برجسته شدن نسل چهارم انقلاب در کتاب «درددل‌های دردسرآمیز»

کتاب «درددل‌های دردسرآمیز» از محمدحسن شاهنگی روایتگر پسر جوانی به نام حمید دانشجوی رشته جامعه شناسی است که نسبت به بسیاری از مسائل فرهنگی، اعتقادی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی تردید‌ها و سوالات زیادی دارد. او در دقیقه نود از رفتن به اردوی جهادی دانشجویی انصراف می‌دهد، اما در ادامه حوادثی برای او اتفاق می‌افتد و آدم‌هایی سر راه او قرار می‌گیرند که او را در شرایطی متفاوت از جریان زندگی‌اش قرار می‌دهند.

 شاهنگی در پاسخ به این سوال که شخصیت حمید در داستان تمثیلی از جوانان نسل چهارم انقلاب است، که ممکن است نسبت به موضوعاتی مانند انقلاب یا جنگ تحمیلی دچار تردید شده باشند؟ گفت: اگرچه حمید نماینده نسل چهارم انقلاب است، ولی تفاوتش با نسل‌های قبل در کنجکاوی و باهوش بودن اوست.

دبیر گروه ادبیات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: نسل چهارم انقلاب اهل عمل است و از مواجهه با مسائل فرار نمی‌کند. او دوست دارد خیلی از مسائل را تجربه کند. برخلاف تصوراتی که پیرامون نسل چهارم وجود دارد و آنان را نسل تنبل و راحت‌طلب معرفی می‌کنند، نسل چهارم انقلاب عملگراست، که در کتاب «درددل‌های دردسرآمیز» برجسته شده است. 

نویسنده کتاب «درددل‌های دردسرآمیز» درباره طرح سوال حمید پیرامون این مسئله که آیا اشتباه کردیم ۸ سال جنگیدیم، توضیح داد: نسل Z عمدتاً با چالش‌های فکری زیادی مواجه شده است. بخشی از این چالش‌ها از جبهه غیر خودی بوده و بخش دیگر آن به شبهات و سوالاتی برمی‌گردد، که ممکن است هرکس با آن روبه‌رو شود. در قدم اول هم باید با این سوالات مواجه شد و به دنبال پاسخ برای آن‌ها بود.

وی با بیان اینکه ما نباید برای مسائل خطوط قرمز تعیین کنیم، افزود:، چون جوان کنجکاو است و باید به سوالاتش پاسخ داد. از طرفی، بنده در داستان‌ها کمتر دیدم که به صراحت به شبهه در جنگ ۸ سال دفاع مقدس بپردازند و پیرنگ داستان را براساس آن بچینند. 

شاهنگی در پاسخ به این سوال که چرا حمید داستان را با مجید سوزوکی در سریال «اخراجی‌ها» مقایسه کردید؟ توضیح داد: در دهه ۶۰ و ۷۰ نگاهی در سینما، شعر و آثار داستانی حاکم بود، که شهدا، ایثارگران و رزمندگان را به عنوان شخصیت‌های نورانی و فرشته مطرح می‌کردند. به طبع این نگاه آثار قابل توجهی هم ساخته شد. در مقابل دیدگاهی وجود دارد که شهدا را مانند مردم معمولی معرفی می‌کنند، ولی در زندگی آن‌ها نقاط عطفی به وقوع پیوسته است. 

نویسنده کتاب «درددل‌های دردسرآمیز» با بیان اینکه بیشتر هنرمندان، داستان‌نویسان و سینماگران از اواسط دهه ۸۰، دهه ۹۰ و سال‌های اخیر به سمت دیدگاه دوم آثار خود را تولید می‌کنند، خاطرنشان کرد: چون جامعه این نگاه را بیشتر می‌پسندد و از نگاه اول که شهدا را اسطوره‌ای معرفی می‌کنند، فاصله می‌گیرد.

دبیر گروه ادبیات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ارزیابی خود را در به تصویر کشیدن شخصیت‌های مبارز انقلابی در آثار سینمایی نسبت به ادبیات داستانی بهتر دانست و گفت: از آنجایی که سازمان‌های دولتی مانند معاونت سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان اوج و ... بر روی ساخت آثار سینمایی متمرکز شدند و متولی خاصی در فضای داستان و شعر وجود ندارد، کمتر شاهد تولید آثار در زمینه شخصیت‌های مبارز انقلابی هستیم.

شاهنگی با بیان اینکه علاوه‌بر روشنفکران، داستان‌نویسان انقلابی هم کمتر به سراغ سوژه‌های انقلابی می‌روند، تصریح کرد: ما می‌توانیم به کرات از داستان‌نویسان متعهد انقلابی نام ببریم، که به سراغ سوژه‌های غیر انقلابی رفتند! دلایل مختلفی هم می‌تواند داشته باشد؛ از جمله عدم حمایت دولتی و نداشتن اولویت برای هنرمندان.

وی در پاسخ به این سوال که چه بسا نهاد‌های انقلابی توجه خود را به ساخت آثار سینمایی معطوف کردند؟ خاطرنشان کرد: اگرچه سینما جزو هنر هفتم است و هنر‌های قبلی را از جمله ادبیات پوشش می‌دهد و جامعه با تصویر راحت‌تر ارتباط برقرار می‌کند، ولی این عوامل منجر نمی‌شود که از داستان و رمان غفلت کنیم.

این نویسنده درباره مفهوم مقاومت و شهادت در کتاب «درددل‌های دردسرآمیز» توضیح داد: ما قبل از اینکه به شهادت بپردازیم، موضوع تحول شخصیتی را داریم که مهم است. اینکه فردی که قرار است به شهادت برسد، از کجا به کجا می‌رسد و چه مسیری را طی می‌کند. از طرفی، قبل از پرداختن داستان به موضوع شهادت با ایثار مواجه هستیم، که به صورت نمادین در دل داستان جریان دارد. بعد از تحول شخصیتی و ایثار به سراغ مفهوم شهادت می‌رویم.