تلاش دولت ترامپ برای جلوگیری از پذیرش دانشجویان بین‌المللی در دانشگاه هاروارد ــ که به‌واسطه اعتبار جهانی‌اش در عرصه آموزش عالی شناخته می‌شود ــ جدیدترین اقدام در فهرستی رو به گسترش از سیاست‌هایی است که «قدرت نرم» آمریکا را به‌طور جدی در معرض تهدید قرار داده‌اند.

هرچند یک قاضی فدرال به‌طور موقت مانع اجرای این ممنوعیت شده است، اما این اقدام تنها بخشی از نبرد ایدئولوژیکی وسیع‌تری است که رئیس‌جمهور آمریکا علیه ده‌ها برنامه دیرپای فرهنگی و آموزشی آغاز کرده است؛ برنامه‌هایی که هدفشان تقویت تنوع، همکاری داخلی و بین‌المللی و در نهایت، گسترش نفوذ جهانی ایالات متحده بوده‌اند.

سیاست‌هایی در تضاد با قدرت نرم

ترامپ در راستای این سیاست‌ها، کمک‌های خارجی را به‌طور چشمگیری کاهش داده، برخی برنامه‌های پژوهشی دانشگاهی را لغو یا محدود کرده و حملات سنگینی را متوجه رسانه‌ها ــ از جمله صدای آمریکا (Voice of America) که سابقه‌ای تاریخی دارد ــ نموده است. اوایل ماه مه، ترامپ تهدید کرد که ۱۰۰ درصد مالیات واردات بر فیلم‌هایی که در خارج از کشور تولید شده‌اند، اما در آمریکا به نمایش درمی‌آیند وضع خواهد کرد. این تصمیم می‌توانست ضربه‌ای جدی به فیلم‌هایی، چون «ماموریت غیرممکن: حساب نهایی» با بازی تام کروز وارد کند؛ فیلمی که بزرگ‌ترین پروژه هالیوودی حاضر در جشنواره کن ۲۰۲۵ بود و عمدتاً در بریتانیا و آفریقای جنوبی فیلم‌برداری شده است.

رئیس‌جمهور آمریکا همچنین نهاد‌های فرهنگی معتبر کشور، از جمله موزه‌های اسمیتسونین در واشنگتن و مرکز کندی برای هنر‌های نمایشی در پایتخت را هدف قرار داده است. ترامپ که خود را رئیس این مرکز هنری معرفی کرده، نهاد‌های یادشده را به «تلقین ایدئولوژیک» متهم کرده است.

مفهوم قدرت نرم

اصطلاح «قدرت نرم» نخستین‌بار در دهه ۱۹۸۰ توسط جوزف نای، نظریه‌پرداز علوم سیاسی و دستیار پیشین وزیر دفاع آمریکا، مطرح شد. به گفته نای، قدرت نرم عبارت است از توانایی یک کشور برای رسیدن به اهداف خود از طریق جذابیت و اقناع، نه با زور، پرداخت پول یا تهدید. منتقدان ترامپ بر این باورند که او دقیقاً در جهت معکوس این مفهوم عمل کرده است. جنگ‌های تجاری بی‌ثبات، حمله به نهاد‌های بین‌المللی و روابط تنش‌آمیز با متحدان، همگی موجب لطمه به اعتبار جهانی آمریکا شده‌اند. حتی آمار گردشگران خارجی نیز تحت‌تأثیر این سیاست‌ها کاهش یافته است.

واکنش‌ها به تصمیمات اخیر ترامپ

سناتور دموکرات «ژان شاهین»، عضو ارشد کمیته روابط خارجی سنا، تصمیم اخیر ترامپ درباره هاروارد را به‌شدت محکوم کرد. او گفت: «دانشجویان بین‌المللی به اقتصاد آمریکا کمک می‌کنند، از اشتغال داخلی حمایت می‌کنند و یکی از مؤثرترین ابزار‌های دیپلماسی و قدرت نرم ما هستند. این اقدام بی‌پروایانه، لطمه‌ای ماندگار به نفوذ جهانی ما وارد می‌کند.» بسیاری از رهبران جهان، از جمله مارک کارنی (نخست‌وزیر کانادا) و لای چینگ-ته (رئیس‌جمهور تایوان)، فارغ‌التحصیل هاروارد هستند.

اگرچه تصمیم قاضی برای تعلیق ممنوعیت، فرصتی موقت برای هاروارد فراهم کرده، اما پیامد‌های این سیاست، نگرانی‌هایی جدی را در سراسر جامعه دانشگاهی آمریکا و حتی فراتر از آن ایجاد کرده است.

نقش دانشجویان خارجی در دانشگاه‌های آمریکا

هر سال، صد‌ها هزار دانشجوی خارجی به دانشگاه‌های آمریکا جذب می‌شوند، به‌ویژه از کشور‌های آسیایی. در حال حاضر، یک‌چهارم دانشجویان دانشگاه هاروارد را دانشجویان بین‌المللی تشکیل می‌دهند که منبع مالی قابل توجهی برای دانشگاه به‌شمار می‌روند. براساس داده‌های «مؤسسه آموزش بین‌المللی»، در سال تحصیلی ۲۰۲۴-۲۰۲۳، بیش از یک میلیون و ۱۲۵ هزار دانشجوی خارجی در دانشگاه‌های آمریکا ثبت‌نام کردند که بالاترین رقم در تاریخ این کشور است. این دانشجویان معمولاً شهریه‌ای بسیار بالاتر از شهروندان آمریکایی می‌پردازند. بیشترین تعداد این دانشجویان به‌ترتیب از هند، چین و کره جنوبی هستند و رشته‌های پرطرفداری، چون ریاضیات، علوم رایانه و مهندسی را انتخاب می‌کنند.

واکنش چین به تصمیم آمریکا

با توجه به رقابت شدید میان آمریکا و چین برای کسب نفوذ جهانی، واکنش پکن به این تصمیم، فوری بود. وزارت امور خارجه چین در بیانیه‌ای اعلام کرد: «چین همواره با سیاسی‌سازی همکاری‌های آموزشی مخالف بوده و اقدام آمریکا تنها به وجهه و اعتبار خودش لطمه وارد خواهد کرد.»

موضع دولت ترامپ

دولت ترامپ ادعا می‌کند که دانشگاه‌هایی، چون هاروارد به مراکز افراط‌گرایی چپ‌گرایانه تبدیل شده‌اند و منابع مالی عظیمی را صرف «ترویج بی‌ثمر تنوع و شمول» می‌کنند.
سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، «تامی بروس»، در پاسخ به خبرنگاران گفت: «فرض کنید فرزند فوق‌العاده‌ای دارید که عملکرد تحصیلی بسیار خوبی داشته، اما وقتی او را به هاروارد می‌فرستید، با فردی کاملاً متفاوت بازمی‌گردد. حالا او یک فعال چپ‌گرای تمام‌عیار شده، ولی شاید اصلاً نتواند شغلی پیدا کند!» در یکی از جلسات کنگره در همین هفته، «مارکو روبیو» وزیر خارجه، در دفاع از کاهش کمک‌های خارجی گفت: «قصد ما نه نابودی سیاست خارجی آمریکاست، نه کناره‌گیری از جهان. بلکه هدف، استفاده حداکثری از منابع با رویکرد اولویت‌بخشی به منافع آمریکاست.»

ارزیابی جوزف نای از سیاست ترامپ

جوزف نای، نظریه‌پرداز قدرت نرم که اوایل ماه جاری میلادی درگذشت، در یکی از آخرین گفت‌و‌گو‌های خود با خبرگزاری فرانسه (در فوریه ۲۰۲۵) صراحتاً سیاست ترامپ را مورد نقد قرار داد. او گفت: «رئیس‌جمهور تنها با منطق تهدید و پرداخت فکر می‌کند. این در حالی است که موفقیت ما در هشت دهه گذشته، به‌دلیل جذابیت و نفوذ فرهنگی ما نیز بوده است.»

تصمیمات اخیر دولت ترامپ، به‌ویژه در زمینه آموزش عالی، فرهنگی و روابط بین‌المللی، نشانگر نوعی بازنگری تند در مبانی قدرت نرم آمریکاست. سیاست‌هایی که اگرچه با شعار «اول آمریکا» توجیه می‌شوند، اما در عمل می‌توانند بنیان‌های نفوذ جهانی این کشور را تضعیف کنند. حمله به نهادهایی، چون هاروارد و تحقیر نقش دانشجویان خارجی، نه‌تنها فرصت‌های علمی را از میان می‌برد، بلکه با میراث دیرینه آمریکا به‌عنوان مقصدی جهانی برای علم، فرهنگ و خلاقیت نیز در تضاد است.

 منبع: خبرگزاری فرانسه