باشگاه خبرنگاران جوان؛ رضوان پاک منش - رخداد زمین‌شناختی پس از یک زمین‌لغزش بزرگ در اثر زمین‌لرزه حدود ده‌هزار سال پیش، منجر به مسدود شدن مسیر رودخانه‌های سیمره و کشکان شد و بستر تشکیل این تالاب‌ها فراهم شد.

در گذشته بیش از پنجاه تالاب کوچک و بزرگ شکل گرفته بود، اما طی قرن گذشته، به سبب تغییرات اقلیمی و خشک‌سالی‌های پی‌در‌پی، بیشتر آنها از بین رفته‌اند و تنها ۱۱ تالاب باقی مانده‌اند.

تالاب‌های پلدختر شامل ترکیبی از تالاب‌های دائمی و فصلی هستند برخی از مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

 گری بلمک: با وسعت بیش از ۵۰۰ هکتار، بزرگ‌ترین تالاب منطقه است.

گری جمجمه: تالابی متحرک که در نوع خود منحصر‌به‌فرد است.

 تکانه: عمق حدود ۵ متر دارد و با پوشش گیاهی غالب نی احاطه شده است.

 لفانه شامل دو تالاب مجزا است که با تپه‌ای از هم جدا شده‌اند و حدود ۱۰ هکتار وسعت دارند.

 زردابه: تالابی کوچک با مساحتی حدود ۲ هکتار؛ حاشیه‌اش سرشار از نی است.

 تالاب سیاه: کوچک‌ترین تالاب با مساحتی حدود ۱.۵ هکتار، پوشیده از نی و زیستگاه پرندگان بومی و مهاجر است.

سایر تالاب‌های همچون کبود،  تاف،  گلم‌سوزه و پیکه نیز در این مجموعه جای دارند.

 تنوع زیستی و اهمیت اکولوژیک

تالاب‌های پلدختر نقش برجسته‌ای در جذب پرندگان مهاجر دارند. طبق مطالعات در بازه زمانی ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۱، در این تالاب‌ها ۵۶ گونه پرنده از ۱۴ خانواده و ۹ راسته در ایران مشاهده شدند؛ که حدود ۱۰٪ از کل گونه‌های پرنده ایران را شامل می‌شود.

 در مطالعه دیگر، بیش از ۶۰ گونه از مجموع ۵۴۵ گونه پرنده ایران در این تالاب‌ها گزارش شده‌اند.

 از لحاظ رفتار پرندگان: حدود ۵۳٪ گونه‌ها زمستان‌گذران، ۳۰٪ مهاجر، ۸.۳٪ تابستان‌گذار و تنها ۶.۷٪ در همه فصول حضور دارند.

 پوشش گیاهی و زیست‌بومی

تالاب‌های پلدختر محیط مناسبی برای رشد انواع گیاهان وحشی هستند. پوشش گیاهی شامل سرخس آبی، پونه، یونجه، شبدر، جلبک سبز، شقایق، خارشتر و گیاهان دیگری است که زیبایی و تنوع خاصی به این منطقه بخشیده‌اند.

 نقش اجتماعی، گردشگری و حفاظتی

این تالاب‌ها به‌عنوان "اثر نقاشی خداوند روی زمین"، جلوه‌ای دل‌انگیز از طبیعت به شمار می‌آیند و هم‌زمان محل محبوبی برای گردشگران به‌ویژه در فصل بارش هستند. همچنین قرارگیری اکثر آنها در محدوده شکار ممنوع، نشان‌دهنده اهمیت حفاظتی آنهاست. پوشش گیاهی زیبا و وجود زیستگاه‌های متنوع، ظرفیت بالای اکوتوریستی ایجاد می‌کند.

 تهدید‌ها و ضرورت حفاظت

اگرچه تالاب‌های پلدختر هم‌اکنون مورد حفاظت قرار دارند، اما تهدیدهایی، چون تغییرات اقلیمی، خشک‌سالی‌های مکرر، تخریب پوشش طبیعی، و آتش‌سوزی‌های احتمالی ناشی از بی‌توجهی، خطر‌هایی جدی‌اند. لزوم برنامه‌ریزی حفاظتی، مدیریت پایدار آب و تدوین طرحی جامع برای ادامه حیات این اکوسیستم‌های ارزشمند احساس می‌شود.

تالاب‌های آزریان در پلدختر نه‌تنها از منظر زیست‌شناختی و حفاظت حیات‌وحش اهمیت دارند، بلکه بستر مناسبی برای توسعه گردشگری پایدار و گسترش آگاهی‌های محیط‌زیستی هستند. توجه بیشتری از سوی مسئولان و مشارکت محلی می‌تواند تضمین‌کننده حفظ این سرمایه‌های طبیعی و زیست‌بومی برای نسل‌های آینده باشد.