باشگاه خبرنگاران جوان ؛ سارا بابایی- امروز در عصر دیجیتال و غلبه بازی‌های رایانه‌ای و مجازی، کمتر کسی از نسل جدید طعم شور و نشاط بازی‌های بومی و محلی را چشیده است. بازی‌هایی که روزگاری نه‌چندان دور، در حیاط خانه‌های روستایی، کوچه‌های خاکی و میدان‌های محلی جریان دارند و نه‌تنها سرگرمی، بلکه بستری برای پیوند اجتماعی، پرورش جسم و روح و انتقال فرهنگ و آداب نیاکان بودند.

محمدرسول خاصان، مسئول مسابقات هیأت ورزش روستایی و بازی‌های بومی و محلی لرستان با اشاره به اهمیت احیای بازی‌های بومی گفت:انسان همان‌طور که برای زنده ماندن به هوا، آب و غذا نیاز دارد، برای پرورش روح هم باید ورزش و بازی را در زندگی قرار دهد. بازی‌های بومی تنها سرگرمی نیستند؛ آن‌ها بخشی از فرهنگ، آیین و حتی شناسنامه یک قوم‌اند.

او ادامه داد: مردم لرستان در طول تاریخ، بازی‌ها و ورزش‌های زیادی خلق کرده‌اند. این بازی‌ها به دلیل ساده‌بودن، کم‌هزینه بودن و در دسترس بودن، شور و نشاط زیادی ایجاد می‌کردند. برخلاف بازی‌های امروزی که گاهی فرد را در دنیای مجازی تنها می‌کنند، بازی‌های بومی فرصتی برای جمع شدن مردم کنار هم و تقویت روحیه اجتماعی بودند.

 از مراسم عروسی تا کوچه‌های روستا

خاصان به جایگاه بازی‌های بومی در آیین‌های اجتماعی اشاره کرد‌ و گفت: بازی‌هایی مثل قیقاچ بخشی از مراسم عروسی بودند. سوارکارانی با اسب و تفنگ در میدان حاضر می‌شدند و با نمایش تیراندازی و سوارکاری، شور و هیجان وصف‌ناپذیری به جشن می‌بخشیدند.

او افزود: بعد از مراسم هم جوانان به سراغ بازی‌هایی چون دال‌پلان، کلو رونکی سرون یا غاز قلنگ می‌رفتند. این بازی‌ها ساده بودند اما ساعت‌ها جمع را مشغول می‌کردند و خنده و شادی به همراه داشتند.

بازی‌هایی برای مهارت و دقت

 پنج قاچی

یکی از پرطرفدارترین بازی‌های محلی است که با چند ریگ کوچک انجام می‌شود. بازیکن باید ریگ‌ها را بدون تکان خوردن بقیه بردارد.

خاصان می‌گوید: این بازی نشان‌دهنده مهارت، دقت و تمرکز بازیکن است و در گذشته به‌نوعی تمرین ذهن و دست به شمار می‌رفت.

 گوم زایس

بازی‌ای گروهی با ۳۲ ریگ و هشت گودال است. بازیکنان باید با جابه‌جایی ریگ‌ها گودال‌های خود را پر کنند.

 اصطلاحات بومی مثل سر گاو خوردن یا گاو زاییدن در این بازی رایج است.

خاصان توضیح می‌دهد: این اصطلاحات علاوه بر ایجاد هیجان، نشان‌دهنده خلاقیت زبانی مردم و پیوند بازی با فرهنگ عامه است.

کلاه‌ربایی

در این بازی دو گروه تشکیل می‌شود. یک گروه نشسته و دیگری ایستاده. بازیکنان باید کلاه را از سر حریف بربایند و به «دالگه» (محلی که پیش‌تر تعیین شده) برسانند.

 اگر موفق شوند، برنده‌اند؛ اما اگر صاحب کلاه بتواند آن را پس بگیرد، گروه‌ها جابه‌جا می‌شوند. این بازی علاوه بر هیجان، سرعت و چابکی بازیکنان را محک می‌زند.

کلو رونکی سرون

از بازی‌های محلی پرجنب‌وجوش لرستان است که بیشتر توسط نوجوانان و جوانان انجام می‌شد.

 خاصان درباره آن می‌گوید: این بازی علاوه بر نشاط، نوعی تمرین گروهی و هماهنگی بین افراد بود که باعث افزایش همبستگی اجتماعی می‌شد.

۱۸۰ بازی؛ میراثی که به ثبت نیاز دارد

به گفته خاصان، بیش از ۱۸۰ بازی در لرستان شناسایی شده است.

متأسفانه بسیاری از مردم تنها اسم بازی‌ها را شنیده‌اند و از قوانین و شیوه اجرای آن اطلاعی ندارند. برای همین ما با مراجعه به روستاهای دورافتاده که هنوز این بازی‌ها را انجام می‌دهند، قوانین آن‌ها را ثبت و مکتوب کردیم.

او هشدار می‌دهد: اگر امروز برای ثبت و معرفی این بازی‌ها اقدامی نشود، نسل‌های آینده هیچ شناختی از آن‌ها نخواهند داشت. بازی‌های بومی باید احیا و به نسل جوان معرفی شوند تا جایگاه واقعی خود را پیدا کنند.

ضرورت احیا؛ از حرف تا عمل

خاصان پیشنهاد می‌دهد که هم مسئولان فرهنگی و ورزشی و هم مردم نقش‌آفرین باشند، بزرگ‌ترها و پدربزرگ‌ها شناسنامه زنده این بازی‌ها هستند. باید با همکاری پژوهشگران و نهادهای فرهنگی، مجموعه‌ای از بازی‌ها در قالب کتابچه یا حتی برنامه‌های تلویزیونی و جشنواره‌ها ثبت شود. اگر این میراث از بین برود، بخشی از هویت فرهنگی ما هم نابود می‌شود.

بازی‌های بومی و محلی لرستان نه‌تنها بخشی از تاریخ و فرهنگ این دیار کهن هستند، بلکه راهی برای نشاط اجتماعی، تقویت روحیه جمعی و حتی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی‌اند.

امروز که دنیای دیجیتال بیشتر وقت کودکان و نوجوانان را پر کرده، احیای این بازی‌ها فرصتی است برای بازگرداندن شور و هیجان واقعی به زندگی.

لرستان با ۱۸۰ بازی محلی شناخته‌شده، گنجینه‌ای از میراث فرهنگی دارد که اگر جدی گرفته نشود، به‌زودی تنها در کتاب‌ها باقی خواهد ماند.