باشگاه خبرنگاران جوان - به گزارش ایران تئاتر، یکشنبه ۲۱ اردیبهشت‌ماه، هم‌زمان با برگزاری سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نشست تخصصی «گفت‌وگو درباره کتاب ماندگاران صحنه» با محوریت زندگی و آثار زنده‌یاد داوود رشیدی و پرویز پورحسینی برگزار شد. 

این نشست با حضور منصور خلج، مدرس، نویسنده، پژوهشگر و مؤلف این کتاب، توسط معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، با همکاری مجموعه‌های وابسته به این معاونت، در «پاویون هنرگان کتاب» برگزار شد و پیمان شیخی اجرای برنامه را بر عهده داشت.

پیمان شیخی در ابتدای نشست ضمن خوش‌آمدگویی به حاضران، اظهار داشت: «خیلی خوشحالیم که در این محفل هنری میزبان استاد منصور خلج هستیم تا به بهانه دو کتاب درباره زنده‌یاد داوود رشیدی و پرویز پورحسینی گفت‌وگو کنیم. این آثار در قالب کتاب‌های تاریخ شفاهی هنر تئاتر منتشر شده‌اند.»

گفت‌وگو با بزرگان تئاتر، ثروت تاریخی ماست

منصور خلج در ادامه گفت: «امیدوارم این گفت‌وگو بتواند بخشی از حق مطلب را ادا کند. کتاب‌هایی که درباره داوود رشیدی و پرویز پورحسینی نوشتم، به سفارش انتشارات نمایش آماده شد. هر دو این هنرمندان از چهره‌های جریان‌ساز تئاتر ایران بودند. استاد رشیدی به‌واسطه کارگردانی و ترجمه‌های متون خارجی، و استاد پورحسینی به‌خاطر بازیگری ممتد و همکاری با کارگردانان برجسته مانند حمید سمندریان، علی رفیعی و بیژن مفید، تأثیر بسیاری بر تئاتر ایران گذاشتند.»

خلج در ادامه با اشاره به سابقه دوستی خود با زنده‌یاد پورحسینی افزود: «در دوران دانشکده با هم آشنا شدیم. زمانی که پیشنهاد تدوین این کتاب مطرح شد، خود ایشان من را معرفی کردند. طی جلسات متعددی که داشتیم، حاصل گفت‌وگوها در قالب این کتاب منتشر شد. پرویز پورحسینی یکی از بازیگران شناخته‌شده تئاتر ایران بود که حتی توسط پیتر بروک برای شرکت در یک دوره تخصصی در پاریس انتخاب شد. از آثار مهم او می‌توان به همکاری با بهرام بیضایی در نمایش‌هایی چون مرگ یزدگرد و فیلم‌هایی مانند باشو غریبه کوچک اشاره کرد.»

یاد داوود رشیدی؛ معلمی بزرگ در تئاتر ایران

خلج درباره کتاب مربوط به داوود رشیدی گفت: «در سال ۱۳۵۱ وارد دانشکده هنرهای زیبا شدم و داوود رشیدی استاد بازیگری ما بود. در آن دوره اساتیدی چون بهرام بیضایی، دکتر علی رفیعی، دکتر محمد کوثر و دکتر پرویز محمودی نیز در دانشکده حضور داشتند. رشیدی با سابقه تحصیل در اروپا و بازگشت به ایران در سال ۱۳۴۱، از نخستین چهره‌هایی بود که در شکل‌گیری جریان تئاتر مدرن نقش داشت. یکی از مهم‌ترین آثار او، نمایش در انتظار گودو بود که در سال ۱۳۴۷ با بازی خود رشیدی، پرویز صیاد و دیگر هنرمندان به صحنه رفت و نقطه عطفی در آشنایی مخاطبان با تئاتر مدرن اروپایی بود.»

وی افزود: «رشیدی بعدها وارد تلویزیون شد و در کنار کارهای سینمایی، مسئول واحد نمایش تلویزیون نیز شد. آثاری مانند ریچارد سوم، پیروزی در شیکاگو و هنر از جمله اجراهای مهم او در تئاتر شهر بودند. این آثار از نمایشنامه‌های مدرن اروپایی اقتباس شده‌اند و نشان از تسلط و درک عمیق رشیدی از تئاتر غرب دارند.»

اهمیت تاریخ شفاهی در ثبت تئاتر ایران

در ادامه، پیمان شیخی پرسشی را درباره اهمیت تاریخ شفاهی در هنر تئاتر مطرح کرد و خلج پاسخ داد: «تاریخ شفاهی مکمل تاریخ مکتوب است. در حوزه تئاتر، منابع مکتوب فراوانی داریم، اما تاریخ شفاهی کمک می‌کند تا تجربیات زیسته هنرمندان نیز ثبت شود. کیفیت گفت‌وگوها وابسته به سطح دانش و اشراف پرسشگر است. اگر پرسش‌گر به‌درستی بتواند مسائل مهم را مطرح کند، خروجی بسیار ارزشمندی به‌دست می‌آید. به‌عنوان مثال، گفت‌وگوهایی که درباره تئاتر کودک انجام دادیم، توانست اطلاعات صد سال از این حوزه را روشن کند.»

او ادامه داد: «در حوزه تئاتر کودک نیز کتاب‌های متعددی توسط بنیاد تئاتر کودک منتشر شده‌ که گفت‌وگو با هنرمندان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در آن نقش مهمی داشته است. سال ۱۲۹۸، نخستین نمایش کودکانه توسط جبار باغچه‌بان در شهر مرند اجرا شد و از آن زمان تاکنون، تئاتر کودک مسیر پر فراز و نشیبی داشته است.»

چالش‌های چاپ کتاب در حوزه هنر

در بخش پایانی نشست، پیمان شیخی از خلج دربارهٔ لزوم پرداختن به تاریخ شفاهی هنرهای نمایشی پرسید.

خلج در پاسخ گفت: «تاریخ شفاهی، مکمل تاریخ مکتوب ماست. متأسفانه در حوزهٔ تئاتر، خاطره‌نگاری و مستندسازی کمتر اتفاق افتاده است. بسیاری از بزرگان ما، به دلیل تواضع یا نبود پرسشگری جدی، خاطرات و تجربیات‌شان را مکتوب نکردند. لازم است پژوهشگران جوان وارد میدان شوند، آموزش ببینند، و با نسل‌های پیشین گفت‌وگو کنند تا این گنجینه‌های شفاهی به آثار ماندگار تبدیل شوند. ما پروژه‌هایی مثل تاریخ تئاتر کودک را با مرکز اسناد کتابخانهٔ ملی آغاز کردیم و با حدود ۳۰ هنرمند این حوزه، از جمله داوود کیانیان، بهروز غریب‌پور و رضا بابک، گفت‌وگو کردیم. «نشر ثالث تاکنون هفت عنوان کتاب ما را منتشر کرده است.»

وی با تأکید بر اینکه نسل جدید نیاز دارد تا از تجربیات نسل‌های گذشته بیاموزد، گفت: «تاریخ شفاهی می‌تواند این پل ارتباطی را میان نسل‌ها برقرار کند. نباید اجازه دهیم تجربیات بزرگان، ناگفته باقی بماند.»

او در پایان تأکید کرد: «امروز تولید کتاب، مستلزم بودجه، ویراستاری دقیق، طراحی، چاپ و توزیع است. اگر حمایت نهادهای دولتی و خصوصی یا ناشران علاقه‌مند فراهم شود، می‌توانیم آثار پژوهشی بیشتری در زمینهٔ تاریخ شفاهی تئاتر منتشر کنیم.»