ظرفیت‌های جهانی میراث لرستان؛ از کمانچه تا آیین‌های کهن
با وجود سهم تاریخی لرستان در پرونده کمانچه، استان هنوز پرونده مستقل جهانی در حوزه میراث ناملموس ندارد، در حالی‌که بسیاری از آیین‌ها و سنت‌های آن توان ثبت ملی و جهانی را دارا هستند.
باشگاه خبرنگاران جوان؛ رضوان پاک منش - بیرانوند پژوهشگر و باستان شناس در لرستان در گفتگو با خبرنگار ما با اشاره به اهمیت میراث فرهنگی اظهار کرد: آنچه از گذشته تا امروز در شکل‌های ملموس، ناملموس و طبیعی به ما رسیده، بخشی از هویت فرهنگی جامعه است و یونسکو نیز میراث را در همین سه دسته طبقه‌بندی می‌کند.
وی با تبیین تفاوت‌های میراث ملموس و ناملموس، تأکید کرد که میراث ناملموس شامل باورها، سنت‌ها، آیین‌ها، موسیقی‌ها، رقص‌ها، پوشاک، مهارت‌های هنری و روایت‌هایی است که در طول زمان منتقل شده و باید مستند و حفاظت شوند.
این پژوهشگر با اشاره به تجربه ایران در ثبت جهانی میراث ناملموس گفت: نخستین ثبت جهانی ایران در این حوزه، آیین نوروز در سال ۲۰۰۸ بوده است که اکنون با مشارکت ۱۲ کشور در فهرست یونسکو قرار دارد.
وی همچنین پرونده مشترک جهانی کمانچه با جمهوری آذربایجان را نمونه‌ای از این همکاری‌ها دانست و یادآور شد که بخش مهمی از ریشه‌های این هنر در لرستان قرار دارد.
بیرانوند با تأکید بر ظرفیت‌های لرستان در این زمینه افزود: «با وجود سهم تاریخی لرستان در پرونده کمانچه، استان هنوز پرونده مستقل جهانی در حوزه میراث ناملموس ندارد، در حالی‌که بسیاری از آیین‌ها و سنت‌های آن توان ثبت ملی و جهانی را دارا هستند.»
وی دو آیین گل‌مالی عاشورا و چهل‌منبر را از ثبت‌های ملی شاخص لرستان دانست که قابلیت تکمیل و ارائه پرونده جهانی را دارند.
وی با ابراز نگرانی از فراموشی و نابودی بخشی از دانش‌ها و مهارت‌های سنتی لرستان تأکید کرد: بسیاری از هنر‌ها و میراث معنوی استان، از آواز‌ها و مویه‌ها گرفته تا پزشکی سنتی و صنایع‌دستی، نیازمند توجه، پژوهش و ثبت رسمی هستند. او موسیقی و رقص‌های لرستان را نیز دارای ریشه‌های بسیار کهن و پیوند خورده با زندگی مردم دانست.
بیرانوند در ادامه با اشاره به ضوابط یونسکو برای ثبت جهانی گفت: «هر عنصر ناملموس ابتدا باید در فهرست ملی ثبت شود و سپس با پژوهش‌های دقیق، مستندسازی و اثبات یگانگی فرهنگی، برای ثبت جهانی ارائه شود.»
بیرانوندخواستار شکل‌گیری یک حرکت جمعی و پژوهش‌محور در سطح استان شد و از پژوهشگران خواست تا عناصر بالقوه ثبت را شناسایی و پیشنهاد دهند.
روایت‌ها، مویه‌ها، جشن‌ها و آیین‌های سوگواری
بیرانوند نمونه‌هایی از این ظرفیت‌ها را چنین برشمرد:مهارت‌های صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی مانند قواره‌بُری، عروسی‌سازی و قلم‌زنی بروجرد، آیین‌های مذهبی و زیارتی قابل ثبت جهانی، نغمه‌ها و مهارت‌های موسیقایی و سنت‌های مرتبط با کشاورزی، دامداری و زندگی روزمره است.
وی با اشاره به هنر قلم‌زنی بروجرد تأکید کرد که این هنر دارای تفاوت‌های بنیادین با نمونه‌های مشابه در اصفهان، تبریز و کرمانشاه است و ریشه آن را می‌توان در نماد‌های برنز‌های تاریخی لرستان مشاهده کرد.
در پایان، بیرانوند اعلام کرد: «لرستان توان آن را دارد که چندین پرونده مستقل یا مشترک در فهرست میراث جهانی ناملموس ثبت کند، اما این مسیر تنها با همکاری دانشگاه‌ها، مردم، هنرمندان و مسئولان و انجام پژوهش‌های عمیق امکان‌پذیر است.»
