آئين عزاداري محرم در اصفهان

به گزارش گروه استان‌هاي باشگاه خبرنگاران، اصفهان از دیرباز از مهمترین مراکز شیعه و فرهنگ و تمدن اسلامی بوده و نمودهای خاصی از این باور اصیل را به نمایش گذاشته است, یکی از این جلوه ها، عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) است.

اصفهان در دوران خلیفه‌ی دوم توسط ابوموسی اشعری فتح شد. امویان با تبلیغات گسترده تسنن را در اصفهان حاکم کردند. در قرن چهارم هجری باتلاش‌های صاحب بن عباد، وزیر شیعی برجسته‌ی آل بویه و در قرن هفتم با مجاهدت‌های علمی عماد الدین طبری، تشیع در اصفهان جایی پیدا کرد تا آنجا که در قرن هشتم سلطان محمد خدابنده شیعه شد و مکتب تشیع را در اصفهان گسترش داد.

با شکل گیری صفویان، اصفهان نیز مانند دیگر شهرهای ایران به تشیبع کامل درآمد و بی شک سابقه ی اکثر رسوم مذهبی اصفهان از جمله محرم از همان دوره است . امروزه محرم در اصفهان یکی از زیباترین چهره های فرهنگی را به تصویر می‌کشد.

در اصفهان،مثل بسیاری از شهرهای دیگر , ده پانزده روز قبل از محرم پرچم های سیاه که بر سر هر کوی وگذر بسته می شود، نوید این رستخیز عظیم را می دهند.

از شب اول محرم جلسات روضه, زیارت عاشورا خوانی و جلسات ذکر و منقبت ائمه اوج می‌گیرد و علاوه بر مساجد و تکیه‌ها تعدادی از خانه‌های قدیمی و سنتی , امامزاده‌ها, مزار شهدا و حتی بعضی از کوچه‌ها و محله‌ها پذیرای عزاداران است.

این قسم مراسم عموما بعد از نماز مغرب برگزار می‌شود. پخش طعام نذری در آغاز محرم در مقیاس محلی صورت می‌گیرد و از شهری به شهر دیگر متفاوت است:یکجا شعله زرد , جای دیگر آش ویا نوعی حلوای مخصوص.
 
در بسیاری از مناطق استان اجرای تعزیه و پرده خوانی در دهه ی اول محرم متداول است. پیشینه‌ی این مراسم به عصر صفوی بر میگردد و متأثر از رسوم باستانی مثل سوگ سیاوش است.

این شبیه خوانی زمانی زیبا می‌شود که جنبه‌ی محلی آن بیش از جنبه‌ی کلاسیک تئاتری آن باشد و به عنوان نمونه می‌توان از شهرستان سمیرم نام برد که زیباترین تعزیه‌ها را داراست.
 
توفو , تویرن , تاورنیه و بسیاری از سیاحان دیگر این نمایش را تماشا و توصیف نموده اند. تاورنیه در محرم ۱۰۴۶ق در حضور شاه دوم صفوی شاهد تعزیه ای بوده که پنج ساعت قبل از ظهر شروع وتا ظهر ادامه داشته است.  
 
در بیشتر شهرستان ها دسته های عزاداری و هیئات از آغاز محرم به راه افتاده و از مجلسی به مجلس دیگر واز منبری به منبر دیگر می روند.نحوه ی عزاداری این دسته ها متفاوت است, عمومی ترین شیوه‌ی عزاداری سینه‌زنی است, بعد از آن زنجیر زنی و دسته‌های سنج ودهل و گاهی شیوه‌های خاصی مثل سنگ زنی در شهرضا. سنگ دو قطعه‌ی چوبی است که با نظم خاصی به هم وبه سینه زده می‌شود ودرنتیجه هارمونی فوق العاده محزونی ایجاد خواهد شد.


پرچم‌ها, بیرق‌ها, علم ها, علامت‌های چلیپا شکل مزین به ترمه و قلمکاری اصفهان و نخل‌هایی شبیه آنچه در یزد دیده می شود هیئت های اصفهان را ممتاز  می کند.
 
هر هیئت معمولا دارای چندین مداح و ذاکر اهل بیت می‌باشد که بسیاری از آنان در زمره‌ی پیر غلامان و مرشدان با سابقه‌اند. هیئت‌های قدیمی دارای نوحه های قدیمی و گاهی لباس متمایز از دیگرانند.

میشل مامبر ونیزی که در عهد شاه تهماسب صفوی از این دسته‌ها دیدن کرده نکاتی را بیان می‌کند: ۱- قزلباشان مراسم محرم را در دوازده روز برگزار می‌کردند. ۲-استقبال شاه صفوی از مراسمات عامیانه مذهبی ۳- وجود خود زنی ودرگیری‌های خونین بین عزاداران
 
اوج جمعیت هیئت‌ها مربوط به روزهای نهم و دهم است.معمولا حرکت آنان در این دو روز از یک مکان مقدس مذهبی شروع و به حسینیه‌ها ختم می‌شود. امامزاده هلال بن‌علی در آران و بیدگل و امامزاده شاهرضا در شهرضا در این ایام تجمع‌گاه عزاداران هستند.
 
شروع و پایان عزاداری‌ها با زیارت عاشورا می‌باشد و عزاداران اطعام می‌شوند. بیشتر اوقات این غذای نذری را برای مسکینان, ایتام و یا همسایه ها می‌برند که برای مردم بسیار محترم است.

در بعضی مناطق کاروان‌های نمادینی شبیه کاروان امام حسین به راه می‌اندازند و در شهر می‌گردانند که حرکت آنان همراه با اهدای نذورات و صلوات از سوی مردم می‌باشد.
 
در بعضی شهرستان ها رسم چهل و یک منبری وجود دارد، یعنی عده‌ای از صبح تا شام عاشورا به  چهل ویک مجلس عزا رفته و در راه شمع روشن کرده و به کودکان شیرینی می‌دهند.
 
نماز ظهر عاشورا از اهمیت خاصی بر خوردار است و معمولادر نهایت شکوه و عظمت به صورت دسته جمعی خوانده می‌شود. شام عاشورا را اصطلاحا شام غریبان نامیده  و به شرح مصیبت‌های وارده بر اولاد وکودکان امام می‌گذرانند.بچه‌ها هم با روشن کردن شمع نقش خودشان را در سوگ امام مهربانی ها به خوبی ایفا می‌کنند. در روزهای دیگر محرم دسته‌های عزاداری همچنان به راهند و جلسات شبانه تا ماه صفر ادامه دارد.  
 
سوگ نوشته ها از دیگر خصایص این ایام است. پیش ازاین ,همه آنها به صورت چاپ دستی که خود از سوغات های اصفهان می باشد ومحتوای آنها مرثیه های شاعران این خطه چون صغیر اصفهانی, یغما و مولانا محتشم کاشانی بود. باری بهترین کلام برای توصیف این مراسم بزرگ در اصفهان و ایران همین است:
 
باز این چه شورش است که در خلق عالم است  
 
                                                         باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است./ز