از مسکو تا آلماتي چه گذشت؟

فاصله مذاکرات مسکو تا آلماتي حاوي انبوهي از تحولات بوده است که يادآوري آنها به فهم موقعيت ايران و گروه 1+5 در مذاکرات آلماتي کمک شاياني مي کند.

به گزارش  گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران  به نقل از ايران هسته اي، نوشته زير روايتي از مهم ترين تحولات ديپلماتيک و راهبردي در فاصله بهار 91 تا زمستان 91 است.

1- وضعيت مذاکراتي فعلي ميان ايران و 1+5 در اصل برآمده از مذاکرات مسکو است که در تاريخ 29 خرداد 1391 (18ژوئن 2012) آغاز شد. در ان مذاکرات، طرف ايراني:

1-1- يک چارچوب جامع درباره نحوه تداوم مذاکرات که از جمله شامل گام هاي متقابل پيشنهادي براي حل و فصل ديپلماتيک مسئله بود به طرف مقابل ارائه کرد. اين پيشنهاد به طور مکتوب ارائه شد و پس از مذاکرات نيز بلافاصله در اختيار رسانه ها قرار گرفت. در اين چارچوب ايران 5 گام را پيش بيني کرده بود:

گام اول- اعلام به رسميت شناختن حق غني سازي ايران از جانب 1+5 و متقابلاً اعلام عدم پيگيري قطعي هر نوع پروژه تسليحات هسته اي از سوي ايران در چارچوب فتواي رهبر معظم انقلاب اسلامي.
گام دوم- اعلام آمادگي ايران براي همکاري با آژانس براي حل و فصل موضوع ابعاد احتمالي نظامي در مقابل لغو کليه تحريم هاي يک جانبه از جانب گروه 1+5.
گام سوم- اعلام آمادگي ايران براي همکاري در زمينه تامين سوخت راکتور تهران (توقف موقت غني سازي 20 درصد) در ازاي لغو کليه قطعنامه هاي شوراي امنيت.
گام چهارم- همکاري هسته اي ميان ايران و 1+5.
گام پنجم- همکاري غير هسته اي ميان ايران و 1+5

1-2- طرف ايراني استدلال کرد که اين چارچوب مکانيسمي براي حل و فصل مسئله ارائه مي کند به گونه اي که يک معامله برد- برد براي هر دو طرف شکل بگيرد. از ديد ايران، اين چارچوب اولا ناظر به نگراني هاي فوري دو طرف است و روشي قابل اجرا براي رفع آن ارائه مي دهد، ثانيا راه را براي همکاري هاي گسترده در دراز مدت در حوزه هاي مختلف ميان دو طرف مي گشايد و به اين ترتيب حل و فصل مسائل دشوار و اختلافي را آسان تر مي کند و ثالثا گروه 1+5 با اجراي آن مي تواند ادعا کند که حتي قطعنامه هاي شوراي امنيت هم اجرا شده چرا که در اين قطعنامه ها تعليق غني سازي از ايران درخواست شده و به درصد آن اشاره اي نشده است بنابراين گروه 1+5 مي تواند توقف غني سازي 20 درصد را به عنوان اجراي درخواست قطعنامه ها در نظر بگيرد.

2- گروه 1+5 در مذاکرات مسکو هيچ پاسخ محتوايي به چارچوب ايران ارائه نکرد. در واقع اين گروه آمادگي کافي براي ورود به بحث تفصيلي در اين باره را نداشت. شايد حتي اينگونه بتوان گفت که اين گروه انتظار نداشت پيشنهاي تفصيلي به اين شکل از ايران در يافت کند. به همين دليل هم بود که يکي از اعضاي گروه 1+5 به صراحت اعلام کرد عمق و غناي مباحث مطرح شده از جانب ايران در مذاکرات به هيچ وجه با آنچه گروه 1+5 گفت قابل مقايسه نبود.

3- پيشنهاد ايران در مسکو در واقع در پاسخ به پيشنهادي ارائه شد که گروه 1+5 در بغداد به ايران ارائه کرده بود. پيشنهاد اين گروه در بغداد اين بود که ايران با انجام دو فاز اعتماد سازي و يک فاز پاي بندي، عملا برنامه هسته اي خود را به وضعيتي در آورد که در قطعنامه هاي شوراي امنيت و شوراي حکام ترسيم شده است. ايران پيشنهاد بغداد را بلافاصله رد و اعلام کرد که تداوم مذاکرات بر مبناي اين پيشنهاد عملي نيست و اگر گروه 1+5 روي آن اصرار کند مذاکرات متوقف خواهد شد. ضرورت دارد به اين موضوع توجه شود که اولا گروه 1+5 در بغداد پذيرفته بود که مذاکرات آتي بايد کاملا بر مبناي NPT باشد اما اين موضوع را در پيشنهاد خود در بغداد نقض کرد، ثانيا ايران قطعنامه هاي شوراي امنيت درباره برنامه هسته يا خود را غير قانوني مي داند و مکررا اعلام کرده هرگز اين قطعنامه ها را اجرا نخواهد کرد (واساسا مذاکرات با 1+5 به اين دليل صورت مي گيرد که ايران قصد اجراي قطعنامه هاي شوراي امنيت را نداشت که اگر داشت ديگر نيازي به مذاکره با 1+5 نبود.) و ثالثا از ديد ايران هيچ نوع رويه مذاکراتي که در خواست غني سازي 5 درصد از جانب ايران را داشته باشد اساسا نمي تواند شکل بگيرد.

4- گروه 1+5 در مذاکرات مسکو راهبرد خود را بر اين اصل استوار کرده بود که افزايش شديد فشار بر ايران از طريق تحريم ها نهايتا منجر به تغيير محاسبات و سپس تغيير پيشنهاد ايران در موضوع هسته اي خواهد شد و اين گروه مي تواند صرفا از طريق تقويت مسير فشار بي آنکه پيشنهاد مذاکراتي قابل توجهي به ايران بدهد، مذاکرات را به نفع خود مديريت کند. متقابلا ايران در مذاکرات استانبول2، بغداد و مسکو نشان داد که اولا محاسبات هسته اي آن در اثر مواجهه با هيچ نوعي از فشار تغيير نخواهد کرد، ثانيا، ايران توانست اين موضوع را به طرف غربي نشان بدهد که توان آنها براي توليد فشار بر ايران بسيار کمتر از چيزي است که ادعا مي کنند و تأثير اين فشار ها بر محيط داخلي ايران هم کمتر از چيزي است که برآورد کرده اند و ثالثاً ايران در عين حال کاملاً منعطف و منطقي است و اين آمادگي را دارد که بخشي از برنامه هسته اي خود را به عنوان موضوع مذاکره روي ميز قرار بدهد.

5- توافق نهايي مذاکرات مسکو به اين شکل بود که:
در گام اول، مذاکراتي ميان کارشناسان گروه 1+5 و تيم کارشناسي ايران در استانبول برگزار شود. اين مذاکرات در تاريخ سه شنبه 13 تير 1391 (3 ژوئيه 2012) برگزار شد.
در گام دوم، معاونين دکتر جليلي و کاترين اشتون يکديگر را ملاقات کنند که اين ملاقات برگزار شد.
در گام سوم، دکتر جليل و کاترين اشتون تلفني مذاکره کنند. اين مذاکرات در روز پنج شنبه 12 مرداد 1391 (2 اوت 2012) انجام شد.
و در گام آخر، دکتر جليلي و کاترين اشتون ملاقات حضوري داشته باشند که اين ملاقات در تاريخ 28 شهريور 1391 (18 سپتامبر 2012) در استانبول انجام شد.

6- مذاکرات کارشناسي ايران و 1+5 که در تاريخ 13 تير 1391در استانبول برگزار شد، مذاکراتي بسيار مهم است که در طول تاريخ برنامه هسته اي ايران نمونه اي مشابه آن وجود نداشته است. در اين مذاکرات، تيم کارشناسي ايران با تيم کارشناسي گروه 1+5 به بحث هاي جزئي فني، حقوقي و سياسي پرداختند. اهم نکات درباره اين جلسه چنين است:
6-1- در مذاکرات کارشناسي استانبول گروه 1+5 تمامي سوال ها و ابهام هاي فني و حقوقي خود درباره برنامه هسته اي ايران را مطرح و پاسخ همه آنها را دريافت کرد. در اين جلسه که تا نيمه شب ادامه داشته است، حتي متخصصان سلاح هسته اي امريکا هم حضور داشته اند و پرسش هاي خود را از تيم کارشناسي ايران پرسيده اند. در انتهاي اين جلسه يکي از اعضاي 1+5 به صراحت تاکيد کرده است که اين گروه ديگر هيچ سوالي ندارد. عضو ديگر جلسه گفته است که اگر بحث ها به همين شکل پيش برود، پرونده هسته اي ايران مي تواند در يک هفته بسته شود. 75 درصد سوال و جواب ها در اين جلسه ميان نمايندگان ايران و امريکا بوده است.
6-2- در اين جلسه گروه 1+5 صرفا روي فاز اول پيشنهاد خود تأکيد داشته و آمادگي ارائه هيچ بحثي درباره فازهاي ديگر را نداشته است. در مقابل، ايران تأکيد کرده است که پيشنهاد 1+5 تنها در صورتي قابل بررسي است که فازهاي 2 و 3 آن کنار گذاشته شود.
6-3- ايران در اين جلسه استدلال کرده است که حتي اگر نظر گروه 1+5 در اين باره که NPT يکي از مباني مذاکرات است پذيرفته شود، باز هم جايي براي درخواست توقف غني سازي 5 درصد از ايران نمي ماند چرا که اساسا موضوع توقف جايگاهي در NPT ندارد.
6-4- گروه 1+5 خصوصا آمريکا در اين نشست پذيرفت که تمامي فعاليت هاي هسته اي و غني سازي ايران از جمله فردو زير نظر آژانس است و فعاليت هايي که زير نظر آژانس باشد، نمي تواند نگران کننده باشد لذا درخواست تعطيلي آنها بي معناست.
6-5- در اين نشست تأکيد شد که ايران درباره توقف غني سازي 20 درصد بحث نمي کند، ولي در خواست تعليق غني سازي 20 درصد به طور موقت، با زمان مشخص و به گونه اي که مخل حقوق ايران طبق ان پي تي نباشد در ازاي لغو کليه تحريم هاي يک جانبه قابل بررسي است.
6-6- در اين مذاکرات گفته شده است که ايران از حقوق خود صرف نظر نمي کند اما قصد اعمال همه آنها در شرايط فعلي را هم ندارد و حقوق خود را طبق نيازها و برنامه هايش اعلام مي کند. به عنوان نمونه درباره غني سازي 20 درصد، گروه 1+5 نه حاضر به فروش سوخت به ايران شد، نه تبادل را قبول کرد، نه توليد سوخت 20 درصد از سوي ايران را قبول دارد و نه راديو دارو به ايران مي فروشد. دراين صورت آيا ايران چاره اي جز اين دارد که خود رأساً اقدام به توليد راديو دارو براي حدود يک ميليون بيمار سرطاني خود بکند يا نه؟
6-7- نتيجه مذاکرات استانبول اين بود که اولا، گروه 1+5 کاملا دريافت که درک و برداشت کاملا نادرستي از ماهيت برنامه هسته اي ايران و هدف تصميمات ايران در حوزه فني دارد، ثانيا به سوال هاي امريکا درباره برنامه هسته اي ايران مستقيما پاسخ داده شد و ثالثا امريکا دريافت که بايد پيشنهاد بغداد را بازنويسي کند.

7- گام دوم توافق شده در مسکو پس از مذاکرات کارشناسي، مذاکرات دکتر علي باقري و هلگا اشميد معاونان دکتر جليلي و کاترين اشتون بود که در تاريخ ... در برگزار شد. در اين ملاقات، دکتر باقري اين مسئله را مطرح کرد که گام سوم از پيشنهاد مسکو يعني موضوع توقف موقت غني سازي 20 درصد در ازاي لغو کليه تحريم ها خود مي تواند به بخش هاي کوچکتر و گام هاي جزئي تري تقسيم شود تا اجراي آن براي دو طرف ساده تر باشد. در اين راستا ايران 9 گام را پيشنهاد کرد که همه ذيل گام سوم از پيشنهاد مسکو قرار مي گرفت.

8- گام سوم مذاکرات تلفني دکتر جليلي و خانم اشتون بود که روز انجام شد. در اين مذاکرات دکتر جليلي تاکيد کرد که ايران در انتظار دريافت پاسخ رسمي و مبسوط به پيشنهادي است که در مسکو ارائه کرده است.

9- گام چهارم ملاقات حضوري دکتر جليلي و کاترين اشتون بود که در تاريخ در استانبول انجام شد. در اين ملاقات دکتر جليلي توضيح داد که ديدگاه هاي ايران نسبت به آنچه در مذاکرات مسکو و در مذاکرات معاونين مطرح شده هيچ تغييري نکرده است.

10- از زمان آخرين ديدار دکتر جليلي و کاترين اشتون در استانبول بحث هاي متنوعي در رسانه ها غربي درباره تدوين يک پيشنهاد جديد از سوي 1+5 خطاب به ايران مطرح شده است. در اين باره ضروري است توجه شود که اولاً هيچ مذاکره مستقيمي بين ايران و امريکا صورت نگرفته و تمامي مطالب منتشر شده از سوي منابع غربي در اين باره خبرسازي بوده است. ثانياً ايران از تدوين هر نوع پيشنهاد جديد از سوي 15 که واقع بينانه تر و متوازن تر باشد استقبال مي کند ولي تا کنون هيچ پيشنهاد رسمي دريافت نکرده و اخبار رسانه اي در اين باره را قابل اعتماد نمي داند، ثالثاً چارچوب پيشنهادي ايران در مسکو و گام هاي اضافي پيشنهادي در مذاکرات معاونين آخرين مواضع رسمي ايران است و اين مواضع هيچ تغييري نکرده است.