دومین همایش بین‌المللی مطالعات تطبیقی اخلاق در اسلام و مسیحیت به کار خود پایان داد
در دومین همایش بین‌المللی مطالعات تطبیقی اخلاق در اسلام و مسیحیت به میزبانی قم، از ۱۸ اثر مشترک میان اندیشمندان مسلمان و مسیحی رونمایی شد.
باشگاه خبرنگاران جوان ـحجت‌الاسلام والمسلمین استاد احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شامگاه ۲۴ مهرماه در آیین اختتامیه دومین همایش بین‌المللی مطالعات تطبیقی اخلاق در اسلام و مسیحیت، به تبیین نقش آموزه‌های قرآنی در مدیریت تفاوت‌ها و تقویت وحدت میان پیروان ادیان الهی پرداخت.
وی ضمن قدردانی از دست‌اندرکاران، بر اهمیت انتشار نتایج علمی همایش برای جامعه نخبگانی تأکید کرد.
وجه الهی دین واحد است؛ تفرقه ناشی از عوامل انسانی است
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به ماهیت مشترک ادیان، اظهارکرد: یکی از باورهای مشترک تمامی شریعت‌های آسمانی، ماهیت وحیانی دین و اتصال آن به اراده الهی است. وجه الهی دین واحد است و تمامی ادیان از نوح تا اسلام، حقیقتی یکسان را بیان می‌کنند.
وی افزود: آنچه در طول تاریخ موجب تفرقه و تکثر میان پیروان ادیان شده، نه ماهیت دین، بلکه ناشی ازعوامل انسانی، ستم‌ها، تأویل‌های ناصواب و سوء‌فهم‌های بشری است. خداوند در قرآن کریم، مؤمنان را به بهره‌گیری از مشترکات دعوت کرده و راه‌حل تقویت وحدت را در تعامل خردمندانه و محبت‌آمیز معرفی می‌کند.
چالش درونی دین، ویرانگرتر از تهدید‌های بیرونی
عضو هئیت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) با تحلیل چالش‌های تاریخی دین، به دو دسته اساسی اشاره کرد و گفت: چالش‌های بیرونی ناشی از دشمنی‌ها، و چالش‌های درونی که ریشه در تفسیر‌های ناروا، قدرت‌طلبی‌ها و سوء‌فهم انسان‌ها دارد.
وی تأکید کرد: این چالش درونی بسیار سهمگین‌تر و گسترده‌تر از چالش‌های بیرونی است. نمونه‌های تاریخی مانند جنگ‌های سی‌ساله در اروپا یا جریانات تکفیری معاصر، همگی ریشه در همان فهم‌های محدود و ناصواب از دین دارند.
عقلانیت و محبت، شروط اساسی گفت‌وگوی موفق
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با استناد به سیره نبوی، بر ضرورت دو رکن اساسی در تعاملات بین‌ادیانی تأکید کرد: عقلانیت و محبت، لذا گفتوگو باید بر پایه خردورزی، جستجوی حقیقت، دوری از تعصب و برخوردی محبت‌آمیز با دیگران صورت گیرد. بدون این دو شرط، گفتوگو ثمربخش نخواهد بود.
حجت‌الاسلام واعظی با اشاره به سالگرد میلاد پیامبر اسلام (ص)، به حادثه طائف اشاره کرد و افزود:چگونه پیامبر (ص) در برابر تعرض، خشمگین نشد و خواستار هدایت آزاردهندگان شد؛ این نمونه‌ای بی‌بدیل از رأفت، انصاف و تلفیق عقلانیت و محبت در تعامل است.
وی در پایان سخنان خود تصریح کرد: آموزه‌های قرآن و سنت پیامبر (ص) راهبرد روشنی برای تمرکز بر مشترکات و تعامل سازنده ارائه می‌دهند. هدف از این همایش‌ها، گسترش گفت‌وگوی عقلانی و محبت‌آمیز میان پیروان ادیان الهی است تا صدای اخلاق و معنویت به یک مطالبه جهانی تبدیل شود.
اخلاق، مهم‌ترین عرصه اشتراک میان اسلام، مسیحیت، یهودیت و سایر ادیان الهی است
حجت‌الاسلام والمسلمین محمد صحاف کاشانی، دبیر علمی همایش هم در سخنانی هدف از برگزاری کمیسیون‌های ششگانه این همایش بین‌المللی را تمرین «هم‌زیستی» و مقابله با افراط‌گرایی از طریق تأکید بر اخلاق مشترک ادیان معرفی کرد.
عضو هئیت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به تشریح اهداف این نشست پرداخت و گفت: این همایش با هدف تمرین هم‌زیستی، همفکری ادیان بزرگ برای صلح و گفتوگو بر پایه «کلمه‌ای مشترک» که دستور مستقیم قرآن کریم است («تَعالَوا إِلى کَلِمَةٍ سَواءٍ بَینَنا وَ بَینَکُم») شکل گرفت.
وی تأکید کرد: حوزه اخلاق، مهم‌ترین عرصه اشتراک میان اسلام، مسیحیت، یهودیت و سایر ادیان الهی است و به همین دلیل به‌عنوان محور اصلی گفتوگو انتخاب شده است.
حجت‌الاسلام کاشانی با اشاره به چالش‌های جهانی، تصریح کرد: جهان امروز پر از خشونت، جنگ و افراط‌گرایی است و جریانات تندرو در میان ادیان مختلف به سرعت رشد کرده‌اند و به دنبال گسترش ترس و نفرت هستند. وی افزود: اگر ما کنار هم ننشینیم و گفتوگو نکنیم، جای آن را ترس و سوءظن خواهد گرفت. «النّاس أعداء ما جهلوا» (مردم دشمن چیزی هستند که آن را نمی‌شناسند).
دبیر علمی همایش در پایان از رونمایی هجده اثر مشترک در انتهای مراسم خبر داد و گفت: این آثار حاصل تلاش صد اندیشمند مسلمان و مسیحی از ۲۵ کشور جهان است. موضوعات انتخابی این آثار کاربردی بوده و مرتبط با چالش‌های اخلاقی معاصر بشریت هستند.
وی افزود: این آثار درباره موضوعاتی نظیر «اخلاق رزم و آیین جنگ»، «رابطه انسان با حیوان»، «اخلاق مثبت جهانی»، «حقوق غیرهم‌کیشان و تعامل میان ادیان»، «مکارم اخلاق و خوش‌اخلاقی»، «اخلاق پزشکی» و «اخلاق محیط زیست» به گفتوگو و تألیف مشترک منجر شده‌اند.
ظرفیت احیای اخلاق جهانی در هم‌آوایی ادیان الهی است
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی، رئیس قطب تعمیق ایمان و باورهای دینی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و رئیس همایش در آیین اختتامیه به تبیین فلسفه و اهداف بلندمدت این سلسله نشست‌ها پرداخت و بر ضرورت استمرار این گفت‌وگوهای علمی در سال‌های آتی و مناطق مختلف جهان تأکید کرد.
بحران اخلاق؛ عمیق‌ترین چالش بشری در دوران معاصر
استاد درس خارج فقه و اصول حوزه‌های علمیه با تأکید بر وجود بحران فراگیر اخلاق در دنیای امروز، اظهارکرد: هیچ تردیدی نیست که ما با مقوله‌ای به نام بحران اخلاق در برابر انسان و انسانیت مواجهیم. این بحران که شاید در تاریخ به این گستردگی سابقه نداشته، در کنار قدرت تکنولوژیک، نظامی و امنیتی، بیم و نگرانی‌های جدی را نسبت به آینده بشریت پدید آورده است.
وی در تشریح عوامل تشدید این بحران، به چهار محور اصلی اشاره کرد و افزود:«ظهور مکاتب بشری: این مکاتب با طرح تئوری‌های مختلف، پایه‌های نظری اخلاق را فرسوده و بنیاد آن را آسیب زده‌اند.»، «نگاه حقوق‌محورانه غرب: در نظم نوین جهانی پس از جنگ جهانی دوم، عنصر اخلاق فراموش و به جای آن، حقوق وضعی سکولار حاکم شده است.»، «سرمایه‌داری بی‌مهار: ماهیت سودگرایانه سرمایه‌داری، اخلاق را در مناسبات اقتصادی و اجتماعی به حاشیه رانده است.» و «نقش رسانه‌های جدید: رسانه‌ها با گسترش سبک زندگی مصرفی، به تضعیف اخلاق در خانواده و جامعه دامن زده‌اند».
بازگشت به ادیان، راهکار برون‌رفت از بحران
رئیس قطب تعمیق ایمان و باورهای دینی دفتر تبلیغات اسلامی با طرح این پرسش که راه برون‌رفت از این چالش چیست، تصریح کرد: نباید انتظار احیای ارزش‌های اخلاقی را از قدرت‌های جهانی و نظم نوین داشت، چرا که آنان خود عاملان اصلی ضد اخلاق در جهان هستند.
وی افزود: اعتقاد برگزارکنندگان این همایش آن است که بزرگ‌ترین ظرفیت برای احیای اخلاق جهانی، در هم‌آوایی و هم‌افزایی ادیان بزرگ الهی، به‌ویژه اسلام و مسیحیت، نهفته است. اگر بزرگان ادیان به بازگشت به بنیادهای اخلاقی و احیای اخلاق جهانی بیندیشند، می‌توان به آینده‌ای روشن‌تر برای بشریت امید داشت.
سه اقدام ضروری برای احیای اخلاق جهانی
حجت‌الاسلام والمسلمین سبحانی برای تحقق این هدف، سه اقدام اساسی را برای ادیان الهی ضروری دانست و گفت: «عملیاتی کردن اخلاق: اخلاق باید از ساحت موعظه‌گرایانه و کلی به عرصه زندگی روزمره، حیات اجتماعی و فردی انسان آورده شود.»، «ساماندهی شبکه نخبگان: باید شبکه‌ای مستحکم از نخبگان اخلاق‌باور در جهان تشکیل شود تا به صورت هماهنگ، مطالبه‌گر اخلاق در جهان شوند.»، «گفتمان فعال و مطالبه‌گر: گفتمان دینی و اخلاقی باید فعالیتی قاطع و مطالبه‌گر داشته باشد و در برابر هجمه‌های ضد اخلاقی، با رویکردی تهاجمی و بدون واهمه در میدان دفاع از اخلاق حضور یابد.»
وی ضمن تأکید بر دستاوردهای علمی و انتشار گسترده آثار این همایش در نهادهای بین‌المللی، اظهار امیدواری کرد که این سلسله نشست‌ها در مناطق مختلف جهان گسترش یابد تا صدای اخلاق به یک مطالبه عمومی انسانی و جهانی تبدیل شود.
اخلاق باید از حاشیه به متن حکمرانی جهانی بازگردد
حجت‌الاسلام والمسلمین نجف لکزایی، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در این آیین هدف محوری این همایش را تشریح کرد و گفت: هدف بعثت انبیا، بازگرداندن اخلاق به متن زندگی انسان‌ها بوده و اگر این امر محقق نشود، ناهنجاری‌های اخلاقی افزایش یافته و زندگی برای بشریت دشوار خواهد شد.
عضو هئیت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) اظهارکرد:مقصود اصلی از تمام تلاش‌های صورت گرفته در این همایش‌ها آن است که اخلاق، که در متن ادیان الهی و به‌عنوان هدف اصلی بعثت انبیا قرار دارد، از حاشیه به متن زندگی انسان‌ها بازگردد.
وی با ابراز تأسف از وضعیت کنونی جهان افزود: متأسفانه امروز شاهدیم که اخلاق در حاشیه قرار گرفته و در مرکز تصمیم‌سازی‌ها و کنش‌های انسانی نیست. رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی هشدار داد که اگر این روند ادامه یابد، بحران‌ها و ناهنجاری‌های اخلاقی روزبه‌روز افزایش یافته و زندگی برای بشریت به مراتب دشوارتر خواهد شد.
تزریق اخلاق به سیاست‌گذاری و مدیریت جهانی
حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی برای احیای جایگاه اخلاق، بر لزوم ورود آن به چرخه حکمرانی تأکید کرد و افزود: برای بازگرداندن اخلاق از پیرامون به متن حیات اجتماعی و سیاسی، لازم است جایگاه واقعی آن در سیاست‌گذاری‌ها و مدیریت جهانی احیا شود. همان‌گونه که همه انبیا و رهبران دینی دعوت کرده‌اند، باید اخلاق را وارد چرخه حکمرانی جهانی، منطقه‌ای، ملی و محلی کرد تا سیاست و قدرت نیز متخلق به ارزش‌های اخلاقی گردد.
وی تحقق این هدف را منوط به توجه به اخلاق در سیاست‌های کلی اداره جهان و تدبیر امور بین‌المللی دانست و تأکید کرد که باید سیاست‌های اخلاقی وارد عرصه قانون‌گذاری، تنظیم‌گری و ساختارسازی شوند.
تسهیل زندگی اخلاقی و ایجاد نهادهای نظارتی
رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی همچنین بر ضرورت رفع موانع و توانمندسازی برای عمل اخلاقی تأکید کرد و گفت: باید زندگی اخلاقی را در سطح جهانی تسهیل کنیم و برای این امر، نهادهای نظارتی و رصدی ایجاد نماییم تا سالانه وضعیت فضائل و رذائل اخلاقی را در جهان ارزیابی کنند.
وی با اشاره به اهمیت پایش شاخص‌های اخلاقی توضیح داد: ضروری است بدانیم در عرصه‌هایی چون صداقت، امانت‌داری، وفای به عهد، محبت، عدالت، احسان و تعاون تا چه اندازه پیشرفت یا عقب‌ماندگی داشته‌ایم. وی در پایان خاطرنشان کرد که مشکل امروز جهان در «باورها» نیست، زیرا همه ادیان بر این ارزش‌ها تأکید دارند، بلکه مشکل اصلی در عمل و رفتار کسانی است که قدرت تصمیم‌گیری، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی را در اختیار دارند.
گفت‌وگوی بین‌الادیانی راهبرد مقابله با افراط‌گرایی و دستیابی به صلح جهانی است
یوسف محمود الصدیقی، معاون مرکز گفت‌وگوهای ادیان دوحه، در این آیین بر اهمیت گفتوگو میان ادیان الهی و غیرالهی تأکیدکرد.
رئیس سابق دانشکده شریعت و مطالعات اسلامی دانشگاه قطراظهارکرد: اهمیت گفتوگو از این جهت آشکار می‌شود که می‌توان مشترکات بسیاری را در تمام ادیان الهی و غیراهی کشف کرد و از آن‌ها برای تأثیرگذاری در جهان معاصر بهره برد.
وی افزود: امروز شاهدیم که پیروان ادیان مختلف در حمایت از غزه گرد هم آمده و شعارهای مشترک سر دادند؛ این همبستگی نه تنها بر دولت‌مردان تأثیر گذاشته، بلکه نتایج آن در رفتار نوجوانان جهان نیز به وضوح دیده می‌شود.
وی تفاوت و اختلاف فکر را امری طبیعی و مطابق با سنت الهی دانست و خاطرنشان کرد که تلاش برای دعوت جهان به یک دین واحد، برخلاف این سنت است و باید از تفاوت‌ها به سوی یافتن نقاط اشتراک حرکت کرد.
استاد دانشگاه، گفت‌وگوی میان ادیان را یکی از مهم‌ترین ابزارها برای رسیدن به صلح جهانی دانست و اهمیت آن را در چند محور تشریح کرد: نخست آنکه، گفتوگو موجب صلح می‌شود، زیرا جهل و سوءتفاهم میان انسان‌ها را از بین می‌برد و جامعه‌ای متوازن پدید می‌آورد. دوم، مشارکت در مقابله با گروه‌های تکفیری و جریان‌های خشونت‌طلب است که مسیر آن، جامعه را از افراط‌گرایی حفظ می‌کند.
الصدیقی افزود: گفتوگو باعث می‌شود پیروان ادیان یکدیگر را بهتر درک کنند و آگاهی عمومی افزایش یابد. همچنین، این مسیر موجب تقویت تعاون و همکاری‌های انسانی بر محور ارزش‌های مشترک می‌شود و در نهایت، به ساختن جوامع متکثر با هم‌زیستی مسالمت‌آمیز کمک می‌کند.
معاون مرکز گفت‌وگوهای ادیان دوحه در تشریح روش‌های گفت‌وگوی مؤثر تصریح کرد: متون دینی به‌روشنی بر آغاز گفتوگو از نقاط اشتراک تأکید کرده‌اند. اساس گفتوگو باید بر احترام متقابل بنا شود و هیچ‌کس حق ندارد بدون درک درست، دیدگاه‌های طرف مقابل را زیر سؤال ببرد.
وی هشدار داد: گفتوگو زمانی ثمربخش است که ذهن از پیش‌داوری‌ها تهی و آماده شنیدن سخن دیگری باشد. فردگرایی و انحصارطلبی در گفتوگو، که حقیقت را تنها در اختیار خود بداند، مانع بزرگی است.
الصدیقی تأکید کرد: قرآن کریم نیز بر این اصل تأکید دارد که گفتوگو باید با نرم‌خویی، آرامش و پرهیز از تعصب و انفعال لحظه‌ای همراه باشد. عامل موفقیت در گفت‌وگوی مؤثر، برقراری احترام دوطرفه، گوش‌دادن دقیق و داشتن نیت خالص است.
اخلاق مسیحی در شخصیت عیسی مسیح(ع) متجلی است
کشیش گریگوری نرسیسیان، مسئول روابط عمومی شورای خلیفه گری ارامنه ایران هم در این آیین به تبیین مبانی اخلاقی در مسیحیت پرداخت و اظهارکرد: تعالیم اخلاقی این دین کاملاً در شخصیت حضرت عیسی مسیح(ع) تجلی پیدا کرده است.
اتحاد مؤمنان با مسیح؛ بدن روحانیت
کشیش نرسیسیان با استناد به انجیل یوحنا، رابطه پیروان با عیسی مسیح را اتحاد کامل توصیف کرد: عیسی مسیح(ع)، مؤمنان را اعضای بدن روحانیت می‌داند؛ به‌گونه‌ای که پیروانش با او در اتحاد کامل‌اند. ایشان می‌فرماید: از این جهت که من زنده‌ام، شما نیز خواهید زیست و رنج‌هایی که مؤمنان متحمل می‌شوند را رنج‌های خود می‌داند.
وی افزود: این اتحاد مستلزم به ثمر نشستن اعمال نیکو در زندگی مؤمن است، عیسی مسیح مؤمنان را شاخه‌هایی می‌داند که به تاک حقیقی متصل‌اند و وظیفه آنان، آوردن ثمرات نیکو برای جلال خداوند است. این بدان معناست که انسان باید بدن خود را به عنوان قربانی زنده، مقدس و پسندیده خدا تقدیم کند؛ یعنی اعضای بدن خود را در خدمت اعمال نیکو قرار دهد. این همان عبادت معقول و پسندیده است که به درگاه الهی تقدیم می‌شود.
تازگی ذهن؛ کلید شناخت اراده الهی
کشیش نرسیسیان بر اهمیت تحول درونی برای رسیدن به اخلاق حقیقی تأکید کرد وگفت: در متون ما آمده است که هم‌شکل این جهان نشوید، بلکه با تازگی ذهن خود، صورت خود را دگرگون سازید تا اراده نیکو و پسندیده خدا را بشناسید.
وی این مفهوم را به این معنا تفسیر کرد: فعالیت فکری و بدنی انسان باید هدیه‌ای ناب برای خداوند باشد؛ یعنی کلیه اعمال ما باید از هرگونه ناخالصی به‌دور بوده و خالصانه به درگاه الهی تقدیم شود.
اخلاق مسیحی؛ نیروی اصلاح‌گر در دنیای مدرن
کشیش نرسیسیان به ارزش‌های بنیادین اخلاق مسیحی اشاره کرد و گفت: اخلاق مسیحی به عنوان یکی از عمیق‌ترین نظام‌های اخلاقی تاریخ بشر، بر اصولی چون محبت، صداقت، عدالت، همکاری و احترام به کرامت انسانی تأکید دارد و نقش مهمی در شکل‌دهی به رفتارها و تعاملات اجتماعی ایفا می‌کند.
وی تأکید کرد: این اصول در دنیای مدرن که با بحران‌هایی چون فساد، تبعیض و نابرابری روبه‌روست، می‌تواند به عنوان نیرویی اصلاح‌گر و سازنده عمل کند.
چالش‌های اخلاقی سقط جنین نیازمند رویکردی جهانی است
کشیش نیکیتا کوزننتسف، رئیس دانشگاه الهیات ارتدوکس قازان روسیه در آیین اختتامیه طی سخنانی مراتب سپاس خود را از کلیسای ارتدوکس روسیه، اسقف اعظم و اسقف قازان به دلیل حمایت و نقش مؤثرشان در برگزاری این نشست ابراز کرد.
وی همچنین از مهمان‌نوازی گرم میزبانان ایرانی تشکر کرد و این امر را دلیل پذیرش با شوق دعوت دوم برای حضور در برنامه دانست.
کشیش کوزننتسف، شکل‌گیری چنین گفت‌وگویی میان پیروان اسلام و مسیحیت را مایه سعادت دانسته و بر اهمیت آن در تعمیق شناخت و همکاری تأکید کرد: گفت‌وگویی که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و می‌تواند زمینه‌ساز شناخت عمیق‌تر، همدلی و همکاری میان ما باشد.
چالش‌های اخلاقی جهانی و خطر «دین جدید»
رئیس دانشگاه الهیات ارتدوکس قازان روسیه با تمرکز بر موضوع محوری نشست، تصریح کرد: مسائل اخلاقی مورد بحث، موضوعی مشترک و جهانی هستند که جوامع و مؤمنان را با چالش‌های مشابهی روبه‌رو کرده است. وی به عنوان نمونه، مسئله‌ی اخلاقی سقط جنین را مطرح کرد که به گفته وی، همه ادیان را با پرسش‌های دشواری مواجه ساخته است.
کشیش کوزننتسف افزود: این چالش‌ها تنها محدود به یک کشور یا مذهب نیست، بلکه جهان‌شمول‌اند و برای مقابله با آن‌ها نیز نیازمند رویکردی جهانی هستیم.
وی با ابراز نگرانی، اشاره کرد: متأسفانه در بسیاری از موارد، انسان معاصر ناگزیر می‌شود از ارزش‌های بنیادین خود فاصله بگیرد و در برابر فشارهای فرهنگی و اجتماعی، نوعی «دین جدید» را بپذیرد؛ دینی که گاه با گناه و گمراهی همراه است.
در پایان این همایش بین المللی از ۱۸ اثر مشترک بین‌الادیانی رونمایی شد.
منبع:روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
