سد زیبا محمد؛ گره بودجه‌ای که توسعه را متوقف کرده است
سد زیبا محمد پروژه‌ای است با چشم‌انداز مهم برای کشاورزی، کنترل سیلاب، توسعه اقتصادی و حفاظت زیست‌محیطی در لرستان. اما تا کنون نتوانسته به سرعت و با بهره‌وری مناسب پیش برود و مشکلات عمده‌ای از جمله کمبود بودجه و تأخیر طولانی دارد.
باشگاه خبرنگاران جوان؛ رضوان پاک منش - سد «زیبا محمد» پروژه‌ای در استان لرستان، جنوب شرقی خرم‌آباد، بین روستا‌های زیبا محمد و کیان است. موقعیت دسترسی آن از دو محور که هر دو منشعب از جاده خرم‌آباد به بروجرد هستند.
این سد از نوع سنگریزه‌ای با هسته رسی طراحی شده است. ارتفاع آن از پی (پایین‌ترین قسمت پایه) حدود ۴۵ متر و طول تاج آن چیزی حدود ۴۰۴ تا ۴۱۲ متر ذکر شده است.
حجم مخزن و ظرفیت تنظیمی آن نیز تقریباً بین ۹٫۵ تا ۱۲ میلیون مترمکعب آب گزارش شده است.
کنترل سیلاب و توسعه اقتصادی؛ وعده‌های بزرگ سد زیبا محمد
تأمین آب کشاورزی برای اراضی پایین‌دست (رقمی در حدود ۲٬۲۰۰ تا ۲٬۳۹۵ هکتار) است.
کنترل سیلاب، ایجاد ظرفیت گردشگری منطقه، تأمین نیاز‌های زیست‌محیطی رودخانه و پرورش آبزیان از اهداف پروژه هستند.
پروژه از سال حدود ۱۳۹۲ وارد فاز اجرایی شده است. البته پیش‌تر هم مطالعات و کلنگ‌زنی صورت گرفته بود.
از رویا تا واقعیت؛ سد زیبا محمد در تقاطع امید و چالش
از گزارش‌ها چنین برمی‌آید که پیشرفت فیزیکی پروژه در مقایسه با زمان شروع، هنوز کم بوده است:
گزارشی در شهریور ۱۴۰۲ می‌گوید که پیشرفت فیزیکی تنها حدود ۵٪ است. عملیات خاک‌برداری محور سد و همچنین خاک‌برداری و سنگ‌برداری محل کالورت سد انجام گرفته‌اند.
بخشی از اراضی محور سد تملک شده است. گفته شده که ۱٬۷۰۰ میلیارد تومان برای تکمیل سد لازم است.
هزینه‌ای که تا اکنون انجام شده، نسبت به این مقدار زیاد نبوده؛ مثلاً ذکر شده که حدود ۱۳٫۷ میلیارد تومان هزینه شده است.
اعتبارات تخصیصی برای سال ۱۴۰۴ برای این پروژه از ردیف ملی، حدود ۱۰۳ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است.
اما گزارش شده که بعضی سال‌ها تخصیص بودجه به پروژه تقریباً صفر بوده است یا بسیار کم است.
نقاط قوت و اهمیت پروژه
افزایش تولید کشاورزی و ارتقاء امنیت غذایی منطقه به دلیل تأمین آب کشاورزی برای هزاران هکتار اراضی پایین‌دست.
کنترل سیلاب؛ کاهش خسارات احتمالی در دوره‌های پرآب به ویژه در فصول بارندگی سنگین.
گردشگری و رونق اقتصادی؛ وجود مخزن آب و مناظر طبیعی پیرامون سد می‌تواند منطقه را برای گردشگری توسعه دهد.
تأمین زیست‌محیطی؛ حفظ اکوسیستم رودخانه، حمایت از آبزیان، و تأمین آب کافی برای محیط زیست.
کندی روند پیشرفت فیزیکی: پیشرفت تنها ۵٪ پس از سال‌ها نشان می‌دهد که پروژه با تأخیر‌های جدی مواجه است.
کمبود اعتبار و تخصیص نه به موقع بودجه: این امر باعث شده اجرای بخش‌های مختلف پروژه به تعویق بیفتد و بهره‌برداری به تأخیر افتد.
تملک اراضی: یکی از موانع معمول سدسازی، تأمین زمین و حل مسائل حقوقی و مالکیتی است. گزارش‌ها نشان می‌دهند که بخش‌هایی از اراضی هنوز در مراحل تملک‌اند.
زیست‌محیطی و اجتماعی: هر پروژه سدسازی عوارضی دارد، مثل تأثیر بر پوشش گیاهی، مهاجرت احتمالی روستاییان، تأمین حق‌آبه رودخانه‌ها، و تأثیر بر آبخوان‌ها. باید ارزیابی دقیق و مشارکت جامعه محلی صورت گیرد.
مشکلات فنی و اجرایی: مثل عدم تداوم کارگاه‌ها، تأخیر در اجرای مراحل مهندسی، تأمین مصالح، مسائل زیربنایی (راه دسترسی، آبروها، کالورت‌ها، زیرساخت‌های انتقال آب).
سد زیبا محمد پروژه‌ای است با چشم‌انداز مهم برای کشاورزی، کنترل سیلاب، توسعه اقتصادی و حفاظت زیست‌محیطی در لرستان. اما تا کنون نتوانسته به سرعت و با بهره‌وری مناسب پیش برود و مشکلات عمده‌ای از جمله کمبود بودجه و تأخیر طولانی دارد.
اگر این موانع برطرف شود و پروژه با برنامه‌ریزی دقیق و همراه با مشارکت‌های خرد و کلان ادامه یابد، توان آن را دارد که تأثیرات مثبت قابل توجهی برای منطقه داشته باشد.
