بررسی پرونده آموزش مجازی دانشگاه‌ها؛ از شکوائیه دانشجویان تا دفاعیه وزارت علوم

به گزارش خبرنگار حوزه دانشگاهی گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران جوان، نزدیک به ۶۰ روز از شروع کلاس‌های مجازی دانشگاه‌ها و آموزش بر بستر اینترنت می‌گذرد. بسیاری از دانشگاه‌ها در همان روز‌های اولیه شروع به آموزش مجازی کردند و برخی دیگر با گذشت دو تا سه هفته و با مطمئن شدن از ماندگاری ویروس کرونا در کشور اقدام به فراهم کردن زیرساخت‌های آموزش مجازی کردند.

در ابتدای شروع آموزش مجازی، اکثر مسئولان دانشگاه‌ها به مناسب نبودن زیرساخت‌های این آموزش اذعان داشتند و اکنون بعد از گذشت دو ماه معتقدند که آموزش مجازی در دانشگاه‌های خودشان از کیفیت خوبی برخوردار است. اما در مقابل دانشجویان از همان ابتدا به کند بودن سرعت اینترنت، عدم امکان ارتباط با اساتید، قطع شدن ارتباط، دسترسی نداشتن به اساتید برای رفع اشکال، دسترسی نداشتن به اینترنت رایگان معترض بودند و هنوز هم هستند.

اظهارات وزیر علوم درباره کیفیت آموزش مجازی

منصور غلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در جلسه ۱۲۹ ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور طی سخنانی درباره کیفیت آموزش مجازی در دانشگاه‌ها گفت: در شرایط فعلی و با توقف آموزش حضوری بر اساس نظرات مدیران بهداشتی کشور، ادامه ارائه خدمات آموزشی به دانشجویان الزامی است. با توجه به وضعیت ایجادشده، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی تلاش کردند تا استمرار خدمات آموزشی و ارتباط آموزشی با دانشجویان حفظ شود.

بیشتر بخوانید: آموزش حضوری در دانشگاه‌ها مصلحت نیست

وزیر علوم، تحقیقات و فناوری ادامه داد: حدود ۵۰ دانشگاه و مرکز آموزشی توانسته اند تا حدود ۹۰ درصد از آموزش‌های نظری خود را بر بستر فضای مجازی ارائه دهند. همچنین ۶۰ درصد از اساتید توانسته اند تا نیمه اول فروردین، کلاس‌های جبرانی خود را در فضای مجازی برگزار کنند.

او افزود: برخی از دانشجویان و مراکز آموزشی، امکانات و ظرفیت لازم برای برگزاری آموزش مجازی را ندارند، اما با کمک‌های فناوری اطلاعات سعی شده تا این کمبود‌ها برطرف شوند. دانشگاه پیام نور و دانشگاه جامع علمی کاربردی در این زمینه از توفیقات خوبی برخوردار بوده اند. دانشگاه‌های غیر دولتی و غیر انتفاعی هم توانسته اند در فضای مجازی خدمات خود را ارائه دهند و بعضی از این دانشگاه‌ها با استفاده از نرم افزار‌های مخصوص خود وارد این حوزه شده اند.

گزارش کارگروه آموزش‌های الکترونیک وزارت علوم درباره آموزش مجازی

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در آغازین روز‌های شیوع ویروس کرونا و همزمان با دستور ستاد ملی مدیریت و مقابله با کرونا مبنی بر تعطیلی تمام دانشگاه ها، کارگروه آموزش‌های الکترونیکی را به منظور برگزاری کلاس‌های درس به شیوه مجازی، راه اندازی کرد.

این کارگروه در شرایط خاص فعلی، برای استفاده از بستر آموزش‌های الکترونیکی جهت جلوگیری از وقفه جدی در برنامه‌های آموزشی دانشجویان، توصیه‌هایی را برای دانشگاهیان برای وسیع‌تر شدن آموزش‌های مجازی مطرح می‌کند. طبق آمار‌های این کارگروه، با وجود شرایط تعطیلی دانشگاه‌ها و سال نو، بیشتر مراکز آموزش عالی، استادان، دانشجویان و مدیران وزارت علوم به تلاش‌های خود در راستای تسهیل شرایط تحصیلی دانشجویان با ایجاد بستر‌های لازم ادامه می‌دهند. با این حال هنوز بخشی از دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی همچنین تعدادی از استادان و دانشجویان به دلایل مختلف مانند ناآشنایی با ابزارها، توجه نکردن به لزوم همکاری همگانی یا باور نکردن جدیت بحران و ادامه‌دار بودن آن، گام‌های کافی برنداشته‌اند.

احتمال ادامه شیوع کرونا تا تابستان ۹۹

این کارگروه تاکید کرده است که احتمال دارد بحران فعلی تا تابستان ۹۹ ادامه یابد و احتمال عادی شدن شرایط، بسیار ضعیف است. بر اساس اعلام کارگروه آموزش‌های الکترونیکی، هیچ جایگزینی برای ادامه فعالیت روند تحصیل دانشجویان برای حداقل نیمسال فعلی وجود ندارد و به دانشگاه‌ها توصیه کرد از محتوا‌های چندرسانه‌ای موجود در مراکز آموزش عالی مختلف به عنوان مکمل کلاس‌های مجازی استفاده کنند.

حرکت به سمت یادگیری فعالیت محور با تعریف سناریو‌های مختلف برای دانشجویان در کنار کلاس‌های آموزشی و رفع اشکال مانند ارائه تمرین یا فعالیت پروژه‌ای و ارزیابی نتایج در کلاس‌ها از دیگر توصیه‌های این کارگروه به دانشگاه‌هاست. کارگروه تاکید کرده است دانشگاه‌هایی که دارای محتوا‌های کیفی مناسب الکترونیکی از پیش تولید شده هستند، با اعلام آمادگی برای همکاری در وبسایت خود همچنین ارسال نامه الکترونیکی به کارگروه در انتقال اطلاعات و بسترسازی همکاری‌های بین دانشگاه‌ها کمک بهتری کنند. اعلام تمهیدات دانشگاه‌ها برای فرآیند میهمانی، حذف درس یا ترم، دریافت درس جدید، نحوه محاسبه شهریه‌ها برای هر یک از موارد ذکرشده توسط دانشگاه‌ها می‌تواند به ایجاد آرامش روحی دانشجویان و تصمیم‌گیری‌ها درباره نحوه ادامه فعالیت آن‌ها کمک کند.

سید علی‌اکبر صفوی مسئول کارگروه آموزش‌های الکترونیک وزارت علوم در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه دانشگاهی درباره کیفیت آموزش مجازی دانشگاه‌ها گفت: با شیوع کرونا خیلی سریع و با سرعت آموزش‌ها را راه‌اندازی کردیم. اینکه توانسته‌ایم مجموعه‌های بسیار بزرگی از دانشگاه‌ها، اساتید و دانشجویان را در این زمان کوتاه به سوی آموزش مجازی سوق دهیم کار بسیار بزرگی است. 

صفوی اظهار کرد: وضعیت هم‌اکنون به این صورت است که خیلی از دانشگاه‌ها آموزششان را به صورت برخط انجام می‌دهند و حتی بعضی از دانشگاه‌ها کلیه آموزش‌های خود را به صورت مجازی ارئه می‌دهند. اما این به این معنی نیست که هیچ اشکالی در این شیوه وجود ندارد و نقایصی هم در کار‌ها وجود دارد. به عنوان مثال از قبل عید تاکنون با رشد بسیار خوبی از لحاظ کیفیت و کمیت در آموزش مجازی روبرو بوده‌ایم و وضعیت کنونی آموزش‌های مجازی رو به رشد است.

این عضو هیات علمی دانشگاه شیراز بیان کرد: دانشگاه‌ها را در ارائه آموزش‌های مجازی به سه دسته تقسیم کرده ایم. دسته اول دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه‌های شیراز، تهران، امیر کبیر، مشهد، شهید بهشتی و صنعتی شریف هستند که دانشگاه استخوان‌دار و متمرکز بوده و تقریبا تمام درس‌های نظری را مجازی کردند. دسته دوم دانشگاه‌هایی مانند پیام نور هستند که ۴۰۰ شعبه در کشور دارند یا دانشگاه فنی و حرفه‌ای که ۱۷۰ شعبه دارد و دانشگاه‌های علمی کاربردی که ۶۰۰ شعبه دارند. به این دانشگاه‌ها دانشگاه‌ها غیرمتمرکز و خوشه‌ای می‌گوییم که هم اکنون آموزش مجازی خودشان را به بالای ۹۰ درصد رسانده‌اند.  دسته سوم دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه فنی و حرفه‌ای هستند که بالای ۷۰ درصد از دروسشان را به صورت مجازی ارائه می‌کنند. 

روند کند رایگان‌سازی اینترنت آموزش مجازی

علیرغم ابلاغیه وزارت ارتباطات به اپراتور‌ها مبنی بر رایگان کردن اینترنت آموزش مجازی دانشگاه‌ها، اما این روند در بسیاری از دانشگاه‌ها به طور کامل اجرا نشده است. شواهد و بررسی ها از دانشگاه‌ها و دانشجویان حاکی از آن است که این اقدام به طور کامل تحقق نیافته است؛ چراکه بعد از گذشت ۸ روز از وعده معاون وزیر ارتباطات، یا هزینه اینترنت سامانه‌های مجازی رایگان نشده یا صرفا برخی اپراتور‌ها اقدام به عملیاتی کردن این موضوع کرده‌اند. مسئول کارگروه آموزش‌های الکترونیکی وزارت علوم گفت تنها یک اپراتور رسما رایگان شدن اینترنت را اعلام کرده است.

اعتراضات دانشجویان به آموزش مجازی دانشگاه‌ها

در پی اعلام قطعی وزارت علوم مبنی بر استمرار آموزش مجازی و تحمیل آن به عنوان تنها راه حل بر نظام آموزش عالی کشور، تحریم آموزش مجازی توسط برخی دانشجویان آغاز شد. دانشجویان در نامه اعتراضی خود در این کمپین نوشته‌اند: در شرایط فعلی و بحران زده کشور شاهد آن بودیم که وزارت علوم با گذاشتن راه حل آموزش مجازی پیش روی ما، از خود رفع تکلیف و مسئولیت نمود و نابرخورداران را مطابق روال گذشته بیشتر و بیشتر به حاشیه راند. ما ادامه ترم تحصیلی با تحمیل آموزش مجازی به دانشجویان را در راستای اهداف آموزش عالی نمی‌دانیم. آموزشی بی کیفیت، فاقد برنامه و افق مشخص و مهم‌تر از همه: نابرابر. تحقق عدالت آموزشی تنها بواسطه مشارکت همه دانشجویان از تمام طبقات اجتماعی در این طرح ممکن می‌شود. بسیاری از دانشجویان به امکانات لازم جهت مشارکت در این طرح دسترسی ندارند و از توانایی مالی جهت تامین هزینه اینترنت و تهیه کامپیوتر و تلفن‌های هوشمند و ... برخوردار نیستند. حق آموزش عالی رایگان نیز که سالهاست آماج پولی سازی و کالایی سازی واقع شده، در روند فعلی بیشتر به محاق می‌رود.

در متن این اعتراض محور‌های مشکلات دانشجویان به شرح زیر ذکر شده است:

۱-کیفیت پایین آموزشی؛ بازخورد‌های دانشجویان از کیفیت آموزش مجازی حاکی از نحوه برگزاری و شیوه انتقال مطالب به صورت ضعیف و بازده پایین کلاس‌های درسی است.

۲-نحوه امتحان‌های پایان ترم باتوجه به شرایط بحرانی فعلی و کیفیت آموزش مجازی در ابهام قرار گرفته اند؛ به‌طوری که نمی‌توان در کوتاه مدت امکانی برای برگزاری حضوری آن در نظر گرفت و همچنین برگزاری مجازی آن با مشکلاتی از قبیل قطعی اینترنت و عدم دسترسی به آن و... همراه خواهد بود.

۳-مشکلات دانشجویان ارشد و دکترا برای دسترسی به منابع کتابخانه‌ای و دفاع از پایان نامه که نیازمند حضور فیزیکی آنان در دانشگاه‌هاست و در صورت برقرار ماندن ترم مجازی، مشکلات آنان حل نشده باقی خواهد ماند.

۴-اتکای بسیاری از رشته‌ها به دروس عملی که برگزاری نیمی از دروس به صورت مجازی و تعطیلی نیمی دیگر، عملا امکان به پایان رساندن ترم و ورود به ترم بعدی را از بین خواهد برد. چراکه دروس عملی، کارگاهی، آزمایشگاهی و ... را تحت هیچ شرایطی نمی‌توان مجازی برگزار کرد.

۵-رویه‌های حذف ترم بدون سنوات بخشنامه وزارت علوم؛ وزارت‌خانه اگرچه با تنظیم بخشنامه‌ای دانشگاه‌ها را تنها «مجاز» به حذف ترم بدون سنوات آن دسته که متقاضی حذف هستند، دانسته، اما هیچ «الزامی» در خصوص اجرای این رویه برای تمام متقاضیان در نظر نگرفته است. در واقع با افتادن گوی در میدان دانشگاه، در عمل مسئولین مربوطه با انواع تبصره‌ها و با تاکید بر «شرایط خاص برای حذف کردن ترم» چنین طرحی را به هزارتویی پرپیچ‌و‌خم بدل ساخته‌اند که امکانی برای دستیابی به آن وجود ندارد؛ به عبارتی دیگر دانشگاه‌ها با بهانه‌هایی از قبیل عدم ظرفیت، عدم ارائه دروس ترم جاری در ترم فرد و... مساله را برای دانشجویان حل‌نشده باقی خواهند گذاشت.

۶-اما مهم‌ترین نکته که اصلی‌ترین محور مخالفت‌ها با آموزش مجازی را تشکیل می‌دهد، نابرابرانه بودن آن در شرایط فعلی‌است. بسیاری از دانشجویان امکان دسترسی به شبکه‌ی اینترنت را ندارند و یا هزینه‌های این دسترسی برایشان بسیار گران تمام می‌شود.

بیشتر بخوانید: شرکت بیش از ۷۰ درصد دانشجویان خارجی در کلاس‌های مجازی

و اما حرف آخـــــــــــــر...

بر اساس آخرین آمار بیش از ۷۰ درصد دانشگاه‌ها در برگزاری آموزش‌های مجازی پس از شیوع بیماری کرونا موفق بوده‌اند و تاکنون بیش از هزار کلاس الکترونیکی برای دانشجویان برگزار شده است. بر اساس رایزنی‌های وزارتخانه‌های علوم و ارتباطات، در حال حاضر اینترنت دانشگاه‌هایی که آموزش‌های مجازی را برای دانشجویان برگزار می‌کنند، رایگان است در صورتی که این روند در بسیاری از دانشگاه‌ها به طور کامل اجرا نشده است. اجرای آموزش‌های مجازی، اجرای اصل عدالت آموزشی را تحت الشعاع قرار داده است و بسیاری از دانشجویان امکانات دسترسی به فضای مجازی را ندارند. روند برگزاری کلاس‌های عملی به حاشیه رفته و دانشجویان را سردرگم گذاشته است.

علاوه بر این رعایت اصل ۳۰ قانون اساسی مبنی بر برقراری آموزش رایگان نیز به حاشیه رانده شده است، زیرا در این اصل آمده است: دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفائی کشور به‌طور رایگان گسترش دهد.

ولی با تمام این مشکلات باز هم شروع آموزش مجازی در این فرصت کم اقدامی قابل تحسین از سوی وزارت علوم بود و قائدتاً اجرای هر طرحی در ابتدای امر با مشکلاتی همراه است و با توجه به شرایط موجود کشور و نیم نگاهی به وضعیت سایر کشور‌ها و همچنین سایر ملاحظات آموزشی و برنامه ریزی بسیاری از دانشجویان برای آینده خود، نمی‌توان انتظار حذف ترم تحصیلی و کنار گذاشتن آموزش مجازی را داشت. تمام این انتقادات به آموزش مجازی نیز قطعاً به گوش مسئولان می‌رسد و روند سهل‌تری را برای گذراندن این ترم درباره دانشجویان اجرایی خواهند کرد.

انتهای پیام/