نوای سوگ نینوا در همدان/ آیین عاشورای حسینی در جای جای استان همدان

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از همدان ، این روزها شهر حال و هوابهی دیگری دارد، همه‌جا غرق در ماتم و عزاست، ماتمی بزرگ به درازای هزار وچهارصد سال ! و چه خوش گفت "محتشم" مرثیه‌سرای اهل‌بیت(ع): " باز این چه شورش است که در خلق عالم است باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است".
امروز عاشورا نه‌تنها سالروز شهادت سید و سالار شهیدان(ع) که زادروز مبارزه با ظلم و کفر است، زادروز غیرت و مردانگی، داستان عشق و دلدادگی است.

به رسم هرساله، مردم در شهرهای مختلف از صبح عاشورا مشغول عزاداری در هیئت ها و دسته های سینه زنی می شوند و این عزاداری تا ظهر روز عاشورا ادامه دارد تا اذان ظهر، هنگامی که اذان ظهر از مساجد پخش می شود تمام هیئت ها و دسته های عزاداری هرجایی که قرار دارند زنجیرها و طبل ها را به زمین گذاشته به رسم احترام به اباعبدالله و روز عاشورا نماز ظهر عاشورا را به پا می کنند.

همدان صحنه پر شور عزاداری حسینی در روز عاشورا

روز عاشورا تمامی مناطق استان همدان سیاهپوش می شود و عاشقان اهل بیت(ع) در این دیار علاوه بر حضور پرشور در مراسم عزاداری و اطعام مردم، نذر خویش را نیز ادا می کنند.
به راه انداختن هیات های عزاداری در کوچه پس کوچه های شهر از نمونه های بارز این عزاداری در این روز بزرگ است،
مردم شهید پرور همدان با سر دادن نوای 'لبیک یا حسین'،' لبیک یا زینب' و'لبیک یا عباس'بار دیگر با آرمان های امام حسین(ع) که زندگی با عزت و دفاع از حق و حقیقت است تجدید پیمان می کنند.

توزیع نذری بین نیازمندان و هیات های عزادار، آیین های روضه خوانی در مجالس، حسینیه ها ، تکایا و مساجد سطح استان از دیگر برنامه های مردم همدان در روز عاشورای حسینی است.

در اعتقاد اهالی منطقه کار کردن در این روز حرام بوده و حتی کشاورزان از گرفتن آب در این روز امتناع می‌کنند، از هنگام صبح مساجد و حسینیه‌ها برای شکل‌گیری مراسم پذیرایی عزاداران آماده می‌شوند.

در روستاها دسته‌های عزاداری به شکل سینه‌زنی از حسینیه‌ها حرکت کرده و همراه با حمل علامت به گردش می‌پردازند، دستجات زنجیرزنی و سینه‌زنی که هرکدام از یک محله حرکت کرده‌اند در خیابان‌های شهر خود عزاداری می‌کنند.
در هیات های عزاداری نیز به طور عام، از وسایلی چون علم، کجاوه، پالکی، چهل چراغ، پرچم، خیمه گاه، بیرق و گهواره علی اصغربه عنوان نماد عزا و سوگواری استفاده می شود.

اجرای آیین سقایی و نذری سیب

در هیئت سقا‌های همدان مردان با خلوص نیت و فروتنی لباس‌های سیاه و گل اندود بر تن می کنند و درحالی که پا برهنه هستند با خواندن ذکر مصیبت خیابان‌های همدان را طی می‌کنند.

مریدان امام حسین (ع) در روز‌های تاسوعا و عاشورا در بین عزاداران حرکت کرده و گلاب و آب را به یاد لبان تشنه و شهدای دشت کربلا در بین عزاداران توزیع می کنند، بسیاری از مردم برای گرفتن حاجت و یا ادای نذر هر سال به مراسم این سقا‌ها می‌آیند.

در روز عاشورا کاسه‌ها و کشکول‌ها پر از سیب‌های سرخ می‌شود و این سیب‌ها نذر کسانی است که به مراد خود دست یافته و نذرشان پذیرفته شده است.

سادات بر شاخک‌های سیب‌های سرخ تکه پارچه‌های سبز می‌بندند و شالی سبز نیز که به زعم خود آن را به نام اجداد هاشمی نسب خویش که رنگ سبز معرفشان است متبرک می‌کنند، می‌اندازند.

سقا‌ها در روز عاشورا سر و روی و سینه و دوش خود را گل مال می‌کنند و از گلی که متبرک به خاک کربلاست، استفاده می‌شود.

برای پوشیدن رخت عزا ابتدا وضو می‌گیرند، بسم اللهی می‌گویند صلواتی می‌فرستند و سپس پیراهن می‌پوشند، لچک می‌بندند، شال را چند دور بر گردن می‌پیچند و سپس بندی را که نطع بر دوش با آن برجا می‌ماند می‌بوسند، نیت می‌کنند و مراد می‌خواهند و بر دوش می‌اندازند.

پس از آماده شدن گروه، دسته عزای سقایی دو قسمت می‌شود و هر قسمت دو صف به موازات یکدیگر گام بر می‌دارند.

در جلوی دسته اول و در دو صف آن سادات می‌ایستند و بعد با فاصله‌ای کوتاه دسته دوم می‌ایستد و میان دار جلویش از سادات است.

روز عاشورا پس از بازگشت به عباسیه بزرگ خطیب سقایان بر منبر رفته و یک یک سقایان در گذشته را یاد می‌کند و اللهم واغفره می‌گوید و تمام سقایان الهی آمین می‌گویند و مجلس با فاتحه و صلوات بر روان در گذشتگان به پایان می‌رسد.

"علم غیبی" و "گهواره حضرت علی‌اصغر(ع)" از نمادهای مذهبی مریانج

شهر "مریانج" هم از مناطقی است که آیین‌های عزاداری مردمانش در ماه محرم به ویژه روز عاشورا شهرت فراوانی دارد.

وقتی در روز عاشورا به این شهر می‌روید، مریانج یکپارچه کربلاست و سیاه‌پوش، آنقدر زیبا که دوست داری خودت هم در جمع عزاداران باشی و عزاداری کنی. کسی در این روز عقب نمی‌نشیند، همه برای ارباب بی‌سر از جان مایه می‌گذارند و سنگ تمام.

مردم مریانج اعتقاد دارند کسی که پس از توسل به معصومان(ع) به آن‌ها دخیل می‌بندد؛ حاجت‌روا می‌شود.

نه‌تنها در بین مردم مریانج که برخی اهالی سایر شهرها هم معترف‌اند پس از زدن گره به این علم، حاجت گرفته و در روز عاشورا منتظر می‌مانند تا از راه برسد.

برخی هم تکه‌ای از پارچه سبز بسته به علم را به عنوان تبرک برای خود نگه می‌دارند. این علم سال‌های سال است که در حسینیه ابالفضلی(ع) کوی سنگ بزرگ شهر مریانج نگهداری شده و تنها سالی یک‌بار و آن هم روز عاشورا بیرون آورده می‌شود.

یکی دیگر از نمادهای متبرک عاشورا در این شهر، گهواره علی‌اصغر(ع) است. این گهواره هم مانند علم از قدمتی دیرینه برخوردار بوده و زنانی که صاحب فرزند نمی‌شوند در کنار آن با خداوند راز و نیاز می‌کنند.

داخل گهواره، عروسک زیبا و منحصربه‌فردی معروف به عروسک حضرت "علی‌اصغر(ع)" شهید شش‌ماهه روز عاشورا قرار دارد که از چینی ساخته‌شده است.

این عروسک بیش از 120 سال‌ پیش در کربلای معلی و به سفارش مرحوم "علی‌‌محمد یارمحمدی"، یکی از پیرغلامان امام حسین(ع) ساخته و نذر حسینیه شده، اما آنچه موجب تقدس و شهرت این عروسک شده به داستان ربودنش از هیئت برمی‌گردد.

سال‌ها‌ پیش ، عروسک "علی‌اصغر(ع)" به سرقت رفته و بعدها مرحوم "میرزا شفیع"، خادم حسینیه آن را در یکی از عتیقه‌‌فروشی‌های همدان می‌یابد. فروشنده که فردی یهودی بوده، حاضر به فروش عروسک به کمتر از هزار تومان نمی‌شود. میرزا که 200 تومان بیشتر نداشته، مستأصل و گریان در خیابان قدم می‌زند که ناگهان دو سید ناشناس به او رسیده و می‌گویند: "این 800 تومان را بگیر و عروسک را بخر". مرحوم میرزا شفیع پس از خرید عروسک، تازه متوجه قضیه شده و متحیر از خود می‌پرسد که "این دو سید چطور از ماجرا خبر داشتند و کجا رفتند؟" و این‌چنین شد که عروسک علی‌اصغر(ع) از تقدس ویژه‌ای برخوردار شده است.

از دیگر برنامه‌های سنتی مردم مریانج در روز عاشورا، گل بر سر و شانه گذاشتن است و عزاداران ابتدا مقداری از گلی که در مراسمی ویژه با گلاب مخلوط شده به نشانه عزا بر سر خود می‌گذارند و برخی هم پابرهنه عزاداری می‌کنند.

توزیع ده‌ها هزار وعده غذای نذری در شهری سه هزار خانواری

فراوانی غذای نذری در روز عاشورا از دیگر ویژگی‌های منحصربه‌فرد عزاداری در این خطه است به طوری که در همه کوچه‌ها نذری می‌دهند و هر میهمان می‌تواند چند بار از خوان پر نعمت اباعبدالله الحسین(ع) بهره‌مند شود.

دادن نذری ظهر عاشورا در مریانج از شهرت بالایی برخوردار است و "حلیم" این شهر معروف است به طوری که بسیاری از مردم همدان و شهرهای اطراف برای خوردن "حلیم مریانج" به این شهر آمده و برای اقوام و بستگانشان هم می‌برند.

در این روز بسیاری از خانه‌ها، اقدام به پخت حلیم و قیمه نذری کرده و شهری 3 هزار خانواری با داشتن 10 هزار نفر جمعیت در روز عاشورا، ده‌ها هزار وعده غذا را بین میهمانان و عزاداران توزیع می‌کند.

دم که انگار از صبح سر پا بوده و عزاداری و پذیرایی می‌کرده‌اند در مقابل مسجد جمع شده و تعدادی به نشانه سپاه کفر، خیمه‌ها را به آتش می‌کشند و سپس صدای ضجه و ناله مردم بلند می‌شود.

تعزیه، هنری اثرگذار در انتقال داستان عاشورا

از ویژگی‌های برجسته عزاداری مردم همدان در روز عاشورا، برگزاری مراسم شبیه‌خوانی یا تعزیه‌خوانی است که به روایت اسناد بیش از صد سال قدمت دارد.
تعزیه‌گردانان از لباس سبز به عنوان نماد اهل بیت(ع) و لباس قرمز به عنوان نماد یزیدیان در هنگام تعزیه استفاده می‌کنند.

در بعضی هیئت‌ها و تعزیه‌ها برخی از عزاداران معمولاً شال سبز رنگی را به دور گردن خود می‌اندازند، بعضی از کودکان نیز لباس سفیدی مانند لباس عربی به نشانه کفن بر تن دارند.

آیین عاشورایی در روستای بابلقانی

از برجسته ترین مراسم عزاداری در این روستا می توان به آئین سنتی " شاه حسین وای " اشاره کرد که جذابیت معنوی خاصی نیز دارد.

این آئین در صبح روز عاشورا و قبل از آغاز مراسم اصلی عزادارای و خروج هیئات حسینی از مساجد انجام می شود و در این آئین یکی از بزرگان و ریش سفیدان هیئت با پای برهنه در ابتدا و سایر نفرات نیز به ترتیب در یک حلقه قرار می گیرند بطوری که هر فرد با دست راست کمر نفر جلو را گرفته وهمزمان که با دست چپ بر سینه می زنند یک قدم پای راست خود را نیز به جلو آورده و سپس به عقب می برند.

به گفته کربلایی عباس بیات از پیرغلامان و مداحان پیشکسوت روستا، این مراسم نزدیک به دو قرن است که نسل به نسل و سینه به سینه بین اهالی این روستا انتقال یافته و هر ساله نیز مورد استقبال جوانان و دوستداران اهل بیت (ع) قرار می گیرد، این مراسم با مرثیه خوانی بر واقعه کربلا به پایان رسیده و عزاداران خود را برای شرکت در مراسم اصلی آماده می کنند.

در ادامه عزاداران سالار شهیدان با خارج شدن از مساجد به سینه و زنجیر زنی در مسیر از پیش تعیین شده خود پرداخته و با حضور در گورستان روستا با خواندن فاتحه برای اموات خود طلب آمرزش می کنند.

یکی از سنت های پسندیده در این روز حضور هیئات عزاداری در جلو منزل درگذشتگان سال گذشته روستا است که همراه با نثار فاتحه و پذیرائی مختصری از طرف خانواده مرحوم است.

هیئات مذهبی پس از طی مسیر و بازگشت به مسجد با شور و شوق خاصی به ادامه عزاداری و سینه زنی تا هنگام اذان و برگزاری نماز ظهر عاشورا می پردازند و پس از صرف ناهار در مسجد خود را برای تماشای تعزیه واقعه کربلا که توسط اهالی روستا اجرا می شود، آماده می کنند.

عصر عاشورا در روستای بابلقانی همراه با برگزاری تعزیه و به تصویر کشیدن واقعه کربلا و آتش زدن نمادین خیمه ها و سینه زنی در ساعات آغازین شب، شام غریبان به پایان می رسد .

آتش زدن خیمه گاه حسینی در كبود راهنگ

در روز عاشورای حسینی پس از برگزاری مراسم تعزیه روز عاشورا مراسم آتش زدن خیمه گاه حسینی (ع) در میدان امام حسین كبود راهنگ برگزار می شود.

در این مراسم خیمه هایی كه به یاد كاروان امام حسین (ع) و یارانش بر پا شده بود، به صورت نمادین توسط دشمنان اسلام به آتش كشیده شد و عزاداران حسینی با مشاهده سوختن خیمه ها به یاد مصیبتهایی كه در كربلا یزیدیان بر خاندان امام حسین(ع) روا داشتند، اشك ماتم ریخته و بر سر و سینه می زنند.

مراسم تعزیه حسینی در كبود راهنگ روز عاشورا تنها توسط هیئت مسجد جامع برگزار می شود و این مراسم با استقبال بسیار گسترده مردم كبود راهنگ مواجه می شود.

این تعزیه كه بیش از چهار ساعت به طول می انجامد همه واقعه عاشورا را تا كشته شدن همه اعضای بنی هاشم به تصویر می كشد.

استقبال مردم از این مراسم به حدی است كه امروز بیش از 10 هزار نفر در آن حضور داشته و بیش از 700 نفر امور تداركات این مراسم را بر عهده داشتند.

در مراسم خیمه سوزان، یك خیمه بزرگ سفید به ابعاد هشت متر در چهار متر در وسط میدان و چهار خیمه دیگر به ابعاد سه متر در دو متر به در اطراف خیمه بزرگ به آتش كشیده شدند.

هنگام آتش زدن این خیمه ها فریاد یا حسین(ع) و یا زینب(س) طنین انداز می شود و مردم همنوا با اسرای كربلا به عزاداری و سوگواری می پردازند.

ساخت تندیس منقش به «یاحسین (ع)» با پنج هزار شاخه گل رز در نهاوند

یکی از رسوم خاص این هیئت استفاده از پنج هزار شاخه گل رز طبیعی و ساخت تندیسی با عبارت «یا حسین (ع)» است که در روزهای تاسوعا و عاشورا این تندیس پیشاپیش دسته عزاداری هیئت به مرکز شهر می‌آید و این خود یکی از نشانه‌های شناخت این هیئت عزاداری از دیگر هیئت‌های عزاداری شهر است.

هبت سیف مسئول هیئت حسینی میدان با بیان اینکه مراسم عزاداری محرم در منطقه میدان نهاوند یکی از باشکوه‌ترین مراسم‌ در شهرستان است، اظهار داشت: در ایام محرم بیشتر نهاوندی‌های مقیم مرکز استان و سایر شهرها به نهاوند آمده و با حضور خود و ادای نذورات مختلف رونق و شکوه خاصی به مراسم عزاداری می‌بخشند.

وی با بیان اینکه در روز عاشورا هیئت میدان به ‌رسم همه هیئت‌ها نذری طبخ می‌کند، تصریح کرد: برای طبخ این نذری 15 گوسفند، یک گاو و نزدیک به یک‌تن برنج از محل کمک‌های مردمی و نذورات اهالی شهر و اعضای هیئت خریداری می‌شود و برای پنج هزار نفر غذای نذری پخت می‌شود.

مسئول هیئت حسینی میدان افزود: در هیئت حسینی میدان که شامل 10 دسته عزاداری است تنها سینه‌زنی مرسوم است و پس از اتمام مراسم عزاداری در تاسوعا و عاشورا، در شام غریبان نیز عزاداران هیئت با در دست داشتن شمع‌هایی روشن، تابوت‌های چوبی را که نمادی از شهدای دشت کربلاست بر دستانشان حمل می‌کنند و با ذکر نوحه با غم عمیقی که بر خاندان امام حسین(ع) در شب شام غریبان گذشته است همدردی می‌کنند.

سیف در مورد آیین علم کشی و زمان انتقال علم مخصوص هیئت که درگذشته یکی از بزرگ‌ترین و سنگین‌ترین علم‌های شهرستان به شمار می‌رفت، بیان کرد: وقتی علم گیران برای حمل علم به میان جمعیت عزاداران و عاشقان حسینی می‌آیند چند رأس گاو و گوسفند جلوی این علم قربانی می‌کنند.

وی عنوان کرد: علم گیران هیئت‌های عزاداری دیگر محلات شهر نیز به محله پای‌قلعه می‌آیند و گرداگرد علم حلقه‌زده و از علم که با نام باب‌الحوائج سقای کربلا مزین شده است، مدد می‌جویند.

مسئول هیئت حسینی میدان با بیان اینکه تعزیه یک آیین نمایشی و مذهبی است که از گذشته‌های دور بازگو کننده واقعه کربلا، اسارت اهل‌بیت امام حسین (ع) و شهادت ایشان و یارانشان است، گفت: آتش زدن خیمه‌ها به‌عنوان نمادی از آتش زدن خیمه‌های خانواده و یاران امام حسین (ع) در ظهر عاشورا توسط اشقیا یکی دیگر از مراسم مردم عزادار منطقه میدان است.

اقامه نماز ظهر عاشورا در میدان امام (ره) همدان

دبیر ستاد اقامه نماز استان همدان از اقامه نماز باشکوه ظهر عاشورا در میدان امام (ره) خبر داد.

سید مرتضی حسنی‌حلم ، دبیر ستاد اقامه نمازاستان همدان با اشاره به اینکه نماز ظهر عاشورا به امامت آیت‌الله محمدی برگزار خواهد شد، گفت: طبق آنچه قبلا هم اعلام شده، هیئات مذهبی باید قبل از ورود به میدان امام(ره) صدای بلندگوی خود را قطع کنند تا با اذان تداخل نداشته باشد.

وی ضمن دعوت از عزاداران حسینی، هیأت‌های مذهبی، دسته‌جات عزاداری و... برای برپایی نماز باشکوه ظهر عاشورا خاطرنشان کرد: برپایی نماز ظهر عاشورا به تأسی از آخرین نماز امام حسین(ع) در کربلا برپا می‌شود که همه باید سعی بر اقامه آن به جماعت داشته باشند.

وی با بیان اینکه امام حسین(ع) حتی در جنگ نیز نماز اول وقت را فراموش نکردند، تصریح کرد: این عمل امام حسین(ع) نشان از اهمیت بالای نماز دارد زیرا ایشان و یاران با وفایش با این عمل زیبا اهمیت نماز را گوشزد کردند.

گزارشگر: الهام صریحی فاضل

آیین عاشورایی در نقاط مختلف همدان