باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهدی سیف تبریزی * - بسیاری بر این باورند که سرنوشت و آینده اوکراین در دستان دو شخص رقم خواهد خورد: دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه. اگرچه این دیدگاه تا حدی درست است، اما نکته اصلی در خصوص آینده کی‌یف را از قلم می‌اندازد. بخشی از این آینده در مدل و شکل رابطه این کشور با اروپا تعریف می‌شود.

از زمان بازگشت ترامپ به کاخ سفید، توجه واشنگتن به جنگ اوکراین معطوف شده است. روسیه نیز به نوبه خود، تمام تلاش خود را برای جلب نظر رئیس‌جمهور آمریکا به کار گرفته و این اعتقاد در مسکو وجود دارد که در نهایت کاخ سفید تسلیم خواسته‌های سیاسی و ژئوپلتیکی کرملین خواهد شد. تماس غیرمنتظره پوتین برای مذاکرات مستقیم با اوکراین در اوایل ماه مه ۲۰۲۵ دقیقاً در راستای همین هدف است؛ یعنی، ضمن احترام ظاهری به تلاش‌های میانجی‌گرانه ترامپ، به پیشبرد منافع روسیه در میدان نبرد ادامه دهد.

نقش اروپا در تعیین سرنوشت اوکراین

اروپایی‌ها، به رهبری فرانسه و بریتانیا، با امید به متوقف کردن جنگ با شرایط مطلوب برای اوکراین، با صلح‌سازی یا همان میانجیگری ترامپ همراهی می‌کنند. این بدان معناست که اوکراین به عنوان یک کشور مستقل و قابل دوام حفظ شود تا بتواند در امور داخلی و خارجی، مسیری طرفدار غرب را دنبال کند. سفر امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا، فردریک مرتس، صدراعظم آلمان و دونالد تاسک، نخست‌وزیر لهستان به کی‌یف در ۱۰ مه، به همان اندازه که نشان‌دهنده اتحاد بود، نوعی تعظیم به ترامپ نیز محسوب می‌شد.

به نظر می‌رسد تشخیص اینکه باد به کدام سمت می‌وزد در زمان رهبری فردی همانند ترامپ بسیار دشوار باشد.  جهت نمای سیاست خارجه در کاخ سفید ترامپ هر لحظه به این سو آن سو حرکت می‌کند. با نگاهی به ۱۰۰ روز اول ریاست‌جمهوری ترامپ می‌توان گفت خروج کامل ایالات متحده از اوکراین به لطف فروش معادن این کشور به واشنگتن توسط زلنسکی و همچنین تلاش‌های مکرون و استارمر برای تعامل با ترامپ، بعید به نظر می‌رسد. اما به جرات می‌توان گفت، دیگر نمی‌توان بر روی بازیگری موثر ایالات متحده در اوکراین حساب ویژه‌ای باز کرد.

بدون ایالات متحده، اروپایی‌ها در مخمصه قرار خواهند گرفت. همانطور که تحلیلگران دفاعی اشاره کرده‌اند، نیروی حافظ صلحی که فرانسه و بریتانیا در آن پیشگام باشند، بدون واشنگتن نمی‌تواند مستقر شود و یا حتی از کارای لازم برخوردار باشد. از اطلاعات گرفته تا پدافند هوایی، مشارکت ایالات متحده برای چنین نیروی حیاتی خواهد بود.

چالش‌های پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا

با این حال، کمبود توانایی، دلیل کافی برای دست کم گرفتن اروپا نیست. در درازمدت، این جذابیت ادغام در اتحادیه اروپا خواهد بود (نه حمایت ایالات متحده ) که برای اوکراین از اهمیت بیشتری برخوردار است و این احتمالاً با کمک‌های اقتصادی بروکسل و کمک‌های دفاعی که شامل سرمایه‌گذاری‌های مشترک در خاک اوکراین می‌شود، همراه خواهد بود. حفظ موجودیت اوکراین به طور جدایی‌ناپذیری با تلاش اروپا برای ارتقای نقش ژئوپلیتیکی خود مرتبط خواهد بود. در واقع، عضویت در ناتو برای کی‌یف گزینه بهتری است. اما با وجود ترامپ در قدرت، شانس گسترش ناتو تقریباً صفر است. بنابراین، اتحادیه اروپا تنها گزینه موجود در مقابل کی‌یف است.

مسیر اوکراین به سوی اتحادیه اروپا نباید تعجب‌آور باشد. این یک فرآیند مداوم است که ناشی از جغرافیا و وابستگی متقابل اقتصادی میان این دو واحد سیاسی است. از ۲۰۰۴ زمانی که گسترش  اتحادیه اروپا این واحد سیاسی را به مرزهای لهستان و اوکراین رساند، روابط اقتصادی و اجتماعی این دو کشور با اروپا عمیق‌تر شده است. 

با این حال، موانعی وجود دارد. یکی از آنها ناتوانی مزمن اتحادیه اروپا در برآوردن انتظارات است. ژوئن امسال یک سال از آغاز مذاکرات عضویت اوکراین می‌گذرد و هنوز مشخص نیست که آیا الحاق کی‌یف به ساختارهای اتحادیه اروپا واقعاً امکان‌پذیر است یا خیر. مجموعه‌ای از عوامل نیز در داخل اروپا علیه عضویت اوکراین فعالیت می‌کنند از جمله: افزایش احزاب دست راستی در کشورهایی مانند آلمان و فرانسه، همچنین  بندهای از قانون اساسی که ورود اعضای جدید به اتحادیه اروپا را مستلزم انجام همه‌پرسی  می‌کند و مخالفت کشورهایی مانند مجارستان و اسلواکی از این دست محدودیت‌ها هستند.

تأثیر تحولات اروپا بر آینده اوکراین

البته به نظر می‌رسد موضوع عضویت اوکراین در ساختارهای اروپایی بیشتر یک درگیری سیاسی میان کشورهای عضو است. اما در نهایت، ایده عضویت کشوری که توانایی کنترل بخشی از سرزمین خود را ندارد مطمئنا جنجال آفرین خواهد شد. در مجموع باید گفت، شانس عضویت اوکراین در در اتحادیه اروپا در کوتاه مدت و میان مدت  اوکراین زیاد نخواهد بود.

همچنین باید به این نکته اشاره داشت که روند مذاکرات طولانی مدت الحاق نیز ممکن است باعث تغییر در افکار عمومی جامعه اوکراین و ایجاد حس بدبینی و نفرت شود و تردید نسبت به کارآمدی اروپا (نوعی احساس که اغلب در غرب بالکان و ترکیه دیده می‌شود) در این کشور رشد کند، در حالی که ایده خون دادن اوکراینی‌ها برای محافظت از اروپا در برابر روسیه در جامعه اوکراینی در حال رشد است پشت کردن اروپا از طریق عدم عضویت در ساختارهای این بلوک می‌تواند باعث ایجاد خشم و نفرتی طولانی مدت شود. البته نیازی به گفتن نیست که مسکو می‌تواند از چنین فرصتی برای تقویت حس بدبینی به اروپا استفاده کند.

 این بدان معنا نیست که اکثریت اوکراینی‌ها علیه اروپا موضع‌گیری خواهند کرد. زیرا به هر حال، میلیون‌ها اوکراینی در نتیجه مهاجرت پس از جنگ در حال حاضر در اتحادیه اروپا ساکن هستند. اما سرخوردگی اوکراین از سران اروپایی می‌تواند هدیه‌ای گرانقدر هم برای ملی‌گرایان اروپا و هم روسیه باشد.

راه حل های جایگزین برای عضویت کامل در اتحادیه اروپا

در نهایت باتوجه به روندها و بحث‌های موجود میان کشورهای اروپایی می‌توان دو احتمال را برای آینده رابطه کی‌یف - بروکسل در نظر گرفت.

یک احتمال می‌تواند این باشد که اوکراین به عنوان بخشی از منطقه اقتصادی اروپا قرار مورد پذیرش قرار گیرد و در نتیجه به بازار واحد اتحادیه اروپا دسترسی پیدا کند (مدلی مشابه نروژ). این به معنای رفت و آمد آزادانه افراد، کالاها، خدمات و سرمایه خواهد بود. باید در نظر داشت که پس از شروع جنگ در اوکراین بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه اروپا بازارهای کار خود را به روی اتباع اوکراینی باز کرده‌اند و اکنون از نظر سیاسی و اجتماعی اخراج و بازگرداندن این افراد برای این کشورها بسیار دشوار خواهد بود.

از همین‌روی شاید بتوان گفت برای اوکراین، ایجاد موقعیت شغلی برای اتباع این کشور در کنار تأمین مالی و یک کرسی در میز مذاکره درخصوص برخی مسائل، می‌تواند در شرایط فعلی جایگزینی راضی کننده‌ای به جای  عضویت کامل در اتحادیه اروپا باشد.

در نهایت، تعیین سرنوشت اوکراین در گرو ماهیت تحولی خواهد بود که اروپا در سال‌های می‌تواند با آن روبرو شود. از یک سو،به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا باید در بسیاری از ساختارهای خود تجدید نظر کند تا با اختلالات ناشی از جهانی شدن، ظهور چین، حضور روسیه و ترامپ مقابله کند و از سوی دیگر، ژئوپلیتیک، این بلوک را مجبور می‌کند تا در سیاست خارجی انعطاف‌پذیرتر عمل کرده و در مباحثی مانند ادغام مجدد با بریتانیا و یا حتی عضویت اوکراین تصمیمات دیگری اتخاذ کند.

*کارشناس مسائل روسیه