باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسین مهدی تبار - جمهوری اسلامی ایران به رهبری رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان در حال تقویت آشکار سیاست خود در آسیای مرکزی است. تمرکز اصلی تعاملات منطقه‌ای ایران بر توسعه پیوندهای تجاری و لجستیکی حمل‌ونقل قرار دارد؛ رویکردی که در چارچوب استراتژی «نگاه به شرق» تهران تعریف می‌شود. این سیاست با هدف کاهش اثرات انزوای اقتصادی ناشی از تحریم‌های بین‌المللی دنبال می‌شود.

به گزارش دیپلمات، تحریم‌ها همچنان مانع اصلی در مسیر ادغام کامل ایران با اقتصادهای آسیای مرکزی محسوب می‌شوند. با وجود نزدیکی جغرافیایی و ظرفیت‌های بالای منابع طبیعی در این منطقه، حجم تجارت متقابل هنوز نسبتاً پایین است و تنها اندکی بیش از یک و نیم میلیارد دلار برآورد می‌شود. ایران در تلاش است تا تجارت خود با ازبکستان را به دو میلیارد دلار افزایش دهد و حجم مبادلات با قزاقستان و تاجیکستان را به یک میلیارد دلار برای هر کشور برساند. همچنین هدف‌گذاری شده که تجارت با ترکمنستان تا سی درصد افزایش یابد.

کشورهای آسیای مرکزی نیز هم‌زمان به دنبال بازارهای مصرف جدید و اتصال مؤثرتر به اقتصادهای بزرگ جهان هستند. ایران از هر دو جنبه، شریک ارزشمندی برای این کشورها محسوب می‌شود. به گزارش دیپلمات، تخصص فنی ایران در زمینه‌های مهندسی، انرژی، کشاورزی، صنایع شیمیایی و دارویی و همچنین ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری مشترک، جایگاه تهران را در منطقه ارتقاء داده است.

زیرساخت‌های گسترده حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی ایران، به همراه بنادر اصلی در سواحل اقیانوس هند، مزیتی مهم برای همکاری با کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی فراهم کرده است. ایران نقش کلیدی در پل زمینی اوراسیا، که چین و اروپا را از مسیر ریلی به هم متصل می‌کند، ایفا می‌کند. مسیرهای متعدد ترانزیتی از شرق به غرب از خاک ایران عبور کرده و کشورهای آسیای مرکزی را نیز در بر می‌گیرند. از جمله این مسیرها، کریدور ریلی چین–قزاقستان–ازبکستان–ترکمنستان–ایران–ترکیه–اروپا است که در حال توسعه فعال قرار دارد. مسیر چندوجهی چین–قرقیزستان–ازبکستان–ترکمنستان–ایران–ترکیه–اروپا نیز به‌طور موازی در حال بهره‌برداری است.

در این میان، بندر آب‌عمیق چابهار در ایران، که با مشارکت هند در حال نوسازی است، توجه خاص کشورهای آسیای مرکزی را به خود جلب کرده است. به دلیل مدیریت هندی، این بندر از تحریم‌ها مصون مانده و مسیر مطمئنی برای تجارت جنوب به شمار می‌رود. در سال ۲۰۲۳، تهران با درخواست تاشکند برای پیوستن به توافق‌نامه چابهار موافقت کرد. ازبکستان قصد دارد انبارها و یک ترمینال اختصاصی در این بندر بسازد. قزاقستان و تاجیکستان نیز در حال بررسی رویکرد مشابهی هستند. به گزارش دیپلمات، مذاکراتی برای راه‌اندازی مسیرهای حمل‌ونقل از آسیای مرکزی به هند از طریق ایران در جریان است؛ مسیری که در راستای منافع ژئواقتصادی کشورهای منطقه تعریف می‌شود.

در اوت ۲۰۲۴، ارسال کانتینر از بنادر هند (موندرا، ناوا شوا و چنای) به ازبکستان از مسیر بندرعباس و ترکمنستان آغاز شد. در مارس ۲۰۲۵، انتقال کالا به قزاقستان نیز از همین مسیر عملیاتی شد. قزاقستان قصد دارد یک ترمینال و مرکز لجستیکی ویژه در بندر شهید رجایی در جنوب ایران ایجاد کند؛ اقدامی که نشانه‌ای از عزم کشورهای آسیای مرکزی برای گسترش پیوند با تهران است.

از سوی دیگر، ترانزیت آسیای مرکزی برای ایران نیز اهمیت بالایی دارد، به‌ویژه با توجه به چرخش سیاست تجاری تهران به‌سوی شرق. در پانزدهم مه ۲۰۲۵، توافق تجارت آزاد میان ایران و کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) به‌طور کامل اجرایی شد که کاهش گسترده تعرفه‌های گمرکی را در پی داشت. روسیه، به عنوان اقتصاد غالب این اتحادیه، بیشترین نفع را از این توافق خواهد برد. ارزش تجارت ایران و روسیه در سال ۲۰۲۴ به چهار میلیارد و هشتصد میلیون دلار رسید. با این حال، چین همچنان شریک اصلی تجاری ایران در شرق باقی مانده است. ارزش تجارت غیرنفتی میان دو کشور در سال منتهی به ۲۰ مارس ۲۰۲۵ به سی و چهار میلیارد و صد میلیون دلار رسید.

به گزارش دیپلمات، توسعه کریدورهای حمل‌ونقل از طریق آسیای مرکزی، نه‌تنها بخشی کلیدی از روابط چین و ایران باقی خواهد ماند، بلکه در آینده نیز در کانون توجه ژئواستراتژیک منطقه قرار دارد.