پل قلعه حاتم، شاهکار تاریخی مهندسی ایرانی

 به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان  از لرستان؛ از این رو، وجود پل های متعدد تاریخی در لرستان و نیز در بروجرد، چندان شگفت آور نیست. امّا پل قلعه حاتم دارای یک تفاوت اصلی با همه پل های منطقه است و آن تفاوت کاربری و نیاز اولیه برای ساخت این پل است.

محدودیت نزولات آسمانی در ایران باعث شده تا از دیرباز ایرانیان اهمیت ویژه ای به ذخیره سازی، انتقال و بهره برداری از منابع آبی نشان دهند و نمونه بارز آن ارائه مفهوم کاریز یا قنات به جهانیان و ساخت هزاران قنات در ایران و از جمله در بروجرد است. اما هنر مهندسی ایرانیان در حوزه مدیریت منابع آبی تنها به کاریز ختم نمی شود و نوآوری های متعددی در ذخیره سازی، تقسیم و انتقال آب در جای جای ایران مشاهده می شود که حتی با فناوری و دانش امروزی نیز به آسانی انجام پذیر نیستند. پل قلعه حاتم که برای انتقال آب شرب شهر بروجرد طراحی و احداث شده نمونه ای از این طرح های خلاقانه است.

پل قلعه حاتم در مجاورت روستای قلعه حاتم در ورودی شهر بروجرد و در شمال شرقی این شهر قرار دارد و از آثار تاریخی ثبت شده شهرستان بروجرد به حساب می آید. تاریخ دقیق ساخت پل معلوم نیست اما بقایای فعلی پل احتمالا مربوط به دوره قاجاریان هستندکاربری   

پل قلعه حاتم اساسا به منظور انتقال آب شرب رودخانه بالا دست روستای قلعه حاتم معروف به باغشاه یا ماشا به شهر بروجرد ساخته شده است و از روی یک رودخانه بزرگتر عبور می کند به طوری که از سرریز شدن آب به این رود جلوگیری می کند و به صورت روگذر، آب تمیزتر و قابل شرب را به سمت شهر هدایت می نماید. رودخانه‌ای که از زیر پل قلعه حاتم رد می‌شود معروف است به رودخانه گرمابه که آب آن مصرف زراعی دارد . نهری که از روی پل رد می شود آب ماشا یا مالشو نام داشته است که آب تمیز آن مصرف شرب داشته است. نقش پل قلعه حاتم در این است که از آمیخته شدن آب این دو نهر با یکدیگر جلوگیری می کند و به این ترتیب آب ماشا را از طریق نهر کوچک تعبیه شده روی پل از تپه های غربی منطقه به سمت روستای قلعه حاتم و پس از آن به باغات شمال شهر بروجرد معروف به کوچه باغی منتقل می کرده است که این آب بر اساس نظم خاصی در سطح شهر بروجرد توزیع می شده است و به مصرف شرب ساکنان شهر می رسیده است).   آب ماشا در اصل ماء شاه (رودخانه شاه) بوده است که به اختصار ماشا نامیده شده است.

مشخصات فنّی پل

پل قلعه حاتم یک پل آجری-سنگی با کاربری انتقال آب است. طول پل ۲۶۱ متر و عرض آن ۲.۵ متر است.  این پل دارای ۱۴ چشمه است که از نوع تاق آجری هستند  .   مصالح اصلی پل شامل آجر و سنگ است که با ملات ساروج و آهک به هم متصل شده اند. آجرهای هر چشمه ابعادی حدود ۲۲ در ۲۲ سانتی‌متر دارند و نیز دو یال شرقی و غربی پل فاقد آجرند و تماماً از سنگ ساخته شده اند و با استفاده از سنگ به زمین مجاور متصل و محکم شده ان. بر روی پل یک جوی باریک وجود دارد که جنس آن از سنگ است و آب از طریق از مجرا از غرب به شرق به سمت شهر بروجرد هدایت می شده است. هرچند شیب چندانی در ظاهر پل دیده نمی شود اما با کم کردن ارتفاع سنگهای جوی آب، شیب لازم برای انتقال آب فراهم شده است.   وجود آهک در پایه های پل باعث می شود که در برخورد با آب بر استحکام پایه های بنا افزوده شود محل تلاقی هر پایه پل با آب رودخانه زیرین به صورت یک شش ضلعی از جنس سنگ است که تیزی بیشتری در سمت شمال که محل ورود آب است دارند. به عبارت دیگر، محل برخورد پایه ها با آب در سمت ورودی به صورت مثلثی و در خروجی به صورت بیضی است
تعمیرات و بازسازی پل

با تغییرات گسترده ای که در سده 14 خورشیدی در وضعیت خدمات شهری روی داد آب ماشا به عنوان منبع تامین آب شرب شهر بروجرد نقش خود را از دست داد و به جای آن لوله کشی آب و تامین آب شهر بروجرد از سرچشمه های منطقه ونایی در دستور کار قرار گرفت. به این ترتیب، آب نهر ماشا نیز تنها در باغات شمال شهر بروجرد به ویژه کوچه باغی مصرف می شد و به این ترتیب پل قلعه حاتم کمتر مورد توجه قرار گرفت و بخش هایی از آن تخریب شد. از دهه 1370 به بعد مجددا این پل به عنوان یک اثر تاریخی مورد توجه قرار گرفت و پس از ثبت به عنوان یک اثر تاریخی ملّی، اقدامات پراکنده ای برای بازسازی و نگه داری آن صورت گرفت تا این که در اردیبهشت سال 1390 مراحل بازسازی اساسی و تعمیرات کامل پل به پایان رسید. . در تاریخ ۲ آبان ۱۳۷۸ پل قلعه حاتم بروجرد با   شماره    ۲۴۳۸  به‌عنوان یکی از   آثار تاریخی در فهرست ملّی ایران  به ثبت رسید

انتهای پیام/