شب یلدا، شب شادی و دورهمی برای ایرانیان/ فلسفه شب یلدا
جشن شب یلدا دیر زمانی است که در شهر‌های مختلف ایران و بسیاری از کشور‌ها به شکل‌های گوناگون گرامی داشته می‌شود.
شادمانی، گردهمایی خانوادگی و خوردن میوه‌هایی همچون هندوانه و انار و خشکبار از آیین‌های ویژه جشن یلداست.
مردم کرمان تا سحر انتظار می‌کشند تا از قارون افسانه‌ای استقبال کنند. قارون در لباس هیزم‌شکن برای خانواده‌های فقیر تکه‌های چوب می‌آورد. این چوب‌ها به طلا تبدیل می‌شوند و برای آن خانواده، ثروت و برکت به همراه می‌آورند.
قصه‌گویی، فال حافظ، دورهم‌نشینی و خوردن «شب‌چَره» یا خوراکی‌های یلدا، حضور در پای کرسی و سفره نمادین یلدا، صحبت از فلسفه یلدا و اجرای برنامه‌های شاد و مفرح، بخش‌هایی از این مراسم پرطرفدار کرمان است.
اما در فرهنگ الفبایی در گذشته معنای بشارت و پیروزی اهورامزدا بر اهریمن را می‌دهد طولاتری‌ترین شب سال یعنی یلدا، در حقیقت مردم دور هم جمع می‌شدند و معتقد بودند در این شب نور بر تاریکی غلبه می‌کند و تا بامداد تا زمانی که سپیده در آسمان ظاهر می‌شد بیدار می‌ماندند.
با شاهنامه خوانی دور کرسی اجتماع می‌کردند گپ و گفتگویی داشتند و داستان‌هایی را نقل می‌کردند و در این شب از آجیل و میوه‌هایی مثل انار و هندوانه رسم بود که بر سر سفره قرار می‌د ادند و از آن‌ها استفاده می‌کنند و حتی این باور وجود داشت که کسانی که شب یلدا هندوانه می‌خورند در تابستان می‌توانند به راحتی شدت گرمی را تحمل کنند، بنابراین به این امر توجه زیاد داشتند البته یلدا تنها در آیین اسلام و ایرانی نیست کما اینکه مسیحیت هم آغاز سالش را اول زمستان قرار می‌داد این ایام دید مسیحیت هم هست.
و اما باور دیگری که در کرمان وجود داشت این بود که ۴ برادر دور شهر می‌گشتند تا سپیده طلوع کند و حضرت خضر را ببینند یا اینکه اعتقاد دیگر اینکه معتقد بودند اگر شب یلدا بیدار بمانند و گپ وگفتگویی داشته باشند وآن شب را به شادی بگذرانند خرم روز در انتظار آنان خواهد بود و دیگر اینکه باران در خانه آن‌ها را به صدا می‌آورد و از گنج خانه خود برای آنان هدیه می‌آورد.
یلدا آن سوی مرز‌ها
سنت‌های یلدا به درون مرز‌های ایران ختم نمی‌شود. سنت یلدا همراه با ایرانی‌ها در گوشه و کنار دنیا منتشر شده است. از ژاپن گرفته تا آمریکا در شب ۳۰ آذر ماه هر سال عده‌ای هستند که تولد خورشید را جشن می‌گیرند.
شب یلدا که در اصطلاح محلی به آن شب چله گفته می‌شود آغاز زمستان و طولانی‌ترین شب سال است.
در این شب معمولا اعضای خانواده در خانه بزرگتر‌ها دور هم جمع می‌شوند و با سرگرمی‌های متنوع تا پاسی از شب بیدار میمانند.
میزبانان در این شب با تهیه کردن میوه، آجیل و شیرینی از مهمانان خود پذیرایی می‌کنند.
هنوز هم دستان پرمهری هست که به کمک مستمندان در این آداب و رسوم هستند.
سمیه خانم، یکی از شهروندان کرمانی است که در حال خرید برای یلدای امسال است وی گفت: نرخ‌های میوه‌ها به خصوص در یک روز مانده به شب یلدا به شدت افزایش یافته و بسیاری از مردم توان خرید ندارند.
وی گفت: به همراه خانواده تصمیم گرفتیم هر چه خریداری کردیم با یکی از دوستانمان که به علت بیماری صعب العلاج که دارد و مستاجر است و دو تا فرزند بزرگ دارد که در برخی از هزینه‌های زندگیش درمانده است و من هر ساله در این شب، مقداری میوه کمی، آجیل به این خانواده می‌برم تا این خانواده نیز احساس خوشحالی داشته باشند.
وی افزود: شب یلدارا خیلی دوست دارم و این شب هم بهانه‌ای می‌شود برای دور هم بودن و باید برای شادی همدیگر تلاش کنیم و هم اینکه با همان مقدار اندک کمک به دوستم که توان مالی نداردکمک می‌کنم بسیار خوشحالم می‌کند.
سمیه خانم تصریح کرد: در خیلی از جا‌های شهر کرمان کسانی را می‌شناسم که خیلی در فقر و نداری به سر می‌برندکه حتی آرزوی یک شب یلدا دور هم در دلشان آرزوست چه کنم؟ که با یک دست کارمندی نمی‌توانم به همه کمک کنم‌ای کاش‌ای کاش‌ای کاش!
هر خانواده یک بخش از سفره یلدا را تهیه می‌کند
نجمه صادقی دیگر شهروند کرمانی گفت: خانواده ما و دایی‌ها و خواهرانم با همسرانشان در خانه والدینم جمع می‌شویم، اما به دلیل هزینه‌های بسیار سنگین قرار شد هر یک از خانواده‌ها یکی از اقلام سفره یلدا را تهیه کند و دور همدیگر جمع شویم.
وی بیان کرد: به دلیل گرانی آجیل، میوه و شیرینی هر کدام مان یک وسیله را تهیه می‌کنیم تا پاسی از شب در کنار هم می‌نشینیم و به آداب و رسوم این شب می‌پردازیم.
وهنوز هم دستان و قلب‌های پر مهر و پرتوانی هست که برای شاد کردن همنوعان خود در تلاشند تا بتوانند با کمترین کمک دل دوستان را خوشحال کند.
کمیته امداد همیشه در کمک به مددجویان پیش قدم است
ناصر عسکری نژاد، مدیر کل کمیته امداد امام خمینی استان کرمان با اشاره به برگزاری پویش ملی یلدای مهربانی همزمان با فرا رسیدن شب یلدا، گفت: این پویش با هدف تامین مایحتاج معیشتی خانواده‌های نیازمند در شب یلدا برگزار می‌شود.
وی افزود: در این پویش، خیران و مردم نیکوکار از طریق کمک‌های نقدی و غیر نقدی خود، احتیاجات شب یلدایی خانواده‌های نیازمند را تامین می‌کنند.
مرضیه دیگر شهروند کرمانی گفت:در چنین شرایطی مردم باید به فکر فقرا و ایتام باشند.
عارفه خانم شهروند دیگری کرمانی در مورد شهر یلدا گفت:ما طبق آداب و رسوم قدیمی هر ساله مقدار کمی کماچ سحن، آش اوماچو و تنقلات این شب را در کنار خانواده جشن می‌گیریم و این جشن برای من بهترین جشن هاست چرا که یاد آور خاطرات سال‌های قبل است که چه عزیزانی در کنار ما بودند، ولی الان حضور گرمشان در کنار ما نیستند.
استاد زبان و ادبیات فارسی شهید باهنر استان کرمان در گفتگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران نگاران گفت: کلمه یلدا با کلمه میلاد در یک دسته هستند.
ریشه‌شناسی واژه یلدا و چله یلدا یعنی چه؟
محمد بصیری با بیان اینکه یلدا واژه‌ای سریانی به معنای زایش و تولد است، افزود: سریانی زبانی بود که در میان مسیحیان رواج داشت. این معنا، از بررسی و تحقیق در واژه‌نامه‌ها و کتاب‌های تاریخی به دست آمده است.
شب چله یعنی چه؟
این استاد زبان و ادبیات فارسی بیان داشت:شب چله در حقیقت همان شب یلدا است. چون از فردای این شب، چله بزرگ زمستان آغاز می‌شود به آن شب چله می‌گویند.
بصیری تصریح کرد:ایرانیان در زمان‌های قدیم، به تقویم علاقه داشتند و برای تولد خورشید نیز جشن می‌گرفتند.
وی با بیان اینکه روز آخر پاییز شب یلدا نام داردو روز اول دی نیز اول زمستان است، بیان داشت:روز تولد خورشید است و شب هابلندتر و روز‌ها کوتاه‌تر می‌شود که این نورخورشید نشان رویش است.
بصیری گفت: از طرفی بعضی از نماد مادر این مراسم که شب یلدا قائل بودنشان از علاقه و نیایش خورشید داریم.
این استاد ادبیات و زبان فارسی افزود: در زمان‌های قدیم این مراسم شب یلدا در آتشکده‌ها برگزار می‌شد چرا که در آنجا آتش و خورشید نماد گرما بودند در خانه‌ها کمترمراسم یلدا برگزار می‌شد.
بصیری گفت: هم اکنون شب یلدا یا همان شب دور همی در خانواده‌ها بیشتر برگزار می‌شود که اسلام از آن به عنوان صله رحم یاد می‌کند.
وی گفت: حتی میوه‌هایی که در سفره یلداگذاشته می‌شود نشان از رویش هستند.
بصیری عنوان داشت: هندوانه و انار، یک شکلی از قرص خورشید هستند که در کنار هم قرار می‌گیرند که نشان از یکتا پرستی نور است که خداوند سرچشمه نور است و انسان‌ها به سمت نور دعوت می‌شدند که این مراسم با شب یلدا نیز تقویت می‌شود.
این استاد زبان و ادبیات فارسی گفت: در ادیان مختلف، آیین های شب یلدا و جشن نوروز برگزار می‌شود که آداب قبل راداشته، ولی الان تحریف شده اند و هر کسی یک مراسم خاصی برگزار می‌کند.
بصیری گفت:شب یلدا همان شب نور و روشنایی است؛ که بعد از سرمای زمستان به نوروز می‌رسیم که این گرمای خورشید به زمین می‌تابد و همه چیز از زمین در فصل بهار روییده می‌شودو از زمین بیرون می‌آید.
وی افزود:همچنین در ایام نوروز که در ادیان قدیم سفره هفت سین چیده می‌شد به این طریق که هفت تا سینی در چندین طبقات می‌گذاشتند و داخل آن‌ها دانه‌هایی نظیر گندم و جو کاشته می‌شد که نماد رویش بوده است، ولی اکنون در سفره‌های هفت سین از هفت نوع سین گذاشته می‌شود.
وی گفت:در مجموع شروع به خورشیدبا گرما و نعمت‌های الهی در تاریخ فرهنگ سابقه دارد و اسلام بر آن تاکید کرده است.
پایان هفته بسیاری از خانواده‌های ایرانی به مناسبت بلندترین شب سال دور هم جمع می‌شوند تا یلدا را جشن بگیرند.
از دیرباز میوه جزو جدانشدنی پذیرایی‌های شب یلدا بوده، اما گرانی و وضعیت اقتصادی نامناسب سبب شده میوه از سفره‌های یلدایی بسیاری از خانواده‌ها حذف شود.
همچنین معاون اتحادیه صنف میوه و تره‌بار کرمان، قیمت هر کیلو هندوانه درجه یک در حال حاضر برای مصرف‌کننده ۲۰ هزار تومان است و هر کیلو انار می‌خوش هم با قیمت ۳۳ هزار تومان عرضه می‌شود.
مهدی ابراهیم‌پور با بیان اینکه کمبودی در بازار میوه کرمان وجود ندارد، در عین حال تاکید کرد که به دلیل گرانی و کاهش قدرت خرید، بازار رونق چندانی ندارد و قیمت میوه تا شب یلدا افزایش پیدا نمی‌کند.
وی با اشاره به قیمت برخی اقلام میوه و صیفی‌جات در کرمان، گفت: قیمت هر کیلو هندوانه درجه یک در میدان میوه‌وتره‌بار ۱۶ هزار تومان و برای مصرف‌کننده در مغازه‌های سطح شهر ۲۰ هزار تومان است.
معاون اتحادیه صنف میوه و تره‌بار کرمان با اشاره به قیمت انواع انار در بازار کرمان، اظهار کرد: قیمت انار می‌خوش در میدان‌میوه‌وتره‌بار ۲۵ هزار تومان و برای مصرف‌کننده ۳۳ هزار تومان است و قیمت انار درجه دو در میدان میوه‌وتره‌بار ۱۰ هزار تومان و برای مصرف‌کننده ۱۴ هزار تومان تعیین شده است.
ابراهیم‌پور قیمت نارنگی شمال در میدان میوه‌وتره‌بار را ۲۶ هزار تومان و برای مصرف‌کننده ۳۳ هزار تومان اعلام کرد و گفت: قیمت نارنگی درجه ۲ نیز در میدان میوه‌وتره‌بار هر کیلو ۱۰ هزار تومان است که در مغاز‌های سطح شهر ۱۳ هزار تومان به فروش می‌رسد.
وی با اشاره به قیمت انواع پرتقال بیان کرد: پرتقال محلی در میدان میوه‌وتره‌بار با نرخ ۱۴ هزار تومان عرضه می‌شود که در مغازه‌ها با قیمت ۱۸ هزار تومان به فروش می‌رسد، قیمت پرتقال درجه ۲ جلگه‌ای در میدان میوه‌وتره‌بار ۱۰ هزار تومان و برای مصرف‌کننده ۱۳ هزار تومان است و پرتقال کوهستان معمولی نیز در میدان میوه‌وتره‌بار با نرخ ۲۰ هزار تومان عرضه می‌شود که همشهریان می‌توانند آن را با قیمت ۲۶ هزار تومان از مغازه‌ها خریداری کنند.
متاسفانه امروزه آن اجتماعات و دور همی‌ها کم رنگ شده است و وقتی اجتماعی صورت می‌گیرد برای استفاده بهینه از فرصت‌ها نیست، امروزه موبایل این وسایل ارتباط جمعی باعث شده است که مردم کمتر دور همی داشته باشند و آن انس و الفتی که بانی یلدا بوده دیده نمی‌شود و امید آن داریم که این فرهنگ تغییر کند و ما بتوانیم دوباره آن اصالت‌های خود را بدست آوریم.
رسم شب یلدا تنها حسن بزرگی که دارد و باعث ماندگاری اش شده است همان احترام به بزرگتر‌ها و دورهم جمع شدن و شاد کردن یکدیگر است، برخی خانواده‌ها برای کودکان شان در این شب هدیه می‌خرند وبرایشان قصه می‌گویند و لهجه شیرینی کرمانی را که برخی بچه‌ها فراموش کرده اند برایشان در قالب قصه خوانی تکرار می‌کنند.
گزارش از آذر عسکرپور
