معمای اسکریپال/ همه آنچه از مسمومیت جاسوس دوجانبه روس‌تبار در انگلیس می‌دانیم

به گزارش گروه بین‌الملل باشگاه خبرنگاران جوان؛ جاسوس دوجانبه سابق روس روز چهارم مارس (13 اسفند) در شهر سالزبری انگلیس به همراه دخترش مورد سوقصد قرار گرفت. کمی بعد از انتقال آنها به بیمارستان پلیس انگلیس اعلام کرد او و دخترش توسط گاز اعصاب مورد حمله قرار گرفته‌اند

«سرگئی اسکریپال» در دهه‌های ١٩٩٠ و ٢٠٠٠ میلادی به عنوان جاسوس دوجانبه برای تشکیلات اطلاعاتی انگلیس کار می‌کرد. او در سال ٢٠٠٤ در روسیه بازداشت و دو سال بعد به ۱۳ سال زندان محکوم شد. او پس از ۴ سال حبس در سال ۲۰۱۰ در ازای مبادله با چند جاسوس روس آزاد و به انگلیس پناهنده شد.

واکنش‌ها

بلافاصله پس از انتشار خبر انتقال اسکریپال و دخترش به بیمارستان حدس و گمان‌ها درباره عوامل این حمله و چگونگی سوقصد به آنها آغاز شد. کمی بعد رسانه‌ها و مقامات انگلیس انگشت اتهام خود را به سوی روسیه نشانه گرفتند و این اتهامات تا آنجا ادامه پیدا کرد که ترزا می، نخست وزیر انگلیس، استفاده از گاز اعصاب «نویچک» را در این حادثه تایید کرد و بوریس جانسون، وزیر خارجه انگلیس، نیز روسیه را مسئول این سوءقصد دانست. در واکنش به ادعای انگلیس، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه این اتهام‌ها رد کرد و آن را یک تلاش تبلیغاتی احساساتی از سوی غربی‌ها خواند.

ترزا می چهارشنبه هفته گذشته اعلام کرد که تصمیم گرفته ۲۳ دیپلمات روس را از انگلیس اخراج کرده و مناسبات در سطوح عالی را به حال تعلیق درآورد. متعاقب آن، سفر لاوروف به انگلیس نیز لغو شد.

آمریکا، فرانسه، پارلمان اروپا و آلمان نیز به حادثه واکنش نشان دادند و هر کدام سعی داشتند ضمن آرام کردن اوضاع اتهام را متوجه روسیه بدانند.

درمقابل، مسکو واکنش‌های لندن را نشانه‌ای از تداوم سیاست «روسیه‌هراسی» توصیف کرد و هشدار داد که به آن‌ واکنش نشان خواهد داد. رئیس مجلس روسیه نیز از دولت این کشور خواست به اقدام انگلیس «واکنش قاطعانه» نشان دهد.

نویچوک چیست؟

«نویچوک» نوعی عامل اعصاب است که در دهه 80 میلادی در شوروی سابق تولید شد. این ماده خطرناک که از ترکیب چند ماده شیمیایی به دست می‌آید با مختل کردن سیستم عصبی باعث مرگ انسان می‌شود. تفاوت عمده این عامل اعصاب با مواد مشابه آن که اغلب به صورت مایع و گاز هستند، این است که به شکل پودر است و به سادگی می‌توان آن را در یک شیشه کوچک دارو نگه‌داری و حمل کرد.

عملکرد عوامل اعصاب بدین صورت است که با ایجاد اختلال در پیام‌رسان‌های عصبی سبب می‌شوند تا تمام فعالیت‌های حیاتی بدن دچار اختلال شوند. فرد مورد حمله دچار تشنج و فلج عضلانی شده و با ایجاد مشکلات تنفسی در خطر مرگ قرار می‌گیرد.

عوامل اعصاب در سال ۱۹۳۹ به طور اتفاقی در یک آزمایشگاه شیمیایی در آلمان کشف شدند. در دهه ۴۰ میلادی چندین تُن از عوامل اعصاب در ارتش آلمان نازی تولید و به عنوان جنگ‌افزار شیمیایی به مصرف رسید. چند دهه بعد، کنوانسیون بین‌المللی منع جنگ‌افزارهای شیمیایی با هدف منع تولید، انباشت و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی و جنگ‌افزارهای شیمیایی از جمله عوامل اعصاب در سال ۱۹۹۳ میلادی به تصویب سازمان ملل متحد رسید و از سال ۱۹۹۷ میلادی به اجرا گذاشته شد.

چرا روسیه؟

اما آنچه باعث شده مقامات انگلیس و متحدانشان در کاخ سفید و الیزه اتهام دخالت در مسمومیت اسکریپال را متوجه روسیه بدانند توانایی منحصر به فرد شوروی سابق در تولید این سم شیمیایی است. از سوی دیگر برخی تحلیلگران معتقدند از آنجایی که تولید این مواد توانایی، دانش فنی و همچنین سیستم ایمنی آزمایشگاهی سطح بالایی نیاز دارد، در نتیجه تولید آن فقط از دست روسیه بر می‌آید. تحلیلگران همچنین ادعا می‌کنند از آنجایی که این مواد تحت شرایط ویژه امنیتی نگه‌داری می‌شوند پس فقط با دستور اشخاص رده بالای دولتی امکان خروج و استفاده از آنها وجود دارد.

پاسخ روسیه

در پاسخ به این اتهامات، سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه، به خبرگزاری اینترفاکس گفت: «من می‌خواهم با اطمینان کامل اعلام کنم که اتحاد جماهیر شوروی سابق و بعد از آن روسیه هیچ برنامه‌ای برای توسعه یک عامل سمی به نام نویچوک نداشته‌اند.»

واسیلی نبنزیا، نماینده روسیه در سازمان ملل نیز اظهارنظر ریابکوف را در جلسه شورای امنیت تکرار کرد و به نمایندگان گفت: «در روسیه هیچ کار تحقیقاتی تحت عنوان"نویچوک" پس از سال 1992 وجود نداشته است. کار توسعه این عامل در دوران شوروی متوقف شد و در سال 2017، کار انهدام تمام تسلیحات شیمیایی را به پایان رساندیم.»

روسیه همچنین اعلام کرده است بازمانده انبار سلاح‌های شیمیایی این کشور در ماه سپتامبر 2017 به طور کامل نابود شده و هرگز قبل از آن نیز اجازه ساخت نویچک یا تاسیسات مرتبط با آن را نداده است.

شواهد و تحلیل‌ها

ایندیپندنت در این باره به نقل از یکی از کارشناسان مرکز منع گسترش تسلیحات شیمیاییِ جیمز مارتین در فلوریدا نوشت: «هیچ شواهدی وجود ندارد که روسیه از این ماده استفاده کرده است و از آنجایی که سلاح‌های عصبی شیمیایی در طول زمان فاسد و بی‌اثر می‌شوند، ممکن است مواد اولیه آن در دهه 1990 قاچاق شده و در شرایط مناسب نگهداری شده باشد و سپس برای تولید عامل اعصاب به منظور انجام یک حمله کوچک با یکدیگر مخلوط شده باشند. در این صورت، بازهم اتهامی متوجه دولت روسیه نیست چراکه می‌تواند دست یک گروه تبهکار در کار باشد.»

این کارشناس تسلیحاتی در ادامه برای اثبات سخنانش به یک پرونده قدیمی اشاره می‌کند که کارمند یک موسسه تحقیقاتی در روسیه اعتراف کرده مقداری از این مواد را دزدیده و در پارکینگ خانه‌اش نگهداری کرده است و چندی بعد با فروش این مواد به گروه‌های تبهکار موفق شده بدهی‌های مالی خود را پرداخت کند.

دکتر لوئیس متخصص بررسی مواد شیمیایی نیز در این باره به گاردین گفت: امروزه به لحاظ تئوریک، کشورهای بسیاری می‌توانند این ماده را تولید کنند. از سوی دیگر باید به این موضوع توجه شود که در دوران جنگ سرد و سالهای 1990 کشورهای بسیاری توانایی ساخت این گونه مواد را نداشتند. پس طبیعی است که تلاش کرده باشند مقداری از آن را از طریق قاچاقچیان و تبهکاران بخرند. از این رو نمی‌توان با اطمینان گفت این ماده را چه کسانی در چه کشورهایی در اختیار دارند.

مخالفت با سیاست تقابل

جرمی کوربین رهبر حزب کارگر انگلیس در مقاله‌ای در روزنامه گاردین نوشته است من در طول سالیان حضورم در پارلمان بارها دیده‌ام تصمیمات شتاب‌زده و احساسی چگونه آینده را به خطر انداخته است.

 او در ادامه نوشت: «من معتقدم باید با این قضیه برخورد شود. حتی اگر لازم باشد ما و متحدانمان، روسیه را تحریم کنیم. چراکه این سوقصد می‌تواند همین حالا هم برای امنیت ملی ما خطرناک باشد. ما باید راهی را انتخاب کنیم تا مطمئن شویم این اتفاق وحشتناک دیگر نمی‌افتد. اما آنچه اهمیت دارد شتاب‌زده و احساسی عمل نکردن است. چرا که همین تصمیمات شتاب‌زده با استناد به برخی گزارش‌های ناقص و احساسی برای حمله به عراق باعث شد امروز متوجه شویم اشتباه کرده‌ایم. مجازات جهان پس از یازده سپتامبر همچنان ادامه دارد اما ما می‌بینیم تروریست هم در حال گسترش است؛ این نشان می‌دهد ما شتاب‌زده و احساسی عمل کرده‌ایم. این اشتباه در مورد حمله به لیبی و افغانستان نیز وجود داشت.»

او در پایان می‌نویسد: «از این رو اگر اقدامی لازم است انجام شود آن اقدام باید از طریق مراجع بین‌المللی و توام با احتیاط و عقلانیت باشد. ما باید از طریق معاهدات بین‌المللی منع سلاح شیمیایی اقدام کنیم. حتی تقاضای بررسی موارد استفاده و تولید این سلاح را در جنگ سرد بدهیم اما هر اتهام و اقدامی پیش از بررسی کامل این مساله پیچیده، پشیمانی به بار می‌آورد.»

دیگر احتمالات

ایندیپندنت در گزارشی که به بررسی دو احتمال دیگر در این پرونده می‌پردازد، نوشت: متهم کردن روسیه در پرونده اسکریپال می‌تواند سیاست انگلیس برای شکست پوتین در انتخابات و پایین آوردن سطح محبوبیت او باشد و احتمالا بخشی از پروژه روسیه‌هراسی است.

برخی نیز معتقدند، این اقدام می‌تواند حتی از سوی برخی مخالفان برکسیت (خروج انگلیس از اتحادیه اروپا) باشد تا این پیغام را بدهند که انگلیس به تنهایی در مقابل روسیه آسیب‌پذیر است؛ پس بهتر است در اتحادیه اروپا بماند.

نویسنده: حدیث خسروی

انتهای پیام/