باشگاه خبرنگاران جوان؛ پریزاد اقبالی ـ جهان امروز با شتاب بی‌سابقه‌ای در حال گذار به عصر هوشمندسازی و حکمرانی داده است. فناوری‌هایی همچون اینترنت فضاپایه، هوش مصنوعی، بلاک‌چین و ابزار‌های پرداخت دیجیتال، در حال بازتعریف مفاهیم زیرساخت، مالکیت داده و رقابت اقتصادی هستند. در این میان، آنچه نخبگان و فعالان حوزه فناوری در ایران به‌درستی هشدار می‌دهند، لزوم اصلاح نگرش دولت به فناوری است؛ نگاهی که به‌جای تسهیل و تنظیم، در موارد متعددی به بازیگری، موازی‌کاری و رقابت با بخش خصوصی بدل شده است.

فرصت‌ها و تحولات جهانی

اینترنت فضاپایه به‌عنوان یکی از پیشران‌های تحول، مرز‌های زیرساختی را در هم شکسته و اتصال بی‌واسطه‌ی کاربران به شبکه‌های جهانی را ممکن ساخته است. این فناوری نه‌تنها امکان دسترسی به اینترنت پرسرعت را در دورافتاده‌ترین نقاط فراهم می‌کند، بلکه مفهومی تازه از حاکمیت اطلاعات را به میان می‌آورد.

در کنار آن، گسترش ابزار‌های پرداخت دیجیتال، کیف‌پول‌های بین‌المللی، ارز‌های مجازی و الگوریتم‌های هوش مصنوعی، فضای جدیدی برای رقابت، نوآوری و خلق ارزش فراهم کرده است؛ فضایی که در آن نقش دولت‌ها از مالک و مجری، به ناظر و تنظیم‌گر تغییر یافته است.

چالش حکمرانی در ایران

با وجود این فرصت‌ها، بسیاری از نخبگان و فعالان فناوری کشور معتقدند که الگوی حکمرانی فناوری در ایران با چالش‌های جدی روبروست. سیاست‌گذاری‌های موازی، توسعه بی‌رویه سامانه‌ها توسط نهاد‌های دولتی، نبود استاندارد واحد، و ارزیابی مدیران بر اساس «تعداد پروژه‌های رونمایی‌شده» به‌جای کیفیت خدمات، همه نشانه‌هایی از نبود رویکرد راهبردی در این حوزه است.

به‌عنوان نمونه، در برخی دستگاه‌ها توسعه‌ی سامانه‌های متعدد با اهدافی نظیر «توزیع عادلانه خدمات» صورت گرفته است، اما در عمل به رقابت ناسالم با کسب‌وکار‌های فناورانه، کاهش بهره‌وری، نارضایتی ذی‌نفعان و اتلاف منابع منجر شده است. گاه حتی تبعات اجتماعی و امنیتی نیز از این سیاست‌های تمرکزگرا و غیرشفاف ناشی شده است.

خواسته نخبگان و فعالان فناوری

آنچه نخبگان این حوزه به‌درستی مطالبه می‌کنند، بازتعریف نقش دولت در عرصه فناوری است. دولت باید از توسعه‌گر و مالک سامانه‌ها، به تنظیم‌گر، ناظر و تسهیل‌گر تبدیل شود. راه نجات از آشفتگی دیجیتال، نه در توسعه‌ی بیشتر پلتفرم‌های موازی دولتی، بلکه در حذف ساختار‌های زائد، حمایت از بخش خصوصی و اعتماد به ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان است.

پیشنهاد‌ها

ایجاد نهاد بالادستی مستقل برای تنظیم‌گری فناوری: نهادی فرابخشی با مأموریت تدوین استانداردها، جلوگیری از موازی‌کاری و هماهنگی میان نهاد‌های اجرایی.

حذف پروژه‌های موازی دولتی در حوزه نرم‌افزار و پلتفرم‌سازی که صرفاً برای رقابت با کسب‌وکار‌های بخش خصوصی شکل گرفته‌اند.

تغییر شاخص‌های ارزیابی عملکرد مدیران دولتی از تعداد پروژه‌ها به کیفیت، اثربخشی، رضایت ذی‌نفعان و همکاری با زیست‌بوم نوآوری.

پذیرش واقعیت فناوری‌های جهانی مانند اینترنت فضاپایه و ارز‌های دیجیتال به‌جای تلاش برای کنترل یا انکار آنها.

بازتعریف نقش دولت به‌عنوان تنظیم‌گر فناوری، نه رقیب کسب‌وکارها؛ با هدف خلق ثبات، امنیت و چشم‌انداز روشن برای سرمایه‌گذاری در اقتصاد دیجیتال.

عصر جدید فناوری، نیازمند حکمرانی نوین است. نخبگان و فعالان فناوری در ایران خواستار آن‌اند که دولت نقش خود را بازتعریف کرده و به جای رقیب بودن، به شریک تحول دیجیتال تبدیل شود. تنها در سایه اعتماد به بخش خصوصی، حذف ساختار‌های موازی و پذیرش قواعد رقابت جهانی است که می‌توان از فرصت‌های کم‌نظیر این دوران برای رشد پایدار، خلق ارزش و افزایش تاب‌آوری اقتصادی کشور بهره برد.