باشگاه خبرنگاران جوان، سمیه خلیلی - تحولات امنیتی شرق مدیترانه در سال‌های اخیر، این پهنه راهبردی را به یکی از حساس‌ترین نقاط ژئوپلیتیکی جهان تبدیل کرده است؛ جایی که منافع انرژی، رقابت‌های دریایی، خطوط کشتیرانی و موازنه‌های نظامی در هم تنیده‌اند. در این میان، ترکیه با سیاست خارجی فعال و بعضاً تهاجمی خود، از حفاری‌های انرژی گرفته تا استقرار نیرو و نمایش قدرت نظامی، به بازیگری تبدیل شده که بسیاری از همسایگانش آن را تهدیدی مستقیم برای توازن موجود می‌دانند. در چنین فضایی، خبر بررسی تشکیل یک نیروی واکنش سریع سه‌جانبه میان اسرائیل، یونان و قبرس، نه صرفاً یک ابتکار نظامی محدود، بلکه نشانه‌ای از شکل‌گیری یک مثلث امنیتی هدفمند علیه آنکاراست.

بر اساس گزارش جروزالم پست، مقام‌های نظامی و امنیتی این سه کشور در حال بررسی ایجاد سازوکاری مشترک هستند که بتواند در شرایط بحران، با سرعت بالا و هماهنگی کامل، در خشکی، دریا و هوا وارد عمل شود. نکته کلیدی این طرح آن است که این نیرو قرار نیست یک یگان دائمی با استقرار ثابت باشد، بلکه ماهیتی منعطف و واکنشی دارد؛ نیرویی که در صورت بروز تنش یا حادثه‌ای خاص، به‌سرعت فعال و اعزام می‌شود. همین ویژگی، آن را به ابزاری بازدارنده بدل می‌کند که پیامش بیش از آنکه نظامی صرف باشد، ژئوپلیتیکی است.

تشکیل نیروی واکنش سریع سه‌جانبه

ایده نیروی واکنش سریع، حاصل بیش از یک دهه نزدیکی تدریجی میان اسرائیل، یونان و قبرس است؛ نزدیکی‌ای که ابتدا در قالب همکاری‌های انرژی، به‌ویژه در حوزه گاز شرق مدیترانه، شکل گرفت و سپس به رزمایش‌های مشترک نظامی و هماهنگی‌های امنیتی گسترش یافت. اکنون این همکاری وارد مرحله‌ای جدید می‌شود که هدف آن، ایجاد توان عملیاتی مشترک برای پاسخ سریع به بحران‌هاست.

بر اساس اطلاعات منتشرشده، ساختار پیشنهادی این نیرو شامل حدود ۲۵۰۰ نیروی نظامی خواهد بود: هزار نفر از یونان، هزار نفر از اسرائیل و ۵۰۰ نفر از قبرس. هرچند از نظر عددی این نیرو در مقایسه با ارتش‌های بزرگ منطقه چندان چشمگیر نیست، اما ارزش واقعی آن در کیفیت، آموزش، فناوری و هماهنگی میان شاخه‌های مختلف نظامی نهفته است. این نیرو قرار است با پشتیبانی نیروی هوایی، نیروی دریایی و یگان‌های زمینی، به‌صورت شبکه‌ای عمل کند؛ الگویی که با دکترین‌های مدرن جنگ‌های ترکیبی همخوانی دارد.

تمرینات مشترک سال‌های اخیر، به‌ویژه میان نیروی هوایی و دریایی این سه کشور، بستر عملیاتی لازم برای چنین ابتکاری را فراهم کرده است. رزمایش‌هایی که از سناریو‌های دفاع هوایی و نبرد دریایی تا عملیات مشترک در محیط‌های پیچیده را شامل می‌شدند، اکنون می‌توانند به‌عنوان پیش‌زمینه‌ای برای استقرار یک نیروی واکنشی واقعی عمل کنند.

بازدارندگی هدفمند از ترکیه

هرچند در بیانیه‌های رسمی، واژه «ترکیه» به‌ندرت به‌صراحت ذکر می‌شود، اما هدف اصلی این ابتکار نظامی چندان پوشیده نیست. آنکارا در سال‌های اخیر با سیاست «میهن آبی»، حضور دریایی خود را در مدیترانه شرقی گسترش داده و با یونان و قبرس بر سر مرز‌های دریایی و منابع انرژی وارد تنش‌های جدی شده است. از سوی دیگر، روابط پرتنش ترکیه و اسرائیل، به‌ویژه در زمینه غزه و سیاست‌های منطقه‌ای، زمینه را برای همگرایی تل‌آویو با رقبای منطقه‌ای آنکارا فراهم کرده است.

نیروی واکنش سریع سه‌جانبه، در این چارچوب، پیامی روشن به رجب طیب اردوغان ارسال می‌کند: هرگونه اقدام یک‌جانبه یا تغییر موازنه از سوی ترکیه، با واکنشی هماهنگ و چندملیتی مواجه خواهد شد. این پیام، بیش از آنکه بر توان نظامی صرف تکیه داشته باشد، بر عنصر بازدارندگی روانی و سیاسی استوار است؛ اینکه ترکیه بداند در شرق مدیترانه با مجموعه‌ای از بازیگران هماهنگ روبه‌روست، نه کشور‌هایی پراکنده و منفرد.

این بازدارندگی، تنها به عرصه دریایی محدود نمی‌شود. تمرکز بر مناطق حساسی، چون شرق اژه و رودخانه ائوروس ــ که یکی از نقاط اصطکاک تاریخی میان یونان و ترکیه به‌شمار می‌رود ــ نشان می‌دهد که این ابتکار، ابعاد زمینی و مرزی را نیز در نظر دارد. ایجاد توان شلیک دقیق، شبکه‌ای از حسگر‌ها و سامانه‌های فرماندهی و کنترل، به واحد‌های کوچک اجازه می‌دهد در کوتاه‌ترین زمان، واکنشی مؤثر نشان دهند؛ الگویی که می‌تواند محاسبات طرف مقابل را پیچیده‌تر کند.

پیامد‌های ژئوپلیتیکی و موازنه منطقه‌ای

ابعاد این ابتکار فراتر از روابط سه کشور عضو آن است و پیامد‌های ژئوپلیتیکی گسترده‌تری برای شرق مدیترانه و حتی خاورمیانه دارد. از یک سو، این همکاری نشان‌دهنده تعمیق یک محور امنیتی است که می‌تواند در آینده به جذب بازیگران دیگر، چه به‌صورت رسمی و چه غیررسمی، منجر شود. از سوی دیگر، چنین تحرکی احتمالاً واکنش آنکارا را نیز برمی‌انگیزد؛ واکنشی که ممکن است به افزایش فعالیت‌های نظامی، تقویت اتحاد‌های جایگزین یا حتی تشدید لفاظی‌های سیاسی بیانجامد.

نگرانی ترکیه تنها به مدیترانه محدود نیست. آنکارا در سال‌های اخیر در سوریه، لیبی و حتی در معادلات مرتبط با نوار غزه نقش‌آفرینی کرده و هرگونه هم‌افزایی نظامی میان رقبایش را تهدیدی بالقوه برای دامنه نفوذ خود می‌داند. از این منظر، نیروی واکنش سریع سه‌جانبه، بخشی از یک تصویر بزرگ‌تر است: تلاش برای مهار تدریجی نفوذ ترکیه در چندین جبهه به‌طور هم‌زمان.

در عین حال، نباید از نقش قدرت‌های فرامنطقه‌ای غافل شد. هرچند ایالات متحده یا اتحادیه اروپا به‌طور رسمی در این طرح حضور ندارند، اما هم‌راستایی کلی این ابتکار با نگرانی‌های غرب نسبت به سیاست‌های مستقل و بعضاً چالش‌برانگیز ترکیه، قابل‌انکار نیست. به بیان دیگر، این مثلث امنیتی می‌تواند به‌عنوان مکملی غیررسمی برای راهبرد‌های گسترده‌تر غرب در منطقه عمل کند.

در نهایت، تشکیل نیروی واکنش سریع اسرائیل، یونان و قبرس را باید نشانه‌ای از گذار شرق مدیترانه به مرحله‌ای جدید از رقابت‌های امنیتی دانست؛ مرحله‌ای که در آن، ائتلاف‌های کوچک، اما چابک، نقش پررنگ‌تری نسبت به ساختار‌های سنتی ایفا می‌کنند. این نیرو، حتی اگر هرگز به‌طور عملی وارد میدان نشود، صرفِ وجودش می‌تواند بر محاسبات راهبردی بازیگران منطقه‌ای تأثیر بگذارد. برای آنکارا، پیام روشن است: موازنه در شرق مدیترانه در حال تغییر است و بی‌توجهی به این واقعیت، می‌تواند هزینه‌های سیاسی و امنیتی قابل‌توجهی به‌دنبال داشته باشد.