باشگاه خبرنگاران جوان - تالاب بین المللی هامون در گذشته یکی از اصلی‌ترین تکیه‌گاه‌های زیستی و معیشتی شرق کشور به شمار می‌رفت و بخش بزرگی از جمعیت منطقه زندگی خود را در پیوند مستقیم با صیادی، دامداری و کشاورزی وابسته به این تالاب سامان می‌دادند، اما کاهش ورودی آب در سال‌های اخیر این پیوند تاریخی را تضعیف کرده و پهنه‌ای که زمانی زنده و پویا بود به بستری خشک و آسیب‌پذیر تبدیل شده که توان بازتولید طبیعی آن کاهش یافته است.

خشک‌شدن تالاب بین المللی هامون تنها پیامد تغییرات اقلیمی نیست و تحولات ایجادشده در مسیر رود هیرمند و نحوه بهره‌برداری از منابع آب در بالادست نیز در شکل‌گیری این وضعیت نقش داشته و این موضوع تالاب را به مساله‌ای فراتر از مرز‌های جغرافیایی تبدیل کرده که حل آن نیازمند گفت‌و‌گو، هماهنگی و مدیریت مشترک منابع آب است.

پیامد‌های این روند به‌سرعت از محیط زیست عبور کرده و به حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی رسیده و کاهش تدریجی مشاغل سنتی، افزایش نااطمینانی معیشتی و دشوار شدن تداوم سکونت در برخی مناطق، بخشی از اثرات ملموس آن بوده به‌گونه‌ای که برای بسیاری از خانوار‌ها تصور بازگشت به شرایط گذشته با تردید همراه شده است.

بستر خشک تالاب به یکی از کانون‌های فعال گردوغبار تبدیل شده و باد‌های ۱۲۰روزه که زمانی با رطوبت هامون تعدیل می‌شدند، اکنون حجم زیادی از ذرات خاک و ماسه را به شهر‌ها و روستا‌ها منتقل می‌کنند و این وضعیت سلامت عمومی، کیفیت زندگی و پایداری سکونت را با چالش‌های بیشتری مواجه کرده است.

در ماه‌های اخیر، موضوع احیای تالاب بین‌المللی هامون بار دیگر در سطح تصمیم‌گیری‌های استانی و ملی مطرح شده و گفت‌و‌گو‌هایی در سطوح مختلف شکل گرفته است، اما تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد که بدون جریان پایدار آب و برنامه‌ریزی بلندمدت، این تلاش‌ها به نتیجه‌ای ماندگار نخواهد رسید و اقدامات مقطعی نمی‌تواند پاسخگوی عمق بحران باشد.

طرح‌هایی مانند مشاغل جایگزین و بوم‌گردی اگر بدون فراهم شدن زیرساخت‌های لازم، سرمایه‌گذاری مؤثر و زمان‌بندی واقع‌بینانه دنبال شود، نمی‌تواند بار فشار معیشتی منطقه را کاهش دهد و آبگیری‌های کوتاه‌مدت تالاب نیز هرچند در ظاهر امیدآفرین است، اما در عمل بیشتر نقش تسکینی موقت دارد تا راه‌حلی پایدار.

واقعیت آن است که احیای تالاب بین المللی هامون تنها با ورود آب امکان‌پذیر نیست و بازسازی ساختار بوم‌شناختی، تثبیت بستر‌های ماسه‌ای و تقویت پوشش گیاهی، شرط اصلی پایداری تالاب به شمار می‌رود و بدون این اقدامات، حتی افزایش مقطعی آب نیز نمی‌تواند حیات بلندمدت هامون را تضمین کند.

هامون امروز تصویری روشن از پیوند طبیعت و تصمیم‌های انسانی در سیستان است و آینده آن به میزان هماهنگی میان دیپلماسی آب، مدیریت داخلی منابع و توجه به پیامد‌های اجتماعی گره خورده است و تنها با رویکردی یکپارچه و پیوسته می‌توان به احیای تدریجی تالاب و بازگشت نسبی ثبات به منطقه امیدوار ماند.

هامون یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین تالاب‌های آب شیرین کشور است که در شمال استان سیستان و بلوچستان و در مرز با افغانستان قرار دارد؛ این تالاب نه‌تنها زیستگاه گونه‌های متنوع گیاهی و جانوری است بلکه نقش کلیدی در اقتصاد محلی، کشاورزی، دامداری و زندگی روزمره هزاران نفر از مردم سیستان دارد.

هامون در سال ۱۳۵۴ در فهرست تالاب‌های بین‌المللی ثبت شد، اما در ۲ دهه گذشته به‌دلیل کاهش ورودی آب از رودخانه هیرمند، تغییر اقلیم و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آبی، بخش‌های وسیعی از آن خشک شده است.

خشکی این تالاب، زمینه‌ساز افزایش طوفان‌های گرد و غبار، مهاجرت‌های اجباری، نابودی کشاورزی محلی و تهدید جدی تنوع زیستی در منطقه شده است؛ در سال‌های اخیر، این تالاب به یکی از کانون‌های بحران محیط زیستی کشور تبدیل شده و احیای آن در اولویت برنامه‌های دولت و نهاد‌های محیط زیستی قرار گرفته است.

منبع: ایرنا