باشگاه خبرنگاران جوان - در کشورهای توسعه‌یافته ۱۰۰ سال طول می‌کشد تا جمعیت سالمندی دو برابر شود، اما در ایران در مدت ۲۰ سال این اتفاق رخ خواهد داد و با انفجار جمعیت سالمندی مواجه خواهیم شد.

بنا به گفته مصطفی امانی‌پور مدیرکل ثبت احوال خوزستان، بر اساس آمارهای موجود، آمار ولادت سال به سال کاهشی است و هر چند خوزستان سومین استان از نظر ولادت است اما روند ولادت هر سال کمتر می‌شود و به گفته وی، این مساله خطرناک است و نشان می‌دهد جمعیت در حال رفتن به سمت پیری است.

تقریبا ۷.۳ درصد جمعیت ایران، سالمند است و در مقایسه با این رقم، خوزستان شرایط بهتری دارد و جوان محسوب می‌شود اما با این روند ولادت‌ها، در آینده‌ی نه چندان دور، جمعیت خوزستان هم سالمند می‌شود.

دکتر حسین ملتفت جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به روند فرزندآوری در دهه‌های اخیر، اظهار کرد: بعد از دهه ۶۰ خورشیدی، از سال ۹۰ تا ۹۵ بیشترین تعداد موالید را داشتیم. این فرزندآوری به نسل دهه ۶۰ برمی‌گردد که در دهه ۹۰ به سن باروری رسیدند و بیشترین موالید در این بازه‌ی زمانی رخ داد. این وضعیت از قبل کاملا قابل پیش‌بینی بود و بارها گفتیم در دهه ۹۰ با رشد موالید مواجه می‌شویم.

افت شدید جمعیت در دهه ۷۰

وی افزود: در حال حاضر از دهه پیک باروری دهه‌ی شصتی‌ها عبور کرده‌ایم و افرادی که در سن باروری قرار دارند مربوط به دهه ۷۰ به بعد هستند. با توجه به ساختار سنی جمعیت، کاهش موالید کاملا قابل پیش‌بینی بود. اواخر دهه ۶۰ و دهه ۷۰ افت شدید جمعیتی داشتیم که این مساله اکنون بر جمعیت و افراد در سن باروری، تاثیر گذاشته است.

این جامعه‌شناس با اشاره به سیاست‌های جوانی جمعیت، بیان کرد: در جامعه تغییر سبک زندگی اتفاق افتاده است و در نتیجه، دو عامل تغییر سبک زندگی و کاهش تعداد افراد در سن باروری، موجب کاهش فرزندآوری شده است و در این زمینه باید مشوق‌ها دوبرابر شوند. 

نرخ باروری ایران، زیر سطح جایگزینی

ملتفت بیان کرد: در حال حاضر جامعه‌ی ما مشکلات زیادی به‌ویژه در حوزه اقتصادی دارد و شاید عده‌ای این موضوع را مطرح کنند که در این شرایط، دنبال کردن سیاست افزایش جمعیت صحیح نیست. اما باید توجه شود که جمعیت ما از نظر باروری کل به ۱.۶ فرزند به‌ازای هر زن رسیده است این در حالی است که برای جلوگیری از کاهش جمعیت و جایگزین شدن افراد، باید این رقم به ۲.۱ فرزند برسد. بنابراین هر مادر باید ۲.۱ فرزند به دنیا بیاورد تا جایگزینی یا جانشینی اتفاق بیفتد و در این‌صورت، جامعه ثبات جمعیتی خواهد داشت.

فرزندآوری دیگر توجیه اقتصادی ندارد!

وی افزود: در حال حاضر این نگاه وجود دارد که به دنیا آوردن فرزند دیگر ارزش اقتصادی ندارد در حالی‌که در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ فرزند کمک‌کننده اقتصاد خانواده بود؛ در جامعه کنونی خانواده‌ی هسته‌ای داریم و در این خانواده‌ها، هزینه آموزش و تربیت فرزند بسیار بالاست و هزینه‌های نگهداری و تربیت فرزند هم از لحاظ زمانی بسیار مهم است.

عضو هیات علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: در این زمینه موضوع زنان هم مطرح است؛ زنان ما برخلاف دو سه دهه‌ی گذشته، خواهان حضور در جامعه و ادامه تحصیل هستند. بنابراین همه این عوامل در کاهش فرزندآوری تاثیرگذار خواهند بود. 

وی افزود: از سوی دیگر به دلیل این‌که فرزند ارزش اقتصادی ندارد، با به دنیا آوردن یک تا دو فرزند، حس نیاز به پدر یا مادر شدن در والدین ارضا می‌شود و دیگر هیچ توجیه و نیازی نیست که پدر و مادر بیشتر از این خودشان را به زحمت بیندازند و فرزند بیشتری به دنیا بیاورند.

ملتفت بیان کرد: با توجه به این شرایط، باید سیاست‌ها و برنامه‌ها با مسائل مردم متناظر باشد. در حال حاضر بیشترین کاهش فرزندآوری، در قشر تحصیلکرده و قشر متوسط و رو به بالای جامعه رخ داده است و برنامه‌ها باید به سمت این خانواده‌ها برود. در صورتی که قانون جوانی جمعیت و حمایت، این گروه را پوشش نمی‌دهد و بیشتر به قشر پایین جامعه توجه کرده است.

وی تصریح کرد: باید به قشر متوسط به‌ویژه کارمندان توجه شود. به‌طور مثال اگر در سازمان‌ها و ادارات، مهدکودک یا مکانی برای بازی کودکان وجود داشته باشد در این زمینه بسیار تاثیرگذار است در غیر این‌صورت این موضوع در حد حرف باقی می‌ماند و رفتار بیشتر افراد جامعه تغییری نمی‌کند.

چند برابر شدن تجرد قطعی در زنان

این جامعه‌شناس گفت: مساله مهم‌تر و حادتری که در این زمینه وجود دارد، ازدواج نکردن جوانان در خوزستان است. در حال حاضر یکی از مشکلات خوزستان، تجرد قطعی جوانان به‌خصوص زنان است. بنابر این در سال‌های اخیر یکی از اولویت‌ها در سیاست‌های جوانی جمعیت، فراهم شدن زمینه‌های ازدواج بوده است.

وی افزود: از لحاظ علمی اگر فردی به سن ۵۰ سالگی برسد، حتی اگر ازدواج هم کند، هیچ اثری بر افزایش جمعیت ندارد و در نتیجه، چنین فردی به تجرد قطعی رسیده است. تجرد قطعی به‌ویژه بین زنان چندین برابر شده و ادامه تحصیل، اشتغال و حضور در جامعه، از عوامل اصلی این مساله است و فراهم نبودن شرایط ازدواج نیز مزید بر علت شده است. 

ملتفت ادامه داد: زمانی که نمی‌توانیم شرایط ازدواج را فراهم کنیم، هزینه‌های ازدواج افزایش می‌یابد، فرصت‌ها و سن‌وسال هم بالا می‌رود و تجرد قطعی افزایش می‌یابد. در نتیجه، زمینه‌های باروری از بین می‌رود. در این شرایط به‌جای تاکید بر فرزندآوری، ابتدا باید سیاست‌ها بر ازدواج جوانان تنظیم شده باشد.

وی بیان کرد: اشتغال و ده‌ها عامل دیگر سد راه ازدواج هستند و برای ازدواج جوانان باید شرایط و امکانات فراهم شود. البته اگر صرفا به پول و مسائل اقتصادی تکیه کنیم، جواب نمی‌گیریم و باید به دیگر عوامل اجتماعی توجه شود.

لزوم اصلاح ساختار جمعیتی تا ۲۵ سال آینده

این جامعه‌شناس اضافه کرد: تجربه زندگی افراد از جمله زندگی فرزندان طلاق یا مشاهده‌ی مشکلات زوج‌های اطراف، در ازدواج و فرزندآوری تاثیرگذار است. افرادی که در خانواده‌های شلوغ زندگی می‌کردند و رفاه لازم را نداشتند، اکنون تمایلی به زندگی یا داشتن خانواده پرجمعیت ندارند.

وی ادامه داد: تا ۲۰ سال دیگر، متولدان دهه ۶۰ به سالخوردگی می‌رسند. بنابراین باید برای ۲۰ تا ۲۵ سال دیگر برنامه‌ریزی شود تا ساختار سنی جمعیت اصلاح شود.

ملتفت گفت: در حال حاضر ۶ درصد جمعیت ایران بالای ۶۵ سال است و تا زمانی که این رقم به ۱۰ درصد نرسد، یک جمعیت سالخورده محسوب نمی‌شویم. اما از سوی دیگر حدود ۲۳ درصد جمعیت کشور زیر ۱۵ سال است که نسبت به سال‌های قبل از دهه ۷۰ که ۴۰ درصد بوده است، کاهش یافته است.

وی افزود: به‌طور میانگین، از سال ۷۰ به بعد سالانه یک میلیون نفر به جمعیت ایران اضافه شده است و هنوز پتانسیل فرزندآوری وجود دارد و اگر اولویت‌ها اول بر ازدواج و سپس فرزندآوری باشد، جامعه دچار مشکل جدی نخواهد شد. 

منبع: ایسنا