- ذیل مقاله دیروز (سوم شهریور ۲۰/ وقتی همه خواب بودیم) به مناسبت هشتاد و دومین سال‌گرد واقعۀ سوم شهریور - ورود قوای روس و انگلیس به ایران به بهانۀ تنبیه رضاشاه به خاطر اخراج نکردن کارشناسان آلمانی و به قصد ارسال تجهیزات به نیرو‌های شوروی- که آغازی شد بر پایان سلطنت رضاشاه، برخی مخاطبان پرسیده‌اند آیا راست است که رضاشاه هنگام ترک ایران مبلغ کلانی در حساب‌های شخصی خود داشته است و مطابق کتاب «نگاهی به شاه» - نوشته دکتر عباس میلانی- ۶۸ میلیون ریال؟ و اگر راست است آن پول چه شد؟ ماند یا برد؟ 

 این پرسش هنگامی اهمیت بیشتری می‌یابد که بدانیم چنین ادعایی در کتاب‌های درسی بعد از انقلاب مطرح نشده که هر سال مطابق گرایش سیاسی دولت وقت تغییر می‌کند و مثلا یک سال مصدق قهرمان است و سال دیگر نادان یا یک سال شیخ فضل‌الله نوری از رهبران مشروطه به شمار است و سال دیگر از دشمنان مشروطه و البته این فقره کمتر به صراحت در کتاب‌های درسی آمده و با لفظ مشروطۀ مشروعه می‌کوشند هم دستی او با محمد علی شاه در دوران استبداد صغیر را توجیه کنند. 

 یا ادعایی نیست که در سریال تلویزیونی گفته شده یا از زبان محمد مهدی عبدخدایی ضارب دکتر فاطمی شنیده باشیم که به عنوان مورخ در تلویزیون ظاهر می‌شد و شاید هنوز هم می‌شود.  بلکه اهمیت موضوع چنان که در آغاز آمد در این است که دکتر عباس میلانی مدیر بخش مطالعات ایران در دانشگاه استفورد در کتاب خود - نگاهی به شاه- نوشته و در صفحۀ ۱۰۷ آن آورده است: نخست‌وزیر فروغی در جلسۀ مجلس شورای ملی اعلام کرد رضاشاه در حساب‌های شخصی خود در بانک‌ها ۶۸ میلیون ریال موجودی داشته که برابر با ۴.۲۵ میلیون دلار می‌شده یعنی نزدیک به ۴۶ درصد نقدینگی کل کشور و جمع کل پول صادرۀ بانک ملی ایران.

 طبعا پاسخ دقیق به این پرسش نیازمند پژوهش و مراجعه به منابع بود و خوش‌بختانه دیدم آقای علی مرادی مراغه‌ای هم در معرض این سؤال قرار گرفته و با دقت به آن پاسخ داده است.

 چون منبع ایشان مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی است و به انصاف و دقت در تحقیق می‌شناسم‌شان عین توضیح و پاسخ مستدل و مستند این تاریخ‌پژوه را به عنوان پاسخ به پرسش مخاطبان یادداشت سوم شهریور/ وقتی که همه خواب بودیم می‌آورم با نکاتی در ادامه:

 ۱. سند دکتر میلانی دست اول نیست. سند دست اول مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی است.

 ۲. هیچ گاه محمد علی فروغی نخست‌وزیر وقت چنین موضوعی را در جلسۀ مجلس مطرح نکرده است. بلکه دکتر مشرف نفیسی وزیر دارایی بوده که رقم اعلام کرده است.

 ۳. مبلغ و عدد هم ۶۸ میلیون ریال نیست. ۶۸ میلیون تومان است. یعنی ۶۸۰ میلیون ریال. 

 ۴. آنچه گفته و ثبت شده در جلسه ۱۲۳ مجلس دوازدهم است به تاریخ یک‌شنبه ۱۶ مهر ۱۳۲۰. در این جلسه وزیر دارایی (دکتر مشرف نفیسی) در سخنان خود رقم ۶۸۰ میلیون ریال را اعلام می‌کند. 

 ۵. در جلسه چهل‌و هشتم دوره سیزدهم مجلس شورای ملی در تاریخ ۸ اردیبهشت ۱۳۲۱ یکی از نمایندگان - ملک‌مدنی- می‌گوید درآمد رضاشاه از زمین‌های غصبی هم باید عودت داده شود و برگرداندن زمین‌ها کافی نیست و باید به صاحبان اجرت‌المثل بپردازند. نایب رییس مجلس هم می‌گوید اگر شاکی بتواند حقانیت خود را ثابت کند به جز استرداد ملک عایدات هم برگردانده خواهد شد. اما از کدام محل؟

 ۶. نماینده‌ای دیگر به نام موید احمدی هم می‌گوید مطابق قاعده فقهی از غاصب باید به شدیدترین وجه اجرت‌المثل دریافت شود. 

 ۷. عدد ۶۸ میلیون تومان به این خاطر مطرح می‌شود که مشخص نبود اجرت‌المثل را از چه منبعی باید بپردازند و دولت اعلام کرده بود پولی در این زمینه ندارد. اینجاست که برخی نمایندگان به موجودی حساب رضاشاه در بانک‌ها با استناد به سخنان وزیر دارایی اشاره می‌کنند و می‌خواهند اجرت‌المثل یا عایدات زمین‌ها از این محل تامین شود.

 ۸. اول بار دشتی نماینده دیگر می‌پرسد «در این مدت عواید زمین‌هایی که رضاشاه گرفته چه شده؟ از محل عایدات همین املاک اجرت‌المثل را بپردازید». او می‌گوید: «۶۸ میلیون تومان را اعلی‌حضرت همایون رضاشاه پهلوی از سواد‌کوه که نیاوردند. از محل استفاده همین املاک بوده. از این‌ها بدهید.»‌بنا‌بر این عدد ۶۸ میلیون تومان در اظهارات این نماینده هم ذکر شده است.

 ۹. همین نماینده مجلس قبل از آن در جلسه ۱۶ بهمن ۱۳۲۰ به موارد دیگر هم اشاره کرده و گفته بود:

 «در ماده اول این قانون (استرداد املاک پس از سقوط رضاشاه) تصریح شود که تمام معاملات اعلی‌حضرت رضاشاه پهلوی لغو و باطل است. املاکی که به ضرب کتک و چوب و شکنجه و به قیمت خون از مردم گرفته و آنان را آزار داده‌اند و مالکان غالبا در تبعید اجباری مرده‌اند. اگر اعلی‌حضرت همایونی رضاشاه پهلوی از ایران نمی‌رفتند شاید تا چهار پنج سال دیگر اصلا ملکی برای کسی در ایران باقی نمی‌ماند!»

 دشتی در همین جلسه که کلمه به کلمه آن ثبت شده از شکایت زنی می‌گوید که ملک او را با فشار یکی از همسران رضاشاه گرفتند: در خیابان استخر به قیمت متری ۳ تومان در حالی که ارزش آن متری ۸۰ تومان بوده است.

 ۱۰. در نتیجه بر اساس مذاکرات مجلس، موجودی حساب‌های بانکی رضاشاه هنگام ترک ایران ۶۸ میلیون تومان بوده است. (پایان توضیحات آقای مرادی). این توضیح هم لازم است که رضاشاه در ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ بلافاصله بعد از استعفای اجباری نرفت بلکه در مهر ماه از ایران خارج شد.

 نویسنده این سطور این نکته را می‌افزاید با مدیریت و پیشنهاد فروغی رضاشاه املاک را با فرزندش - پادشاه جدید- صلح می‌کند و امکان برداشت پول را هم پیدا نمی‌کند. 

 فروغی بعدتر از پادشاه جوان می‌خواهد کل املاک را برگرداند و هیچ یک از آنان نزد او باقی نماند. بر اساس آنچه نقل شد قرار می‌شود از محل همان موجودی اجرت‌المثل بپردازند، ولی نمی‌دانیم سرنوشت آن‌ها چه شد و پرداختند یا نه.

 با این اوصاف در این که رضاشاه در سال‌های آخر به غصب ملک روی آورده بود جای هیچ شک و شبهه نیست و ستایندگان رضاشاه نمی‌توانند انکار کنند. 

 در عین حال این که محمد رضاشاه هم املاک را برگردانده درست است چندان که در خاطرات ثریا اسفندیاری ملکه وقت ایران در زمان کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ آمده که شاه هم در کلاردشت و هم در رم به او گفته پولی برای خرید مزرعه در آمریکا ندارد.

 خاطره غصب املاک مردم آن قدر تلخ و زشت بوده که سال‌ها بعد وقتی اسدالله علم اقدام به خرید زمین در جزیره کیش و اهدای آن‌ها به محمد رضاشاه می‌کند از علم می‌خواهد به جای این کار جزیره کیش آباد شود.

 محمد رضا شاه در ۱۲سال اول (از ۲۰ تا ۳۲) برای آن که خاطره تلخ رفتار‌های پدرش در اذهان مردم تکرار نشود مال‌اندوزی نکرد، اما تحقیر پس از کودتا او را هم به مال‌اندوزی کشاند، اما باز نه از طریق املاک مردم که احتمالا از محل پورسانت‌های نفت یا خرید تجهیزات نظامی. حتی برای آن که کابوس املاک را دور کند و به توصیه جان. اف. کندی رییس جمهوری آمریکا برای جلوگیری از قیام دهقانی هم عمل کرده باشد دست به اصلاحات اراضی و واگذاری زمین به کشاورزان زد که خود داستانی است دیگر...

نکتۀ حاشیه‌ای هم این که اگر مجلس شورای ملی وجود نداشت یا بود، اما به موازات آن نهاد‌های دیگر قانون‌گذاری می‌کردند و اگر مذاکرات مجلس علنی نبود یا ثبت نمی‌شد و اگر فضای سیاسی پس از شهریور ۱۳۲۰ باز نمی‌شد و مانند قبل از آن بسته بود و اگر مجلس به واقع مردم را نمایندگی نمی‌کرد آیا باز هم پس از ۸۲ سال امکان چنین استنادی فراهم بود؟

 

منبع: عصر ایران

برچسب ها: رضا شاه ، پهلوی
اخبار پیشنهادی
تبادل نظر
آدرس ایمیل خود را با فرمت مناسب وارد نمایید.
نظرات کاربران
انتشار یافته: ۴۳
در انتظار بررسی: ۰
Iran (Islamic Republic of)
عباس
۰۹:۰۵ ۰۹ شهريور ۱۴۰۲
هر کسی آمد عمارتی نو ساخت
رفت منزل به دیگری پرداخت
اهل دنیا از کهین و از مهین
لعنت الله علیهم اجمعین
United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland
ناشناس
۰۹:۴۰ ۰۶ شهريور ۱۴۰۲
هر بار به چیزی ربط می دن به فکر الان ما باشید که همیشه شرمنده زنو بچه هامون هستیم چرا موجودی الان مسئولین رو نمی گید
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۶:۱۲ ۰۶ شهريور ۱۴۰۲
فاعتبرو یا اولی الابصار
فاعتبرو یا اولی الابصار
فاعتبرو یا اولی الابصار
فاعتبرو یا اولی الابصار
...
اما کو کسی که عبرت بگیرد ? چرا بزرگ شدگان مکتب علوم دینی بعضا به ثروت اندوزی (زائد بر نیاز ) روی آورده اند?!
Iran (Islamic Republic of)
احمد
۰۲:۱۹ ۰۶ شهريور ۱۴۰۲
۶۸ میلیون تومن اون زمان مساوی با ۴۸ درصد کل بودجه مملکت بوده ای توف تو شرفش سیر مونی نداشته اعنتی
Iran (Islamic Republic of)
محمد
۰۲:۱۴ ۰۶ شهريور ۱۴۰۲
حضرت محمد ص به روشنی بیان کردن که فقیر شدن مردم گردن حکومت هاست حکومت بر مردم فقیر و درمانده چه لذت و افتخاری ندارد یه روز میایم دنیا یه روزم می‌میریم
Iran (Islamic Republic of)
ن ن
۰۱:۵۳ ۰۶ شهريور ۱۴۰۲
من فقط اینو میدونم که خیلی برای وطنش زحمت کشید،از دانشگاه تا راه اهن و ...
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۰:۲۴ ۰۶ شهريور ۱۴۰۲
680 میلیون اون زمان یعنی 680 تریلیارد دلارالان
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۲۳:۴۶ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
نوش جونش،،
Iran (Islamic Republic of)
حسین
۲۳:۲۴ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
آره فقط شما خوبید
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۲۲:۰۴ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
لعنت بر رضاخان قلدر و ظالم که خون انسانهای زیادی را بر زمین ریخت و افراد بیگناه را بر خاک و خون کشید تا پایه حکومتش محکم کند
چه بسا مردان بیگناهی که بدست آن ظالم ستمگر شهید و فرزندان آنها یتیم و چه بسا زنانی که بیوه شدند رضاخان باظلم وستم بر مردم و گسترش فقر و محرومیت و گرسنگی و قحطی و کشف حجاب و قلدر بازی و خدمت به بیگانگان لعنت و ننگ ابدی را از آن خود کرد .
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۲۰:۳۹ ۰۶ شهريور ۱۴۰۲
اگر قلدری نمی‌کرد ایران جمع نمی‌شد قاجاریها ایران قطعه قطعه کردند
Iran (Islamic Republic of)
محمود
۱۵:۲۱ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
سلام دردولت اقای هاشمی رفسنجانی زمین کشاورزی عشایر گرفتن ما چند پارچه عشایر الان بیچاره شدیم نه دامی نه خونه هیچی دست خالی شدیم
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۷:۵۲ ۰۶ شهريور ۱۴۰۲
لعنت به هاشمی و امثالهم
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۳:۳۸ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
هنوز ریل راه آهن و تونلهایی که کنده موجوده و جاده‌ای که انسان نمی‌توانست برود هیچ انسانی با خود نمی‌تواند مال ملالی از دنیا ببرد مثل امیر شاه عربستان کویت. امارات وووووو که می‌توانستند همه کار برایشان انجام بدهند مثل رشته شاه دفن شدن ن مثل.
Iran (Islamic Republic of)
محمد سعید
۰۰:۱۹ ۰۷ شهريور ۱۴۰۲
البته اون جاده اختصاصی شاه (چالوس کنونی) بود برای رفتن به شمال و اون راه آهن باری و برای ارسال کالای انگلیسی و uk band با همون آکبند خودمون به روسیه.
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۰:۱۹ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
از رضا پالانی که سخن به میان آمد پالانی های بی سواد وارد معرکه شدند
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۹:۴۲ ۰۶ شهريور ۱۴۰۲
اینهایی که منفی زده اند چه سلطنت طلبهای دو آتشه ای هستند که حتی تاریخ را هم کتمان می کنند.
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۸:۵۲ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
به ثروت صادق محصولی می رسد ؟
انقلاب نشده بود این بابا (صادق محصولی ) در دهاتشون داشت رعیتی زمین داران را می کرد !!!!!!!!!!!!!
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۸:۴۷ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
چقدر گدا ؟!!!!!!!!!!!!!!!!
من الان به جز 70 متر خانه ، در بانکهای گردشگری و آینده حدود هشتصد میلیون تومان پس انداز دارم !!!!!!!!!!!
Turkey
مهران
۱۰:۴۴ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
پولتو از بانک آینده بردار تا نخوردن
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۲۱:۳۴ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
اقا خدابیشتر بهت بده خوش بحالت بنده بازنشسته ودرطول خدمت بخورنمیر وصورتمونو باسیلی سرخ کردیم الانه هم نزدیک ۶۰ سال دارم واجاره نشین والان که تازه چند ماهیه حقوق دریافتیم شده ده ملیون چیزی نمی مونه به پس انداز وقت قرارداداجاره هم تمامشده چندماه دنبال خانه هستم ولی انگار تویک سیاره دیگه که قیمت واجاره خانه هاش اصلا بادرآمدودریافتی مردم سیاره وکشور من همخوانی ندارد لطفا اگربا آقایان دوستین یا دسترسی دارید این مطالب را خدمتشان بفرمایید چون بااین قیمتهای نابرابرکه تناسبی باجیب ملت نداره خانواده های مردم ایران درحال گسستن وفروپاشیست دست رودست نگذارید بحرانی هست
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۸:۳۱ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
این آقا پول رو زده و برده .... خیلی بده.... فاجعه... حالا مفاسد داخلی بعد این ها رو چکار کنیم ... یک کارگر که کار میکنه عرقش خشک نشده تورم و مالیات پدرش رو درمیاره ... یک مفسد اقتصادی هر روز پول دار تر میشه ... از کجا آوردن طرف هنوز سنی نداره ..کاری هم نداشته و سربازی هم نرفته
Iran (Islamic Republic of)
مبارز
۱۶:۵۳ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
مرگ بر ستمگر
ننگ بر ستم دوست
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۸:۱۴ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
رضا شصت تیر رضا مارکسیسم رضا خان میر پنچ رضا خان سپهسالار رضا شاه و در پایان رضاخان معدوم.کجایند آنهایی که باید از تاریخ عبرت بگیرند که ظالم ماندنی نیست.
Switzerland
ناشناس
۰۶:۴۰ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
مملکتو چاپید و رفت
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۵:۳۹ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
اینهمه پول دزدی بعد از مرگ به چه دردش خورد ؟؟
Iran (Islamic Republic of)
فلفل
۰۰:۲۴ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
رضا پالانی
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۰:۰۵ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
لعنت بر خاندان منحوس پهلوی از اول تا آخرشون .
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۹:۵۷ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
بله لعنت به هر کسی که حق مردم و میخوره و به مردم ظلم میکنه
از اول تا آخرش
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۵:۲۲ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
درست گفتی لعنت بر هر کسی که مال ملک خانه کسی را غصب کرده و لعنت به آنهایی که پول مردم صغیر و کبیر را بالا می‌کشه
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۲۳:۵۱ ۰۴ شهريور ۱۴۰۲
داداش الان مسول داریم که درامد یه ماهش نزدیک چند میلیارده
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۷:۵۸ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
میشه نام ببری؟
Iran (Islamic Republic of)
علی
۲۳:۴۸ ۰۴ شهريور ۱۴۰۲
مقایسه ش کنید با موجودی حساب آقازاده های این زمونه
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۷:۵۹ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
هر جورم که حساب کنی قابل ماله کشی نیست.
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۲۳:۴۴ ۰۴ شهريور ۱۴۰۲
زمین هاییکه به قول شما از مردم گرفته بودن آیا بعد انقلاب به مردم بازگردانده شدن؟ جواب خیر، بیایین شمال ببینید هکتارها زمین برای جهاد کشاورزی شده، به مردم چی رسیده؟ هیچی.
حداقل قبلا مردم روی زمین ها کارگری میکردن اما الان چی، فقط باید از کنارش رد بشن و حسرت بخورن.
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۸:۰۵ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
اولا این زمین و زمين خواری مربوط به دوران رضا شاه بود و بعد از او انقلاب نشد، بلکه پسرش آمد. دوما از تهران و شیراز و اصفهان و غیره تو شمال ملت ویلا دارن. کافی تعطیلات یه سر جاده کندوان بزنی. همون جاده ای که با افتخار میگی رضا شاه درست کرد، از زاویه دیگه اگر نگاه کنی این فرد چنان دیکتاتوری بود که برای دسترسی راحت‌تر به 3000 روستایی که به نام خودش سند زده بود با بیل و کلنگ کارگران بدبخت رو وادار کرد تا این جاده رو بسازن. در واقع این جاده سمبل دیکتاتوری رضا شاه است.
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۲۳:۲۷ ۰۴ شهريور ۱۴۰۲
۶۸ ملیون ریال انگشت کوچک خاوری که نه یک شهرداری که اختلاف کرده هم نمی رسه
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۲۳:۱۳ ۰۴ شهريور ۱۴۰۲
موجودی حساب شما چقدره؟!!
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۲۳:۰۹ ۰۴ شهريور ۱۴۰۲
خائن تمام دوران سال ۱۳۲۰ جنگ جهانی به تمام نیروهاش دستور داد مقاومت نکنید که یه سر نیرو ایرانی باقی موند که جلوشونو گرفت ولی بازم اشغال شدیم
تف به قبر ۷ نسل قبل و بعد رضا شاه
Iran (Islamic Republic of)
مبارز
۱۶:۵۷ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
نجاست نثار روح خبیثش
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۲۲:۳۲ ۰۴ شهريور ۱۴۰۲
خدا از این خاندان ظالین پهلوی نگذره کارنامشون سیاه وسیاه
بعدش حالا خودشون با کمک استعمار سفید سازی میکننداینها
دشمن ایران و ایرانی بودند ‌هستند و خواهند بود .
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۲۲:۳۰ ۰۴ شهريور ۱۴۰۲
به خاوری می‌رسد یا نه
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۸:۰۶ ۰۵ شهريور ۱۴۰۲
رضا خان دزد بود