باشگاه خبرنگاران جوان؛ الهام قبادی- جمیله زارعی، روانشناس بالینی سلامت، در گفت‌و‌گو با باشگاه خبرنگاران جوان مهاجرت را یکی از پیچیده‌ترین تجربیات انسانی دانست و گفت: مهاجرت فقط عبور از یک مرز نیست و درواقع سفری درونی است که هویت، خانواده، روابط اجتماعی و حتی معنای زندگی فرد را دگرگون می‌کند.

وی با اشاره به آمار‌های جهانی افزود: طبق گزارش سازمان ملل تا اواسط سال ۲۰۲۴، مهاجران بین‌المللی به ۳۰۴ میلیون نفر رسیده‌اند؛ یعنی ۳.۷ درصد جمعیت جهان. آمار UNHCR نیز نشان می‌دهد جهان تا پایان ۲۰۲۴ میزبان ۴۳.۷ میلیون پناهنده بوده است که از این میان، ۶ میلیون نفر پناهندگان فلسطینی هستند.

روانشناسی مهاجرت؛ رشته‌ای نوظهور و اثرگذار

این روانشناس با اشاره به اهمیت ابعاد روانی مهاجرت گفت:روانشناسی مهاجرت از دهه ۹۰ میلادی شکل گرفته و نشان می‌دهد مهاجرت فرآیندی چندلایه و عمیق است و نظریه‌هایی مانند مدل استرس مهاجرت جان بری یا تحلیل‌های فروید درباره تبعید و جدایی همچنان در این حوزه کاربرد دارند.

وی تأکید کرد: بخشی از هدف روانشناسی مهاجرت این است که افراد بدانند مهاجرت می‌تواند علاوه بر فشار‌های روانی، منجر به رشد پس از تروما نیز شود و مطالعات نشان می‌دهد ۳۰ تا ۵۰ درصد مهاجران این نوع رشد را تجربه می‌کنند.

هویت، سوگ ناتمام و بحران‌های مهاجرت

زارعی درباره لایه‌های عمیق روانی این پدیده گفت: در تاریخ، مهاجرت همواره با سوگواری درونی همراه بوده است و فروید آن را سوگواری ناتمام برای وطن، زبان و گذشته می‌دانست. 

وی افزود: بررسی‌های جدید نشان می‌دهد مهاجران نسل اول ۲۵ درصد بیشتر از جمعیت بومی دچار بحران هویت می‌شوند و این بحران ناشی از کشمکش میان خود قدیمی و خود جدید است.

زارعی توضیح داد: شوک فرهنگی، تطبیق فرهنگی و هویت دوگانه سه مفهوم کلیدی هستند که مهاجران با آنها روبه‌رو می‌شوند و مدیریت نشدن این موارد می‌تواند به آشفتگی هویت و تعارضات بین‌نسلی منجر شود.

دلایل مهاجرت؛ ترکیبی از نیاز‌های روانی و شرایط اجتماعی

وی با تشریح انگیزه‌های مهاجرت گفت: این تصمیم فقط اقتصادی نیست و ریشه‌های روانی گسترده‌ای دارد. بر اساس آمار، ۵۵ درصد مهاجرت‌های جهان اقتصادی هستند و افراد برای رسیدن به امنیت وجودی یا رهایی از اضطراب فقر اقدام به مهاجرت می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه در سال ۲۰۲۴ بیش از ۶ میلیون دانشجو مهاجرت آموزشی داشته‌اند افزود: این نوع مهاجرت‌ها سطح تاب‌آوری را افزایش می‌دهد و به رشد عاطفی و شناختی کمک می‌کند

زارعی همچنین بیان کرد:مهاجرت‌های سیاسی معمولاً با ترومای جمعی و علائم PTSD همراه‌اند و نوعی تبعید خودخواسته محسوب می‌شوند.

وی ادامه داد: در بسیاری از موارد، مهاجرت پاسخی به بحران‌های فردی و نیاز به بازسازی هویت است و برای برخی افراد نقش یک ریست عاطفی را دارد.

سه مرحله مهاجرت؛ از اضطراب جدایی تا بازسازی هویت

این روانشناس درباره مراحل مهاجرت توضیح داد:مرحله پیش‌مهاجرت با اضطراب جدایی همراه است و آمار نشان می‌دهد ۵۰ درصد افراد در این مرحله علائم اضطراب بالینی دارند. نوشتن هدایت‌شده، مشاوره پیش‌مهاجرت و تصویرسازی ذهنی را از راهکار‌های آرام‌سازی در این دوره است

زارعی درباره مرحله گذار گفت: استرس حاد، احساس بی‌قدرتی و حتی حملات پانیک در این مرحله شایع است و حدود ۴۰ درصد مهاجران اجباری این حملات را تجربه می‌کنند. او تکنیک‌هایی مانند ذهن‌آگاهی، تنفس ۴-۷-۸ و ارتباط‌های حمایتی کوتاه را برای عبور از این مرحله ضروری دانست.

وی افزود: مرحله پس از مهاجرت با شوک فرهنگی، بحران و سپس تطبیق همراه است و اگرچه در نهایت مهاجر به مرحله ثبات می‌رسد، اما در این مسیر با چالش‌هایی مانند تبعیض، انزوای اجتماعی و سندرم مهاجر مواجه می‌شود.

اختلالات روانی در مهاجران؛ افزایش دو تا سه‌برابری خطر

وی با اشاره به گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت گفت:مهاجران، به‌ویژه در شرایط فشار سیاسی یا اقتصادی، دو تا سه برابر بیشتر در خطر ابتلا به اختلالات روانی قرار دارند.

 زارعی خاطر نشان کرد: افسردگی مهاجرتی در ۳۰ تا ۵۰ درصد موارد مشاهده می‌شود و اضطراب مزمن، بحران هویت و روابط ناپایدار از دیگر پیامد‌های رایج آن است. اگر تغییرات خواب، اشتها یا خلق بیش از دو هفته ادامه داشته باشد مراجعه به متخصص لازم است.